Griekse filosofen: Aristoteles

In het woord pedagogiek herken je het Griekse woord peediá en dat betekent : kinderen. Oorsprong van de pedagogiek is dan ook te vinden in het oude Griekenland. Natuurlijk is pedagogiek van alle tijden. Je kan stellen dat “waar er kinderen zijn, zijn er ouders, waar ouders en kinderen zijn wordt er opgevoed.het zijn de Griekse denkers die voor het eerst hun ideeen over de opvoeding op schrift hebben gesteld.

Aristoteles

Na Plato was Aristoteles één van de grote filosofen over opvoeding. Hij zette zich voornamelijk af tegen de Spartaanse opvoeding die hij onmenselijk vond en vooral gericht was op het in stand houden van een onderdrukkende bovenlaag.

Een Spartaanse opvoeding

In het oude Sparta, een stadstaat in het oude Griekenland had men wel een heel aparte manier van opvoeden. In Sparta leefden, een paar eeuwen voor onze jaartelling , twee soorten kinderen. De kinderen van de slaven en lijfeigenen, die eigenlijk ook geboren werden als slaaf. Deze kinderen moesten zo snel mogelijk ten dienste staan van de eigenaar. Zij moesten zo snel mogelijk een huisslaaf of een landslaaf worden. Huisslaven (meestal meisjes) moesten helpen in de huishouding. Landslaven werden ingezet als landarbeider. Dan had je nog de kinderen van de burgerij. Deze kinderen werden opgevoed om de stadstaat te verdedigen en te laten groeien. De Spartanen hadden daar een heel aparte methode voor. Op hun zevende jaar werden alle kinderen van de burgerij naar internaten gestuurd. Moeders namen afscheid van hun kinderen want ze wisten dat ze hun kinderen waarschijnlijk nooit meer terug zouden zien. In deze internaten werden de kinderen gehard met discipline en tucht. Allen kregen ze les in gevechtstechnieken en oorlogsvoering. Een klein aantal werden uitverkoren om atleet te worden, enkelen mochten toetreden tot kleine wetenschappelijke groepen. Het meest beroemd is de groep van de wiskundige Pythagoras. Ook de Spartaanse atleten, lieten zich niet onbetuigd. Velen van hen werden Olympisch kampioen, bij de oude Griekse Olympische spelen.

Het overgrote deel van de kinderen werden gewoon soldaat. Na hun (korte) scholing in gevecht en oorlog moesten ze bendes vormen en op deze manier werden ze opgevoed in zelfstandigheid en zelfredzaamheid. Ze werden in de bendes de stad uitgestuurd, het platteland op en de wildernis in.

Ze kregen geen eten mee, geen wapens en andere uitrusting, ze moesten zich maar zien te redden. Het waren inderdaad bendes: ze waren gedwongen zichzelf in leven te houden. Door wat ze vonden in de natuur, door te roven en te plunderen, door met andere bendes te vechten en te strijden. Op deze manier leerden de jongens gewend te worden aan honger en ontbering en leerden zich onder alle omstandigheden in het leven te houden. Deze harde vorming leek wel op een permanente overlevingstocht. Een belangrijk aspect was het gewend worden aan groepssolidariteit. In de bendes waren de leden volstrekt op elkaar aangewezen. Vanwege de gevaren waren ze altijd op elkaar aangewezen en zat er niks anders op dan met elkaar samen te werken, elkaar te helpen en voor elkaar verantwoordelijkheid te dragen. Op deze manier raakten de jongens vertrouwd met het gemeenschapsleven en de alles doordringende gemeenschappelijke normen en waarden van de Spartaanse samenleving. De kadaverdiscipline bereidde hen geestelijk en lichamelijk voor op de verdediging van de Stadstaat Sparta. Uit de geschiedenisbronnen weten we dat het Spartaanse leger het meest geduchte leger uit die tijd was. Nietsontziend, strijdend tot de dood, fanatiek zijn de meest voorkomende omschrijvingen van de legerschare. Ook nu nog in onze huidige tijd spreken we van een “Spartaanse opvoeding” wanneer we een strenge en gedisciplineerde opvoeding bedoelen.

