Immuniteit of niet-vervolging van criminele staatshoofden

Immuniteit van staatshoofden leek aanvaardbaar totdat Desi Bouterse, veroordeeld door de Nederlandse Justitie president werd van Suriname. Ook kan men vragen stellen bij Berlusconi's manier van regeren. Hoe zit het nu precies met dat soort immuniteit? Voor wie geldt het en hoelang?

Immuniteit

De definitie van staatsrechtelijke immuniteit is: 'onschendbaarheid, het niet-onderworpen zijn aan bepaalde wetten; ...'
Immuniteiten gebied: waar deze onschendbaarheid of vrijdom geldt.

Immuniteit voor Nederlandse staatshoofden is geregeld in de Nederlandse Grondwet, Art. 42.

1. De regering wordt gevormd door de Koning en de ministers.
2. De Koning is onschendbaar; de ministers zijn verantwoordelijk.

• De onschendbaarheid van de Koning(in) houdt dus in dat de ministers in Nederland uiteindelijk verantwoordelijk zijn voor de fouten die de Koning(in) eventueel maakt.
• Dit betekent tegelijkertijd dat de Koningin niet ter verantwoording kan worden geroepen voor door haar mogelijk gepleegde misdrijven. Voor de duidelijkheid: deze immuniteit geldt alleen maar voor de Koningin en ministers en niet voor de koninklijke familie of de prins-gemaal! (Inzake de Lockheed-affaire zou Prins Bernhard een veroordeling moeilijk hebben kunnen ontlopen als het ooit zover was gekomen.)

Internationale immuniteit van staatshoofden:

Immuniteit van Staatshoofden: is een regel van ongeschreven Internationaal publiek recht. Het staat nergens beschreven maar wordt door de meeste staten gerespecteerd. Dat dit een punt van controversie is tussen gekwetste partijen en een misdadig staatshoofd mag duidelijk zijn. De algemene regel is dat staatshoofden, regeringsleiders en ministers van Buitenlandse Zaken, zolang ze in functie zijn, overal ter wereld immuniteit hebben. Het Internationaal gerechtshof waagde zich in 2002 aan een uitspraak om verder dit soort immuniteit te omschrijven. De absolute immuniteit voor staatshoofden werd uitgebreid naar immuniteit voor ministers van Buitelandse zaken. (Yerodia-arrest Congo vs Belgium).

Immuniteit voor een criminele president:

Inzake President Desi Bouterse zeggen ministeries van Justitie en Buitenlandse Zaken dat Nederland zich zal houden aan het gewoonterecht dat buitenlandse staatshoofden en regeringsleiders onschendbaar zijn voor strafvervolging door andere staten.
‘Presidenten genieten op grond van het volkenrecht en het Wetboek van Strafrecht (gekoppeld aan de Wet internationale misdrijven 16-08-2009) volledige immuniteit als staatshoofd.’

Willem van Genugten van de Universiteit van Tilburg zegt dat Nederland geen andere keus heeft dan de jacht op Desi Bouterse tijdelijk op te schorten. Genugten wijst erop dat Nederland, met het in werking treden in 2003 van de Wet Internationale Misdrijven, heeft gekozen voor de lijn van het Internationaal Gerechtshof die arrestatie van een in Nederland veroordeelde Desi Bouterse nu hij president is van Suriname tijdelijk uitsluit.

Immuniteit betekent niet straffeloosheid

,,Een minister van Buitenlandse Zaken, ..., neemt een zodanige positie in dat hij of zij, zoals het staatshoofd of de regeringsleider, volgens de internationale wet erkend wordt als vertegenwoordiger van de staat alleen door zijn of haar ambt.''

Het Internationaal Gerechtshof benadrukte wel dat immuniteit niet wil zeggen straffeloosheid en somt een aantal gevallen op waar de immuniteit vervalt van de minister van Buitenlandse Zaken (en bij uitbreiding van de regeringsleider of het staatshoofd):

• Als ze in eigen land berecht worden (bijvoorbeeld inzake Saddam Hussein, Mubarak)
• als de staat die ze vertegenwoorigden de immuniteit laat vallen (mogelijk inzake Kadhaffi, hoewel een VN resolutie daarin reeds voorang heeft.)
• Als de minister etc. niet meer in functie is.
• Een andere staat mag dan een voormalige minister van Buitenlandse Zaken etc. vervolgen voor daden begaan voor of na zijn ambtsperiode, of voor daden begaan tijdens de ambtsperiode als privé-persoon. (Bijvoorbeeld mbt Desi Bouterse)
• Als de minister wordt vervolgd door internationale gerechtshoven die hiervoor de bevoegdheid hebben bijvoorbeeld het Internationaal Strafhof in Den Haag.

Verdwijnt de immuniteit door de wil van het volk?

Het is de grote vraag of staatshoofden die niet meer gewenst zijn door een gedeelte van een natie hun immuniteit zouden kunnen verliezen. De voorbeelden van criminele staatshoofden die niet willen voldoen aan de wensen van het volk zijn helaas legio. In 2011 is de positie van Kadhaffi een groot item. Er is een revolutie tegen hem begonnen in zijn eigen land en dus kan er gesteld worden dat een gedeelte van de natie zijn staatshoofdschap niet meer ondersteunt. Hetzelfde geldt bijvoorbeeld voor Jemen en Syrië, waarbij de presidenten gewoon blijven zitten.
Wanneer houdt het 'contrat social' (Rousseau) op te bestaan? Bij de helft van de natie? Bij meer of minder? Hoeveel invloed kan de V.N. daarop uitoefenen? Als de V.N. vragen bij het Internationale Strafhof om vervolging van een misdadig staatshoofd hoe zit het dan precies met de immuniteit? Heft een besluit van de V.N. dat op? Interessante juridische vragen waarbij een onderdrukte natie weinig belang heeft.

Berlusconi

Uit deze lijst blijkt ook strafbaarheid voor Berlusconi zodra hij geen president meer is, als iemand een aanklacht tegen zijn (wan)daden als staatshoofd wil indienen. De zaak over de aanranding van een minderjarige is een zaak voor iets wat Berlusconi privé heeft gedaan en kan dus gewoon dienen voor een Italiaanse strafrechtbank. Hij heeft hierin geen immuniteit.

Immuniteit is in sommige gevallen relatief

De immuniteit blijkt dus wat minder absoluut dan ze eerst schijnt. Een ex-staatshoofd kan uiteindelijk worden vervolgd of gearresteerd. In de USA is de enige mogelijkheid van het doorbreken van de immuniteit van de zittende president een z.g. Impeachment, gevolgd door afzetting zoals president Richard Nixon in 1974 bijna overkwam. (Hij trad af om impeachment te voorkomen.) Blijkbaar is het nu zo dat een zittend staatshoofd het zo bont kan maken dat hij ook vervolgd kan worden. Dat is op zich een goede verandering, hoewel het juridisch tot een nachtmerrie kan leiden!

Lees verder

• Het Internationaal Strafhof: de delicten
• Aangeklaagd worden bij het Internationaal Strafhof
• Veroordeling en executie van (ex)staatshoofden
• De werking van het Joegoslavië Tribunaal