Wel of niet straffen?

Elk kind doet wel eens iets wat niet mag of luistert niet naar zijn/haar ouders. Grenzen opzoeken en er over heen gaan hoort bij een gezonde ontwikkeling van een kind. Hoe reageer je hier als ouder zijnde op? Heeft het zin om je kind te straffen? En hoe ziet een goede straf er dan uit en wat kan je beter niet doen?

Wat is straffen eigenlijk?

Elk kind doet wel eens iets wat niet mag: het laat ongewenst gedrag zien. Een middel om dit ongewenste gedrag zo snel mogelijk te laten stoppen kan straffen zijn. Straffen kan op twee manieren: het reageren op het ongewenste gedrag door een onaangename reactie toe te voegen of door iets prettigs weg te nemen. Een voorbeeld van een onaangename reactie op ongewenst gedrag kan bijvoorbeeld nablijven zijn. Straffen door iets prettigs weg te nemen kan bijvoorbeeld zijn: een kind ontzeggen naar een feestje te gaan waar hij/zij nou juist zoveel zin in had.

Wel of niet straffen?

Straffen kan zeker worden ingezet als een manier om ongewenst gedrag af te leren. De keuze om wel of niet gebruik te maken van straffen is een persoonlijke keuze. Straffen kan handig zijn om een kind duidelijke grenzen aan te geven. Straffen is minder handig bij een heel onzeker kind of wanneer het gedrag echt voortkomt uit onvermogen. Besteed dan liever aandacht aan het leren van alternatief gedrag. Als je besluit je kind te straffen voor ongewenst gedrag, let er dan op dat je op een goede manier straft. Anders heeft het straffen waarschijnlijk onvoldoende effect en dat is zonde van de moeite.

Kenmerken van een goede manier van straffen

Een goede straf volgt onmiddellijk op het ongewenste gedrag en is voorspelbaar. Om de straf voorspelbaar te maken kan je vooraf met een kind afspraken maken over mogelijke straffen wanneer hij of zij ongewenst gedrag laat zien. Bij oudere kinderen kan je ook eens aan het kind zelf vragen wat hij of zij een effectieve straf vindt bij mogelijk ongewenst gedrag, om zo de betrokkenheid en voorspelbaarheid te vergroten. Ook is het van belang voorafgaand aan de straf het kind te waarschuwen. Daarnaast werkt straffen alleen als het kind ook uitgelegd wordt welk gedrag wel van hem of haar verwacht wordt. Ouders en leerkrachten denken vaak dat kinderen wel weten hoe het hoort, maar gewenst gedrag nog eens benoemen kan nooit kwaad. Ook is het handig om een straf te bedenken waar iedereen iets aan heeft, zowel de leerkracht of ouders als het kind. Daarnaast is het van belang dat de straf is afgestemd op het kind in kwestie, niet iedere straf is voor elk kind even effectief.
Een aantal voorbeelden van goede straffen zijn:

• Een extra taak doen in het huishouden: bijvoorbeeld een keer extra de tafel dekken, iets opruimen of een extra keer de vaatwasser inruimen
• Een extra huiswerktaak uitvoeren
• Een time-out

Kenmerken van een slechte manier van straffen

Laat zelf alleen gedrag zien waarvan je het goed zou vinden als een kind het over zou nemen. Proberen om negatief gedrag van een kind met negatief gedrag van jezelf af te leren is niet effectief. Negatief gedrag afleren door lijfelijk te straffen is absoluut geen goed idee. Lijfelijke straffen zoals een kind slaan of duwen tast het zelfvertrouwen van een kind aan. Bovendien krijgt het kind een slecht voorbeeld. En laten kinderen nou net het meeste gedrag leren door het voorbeeld van anderen. Ook schreeuwen en lange emotionele gesprekken werken eerder averechts, dan dat ze helpen om het ongewenste gedrag de kop in te drukken.

Straffen alleen meestal niet effectief genoeg

Onthoud dat straffen alleen vaak niet effectief is om ongewenst gedrag af te leren. Het kan een hulp middel zijn, maar vaak is er meer nodig om er voor te zorgen dat een kind het ongewenste gedrag niet meer laat zien. Denk hierbij aan het leren van vaardigheden, veranderen van gedachten en/of aanleren van gewenst gedrag.

Alternatieven voor straffen

Het kan moeilijk zijn, maar vaak is negeren van ongewenst gedrag een goede oplossing. Negeren is vooral geschikt voor gedrag als zeuren, mokken en uitsloverig gedrag. Negeren werkt vooral als positief gedrag juist beloond wordt. Negeren is echter niet altijd toereikend genoeg, een kind dat een ander kind heeft geslagen kan moeilijk genegeerd worden.