Aristoteles staat echter in de schaduw van zijn grote voorganger Plato. Toch heeft hij een opmerkelijke zienswijze geformuleerd over opvoeden. Daarom past hij hier in het rijtje van de grote filosofen. Anders dan zijn tijdgenoten, die op zoek waren naar “het stoffelijke” denk maar aan de atoomtheorie van Demokritos, zocht Aristoteles naar een manier om de kinderen van de burgerij op te voeden in “onstoffelijke” normen en waarden.

Oorzaken

Deze normen en waarden werden door hem omschreven in “oorzaken”. Aristoteles vroeg zich af hoe we het ontstaan, het bestaan of de verandering van het bestaan konden begrijpen of verklaren. In andere woorden. Hij vroeg zich af waarom mensen worden geboren, zich ontwikkelen, veranderen, leven en tenslotte doodgaan. Maar vooral hoe we daar invloed kunnen op uitoefenen.

Hij onderscheidde 4 oorzaken

• Stofoorzaak
• Vormoorzaak
• Werkoorzaak
• Doeloorzaak

Eerst maar een voorbeeld om de oorzaken te verduidelijken

Van het standbeeld van Andre Hazes is de stofoorzaak de steen waaruit het beeldhouwwerk gehouwen is. De gedaante van het beeld, het lijkt op Andre Hazes, is de Vormoorzaak. Diegene die het beeld gemaakt heeft, de beeldhouwer is de werkoorzaak en de doeloorzaak is om de zanger nooit meer te vergeten en te blijven gedenken.

Algemeen kan je dus stellen dat alles ergens vandaan komt of van iets gemaakt is, een eigen vorm of gedaante heeft, dat iemand de vorm gegeven heeft en alles een functie of een doel heeft.

Hoe zit dat dan met de mens?

Laten we eens kijken of de “oorzakenleer” van Aristoteles ook van toepassing is op de mens en of wij daar een rol in spelen.

Stofoorzaak van de mens

Natuurkundig en biologisch gezien bestaat de mens uit een zak, die we huid noemen en deze zak houdt de organen, botten, bloed, aderen, zenuwen en al dat soort fraais bij elkaar. De organen, botten,bloed, enzomeer bestaat uit water, zouten, mineralen, koolhydraten, vetten enzz. Duidelijk stofoorzaak dus.

Vormoorzaak van de mens

Het is duidelijk dat een mens als mens geboren wordt. Als het goed is met twee armen, twee benen, tien vingers, tien tenen, twee handen, twee voeten, een hoofd niet te vergeten. Het leuke aan de mens is dat hij eigenlijk constant van vorm verandert. Hij groeit, wordt slimmer, begint te brabbelen, en dat brabbelen worden later woorden, zinnen.

Doeloorzaak van de mens

Iedereen die geboren wordt zal later zijn functie in de maatschappij hebben. Als dokter, diplomaat, schooljuf, loodgieter en vooral als een deel van de maatschappij. Een van de doelen is, de (sub)cultuur in stand houden.

Werkoorzaak van de mens

Diegene die er voor zorgt en er op toeziet dat de mens zich kan ontwikkelen, leren, veranderen. In een waard samengevat : de Opvoeders of pedagogen.

Hiermee is aangetoond dat de oorzakenleer van Aristoteles nog altijd van toepassing is op de hedendaagse tijd. Sterker nog, ieder van ons is er een onderdeel of een “oorzaak” van. Ieder van ons is op een bepaald moment de werkoorzaak bij de verandering van de mens. Ouders als het kind nog heel klein is, juffen en meesters als het kind naar school gaat, Jeugdzorg als ouders het niet alleen aankunnen, gehandicaptenverzorgers als door een afwijkende “vormoorzaak” een andere werkoorzaak nodig is, ouderenzorgers voor de ouder wordende mens want zoals je weet komen ziekten en gebreken met het ouder worden. Ieder van ons zal straks in zijn “werkoorzaak” een bepaalde pedagogische opdracht hebben. Ieder van ons zal dan inzicht moeten hebben in, en kennis moeten dragen over zijn eigen opvoedkundige opdracht met de daaraan verbonden eigen doeloorzaak.