De zin en onzin van een instelling voor jongeren

Steeds vaker hoor je dat jongeren, maar ook kinderen in een instelling worden geplaatst. De pleegzorg begint op de achtergrond te verdwijnen en steeds vroeger, maar ook vaker verblijven zelfs kinderen jonger dan 12 jaar in een instelling. Maar wat heeft een instelling of leefgroep voor nut? Heeft het wel effect? En klopt het gezegde 'je komt er slechter uit dan dat je er in kwam'?

Instellingen

Instellingen zijn groepen waar jongeren verblijven onder justitiële maatregelen. Hier hoort een OTS (ondertoezichtstelling) ook bij, want de (gezins)voogd bepaalt dat de jongere daar moet blijven. Ook ouders kunnen er voor kiezen om hun jongere daar te plaatsen. In een instelling wordt vaak geleefd volgens een bepaalde structuur en regelmaat met vaste groepsregels en afspraken. Een weekendje weg wordt op een instelling 'verlof' genoemd.

Soorten instellingen

Er zijn een paar soorten instellingen. De jongere moet aan een paar eisen voldoen om daar te kunnen en mogen verblijven.

Justitiële Jeugdinrichting (JJI)

Eigenlijk valt dit niet onder het kopje 'instellingen'. Een JJI is een een jeugdgevangenis. In Nederland verdwijnen steeds meer jeugdgevangenissen. Zo is Huize Alexandra Almelo in mei 2012 gesloten. Een jongere komt niet zomaar in een jeugdgevangenis. De rechter moet eerst een PIJ maatregel afgeven. PIJ staat voor 'Plaatsing in Jeugdinrichting'. Hier verblijven vaak jongeren die ernstige delicten hebben gepleegd, zoals doodslag, moord, loverboypraktijken of overvallen. De deuren zijn daar altijd op slot, er staan hekken, er is bewaking en er hangen veel camera's. Kortom: het is voor een jongere haast onmogelijk om daar weg te lopen! De weg naar op verlof gaan is vaak uiterst moeizaam.

Gesloten instelling

In een gesloten instelling zijn de regels wat minder streng dan in een jeugdgevangenis. Wel gaan alle deuren op slot. Maar een jongere mag wel naar buiten, het verlof kan makkelijk geregeld worden en in een gesloten instelling wordt er vaker gekeken naar diagnostiek en een behandeling dan naar het opsluiten. Dat is dus een positief punt.

Besloten instelling

Bij een besloten instelling hebben de jongeren wat vrijheid. Zo gaan de slaapkamerdeuren niet op slot, en als de sfeer van de groep goed is, gaan ook de voordeuren open. Op een besloten instelling wordt vooral gewerkt naar een overplaatsing naar een open groep. Zo mogen de jongeren vrijheden sparen, zoals bijvoorbeeld naar de stad. Alles gaat wel in goed overleg. Vooral hier gaat de behandeling pas echt van start.

Open instelling

Bij een open instelling zijn er weinig vrijheidsbeperkende maatregelen. Eigenlijk zijn de jongeren om er te eten en te slapen, want theoretisch gezien mogen ze naar buiten en naar binnen wanneer ze willen. De deuren gaan nooit op slot. Dat mag niet.

Een moeilijk proces, met zelfs de kans op verergering

Het gewenste effect is vaak een gedragsverandering bij de jongere. Bijvoorbeeld door therapieën, psychiatrische hulp en diagnostiek. Helaas wordt er in een instelling vaak oppervlakkig gekeken naar het verschil tussen ‘gedrag’ en ‘karakter’. Iemand kan zich verschrikkelijk gedragen, maar toch een zachtaardig karakter hebben en absoluut niet in een instelling passen. Zo kan het ook zijn dat iemand zich behalve verschrikkelijk gedraagt, ook zo is. Dit klinkt hard, en dat is het ook. Zulke dingen kun je nu eenmaal niet veranderen, en al helemaal niet met medicatie zoals Ritalin en Risperdal. Gelukkig gaat het op de meeste instellingen wel goed. Jongeren zien in dat ze meer bereiken door goed gedrag. Maar dit is vaak een moeilijk proces, vooral bij verwaarloosde en mishandelde jongeren.

Soms heeft het geen zin

Als je weer dieper in zou gaan op karakter en gedrag, en daarin een discrepantie (significant verschil) ontdekt, dan zou het niet goed zijn om ongeveer negen jongeren met gedragsproblemen op één groep te plaatsen. Als je een zachtaardig meisje tussen allemaal harde bikkels zet, wat gebeurt er dan? Het meisje zal zich aanpassen om bij de groep te horen en meegaan in bijvoorbeeld het drugsdealen of meisjes handelen. Het meisje kan zich dan wel bikkelhard gedragen, maar zal altijd zachtaardig blijven; karakter verander je NIET.

Jonge kinderen

Steeds vaker wordt er de keuze gemaakt om jonge kinderen in een instelling te plaatsen. Dit is niet voor alle kinderen even goed. Voor kinderen met een reactieve hechtingsstoornis kan het wel goed zijn, omdat er meer afstand is qua emoties. Anderzijds leert zo'n kind zich dan nooit goed hechten. Op een instelling is de groepsleiding behoorlijk oppervlakkig; er wordt niet geknuffeld voor het slapen, de groepsleiding is altijd druk en je zou zelfs kunnen spreken van affectieve verwaarlozing. Een pleeggezin is meestal toch de juiste oplossing: in een instelling, met allemaal oudere kinderen en jongeren, kan het kind niet goed spelen, worden er hoge eisen gesteld en wordt er soms zelfs gepest. Kinderen horen buiten te spelen, in een zandbak te zitten en met poppen te spelen. In een instelling is daar weinig mogelijkheid voor.