Anarchie of een anarchisch systeem? Een wereld van verschil

Het begrip anarchie wordt snel geassocieerd met gefaalde staten, chaos en ongelimiteerde vrijheden. Door deze associatie worden de begrippen anarchie, anarchisme en een anarchisch systeem vaak door elkaar gebruikt. Er is echter wel degelijk een verschil. Bovendien is er onder politieke wetenschappers een oneindige discussie gaande of er nu daadwerkelijk sprake is van dit anarchisch systeem en zo ja, in welke mate.

Anarchie

Anarchie betekent niet per se dat je in een land leeft met een gefaalde staat of waar chaos heerst. Anarchie betekent de afwezigheid van een autoriteit (een overheid of regering) binnen een staat. Dit betekent dat mensen zonder een hoger gezag leven. Het woord komt dan ook voort uit de Griekse samenstelling voor 'niet' of 'geen' (an) en 'heerser' (argos); oftewel het zijn zonder heerser. In principe betekent het dus niet dat wanneer er sprake is van anarchie en als je dus geen regering hebt, je in een samenleving leeft vol met moord, plunderingen en geweld (ook al is dit wel vaak het geval). Anarchisme betekent het streven naar een samenleving zonder gezag (het streven naar anarchie), vaak omdat men ervan overtuigd is dat men onderdrukt wordt door het hogere gezag. Men wil zich hiervan bevrijden en is ervan overtuigd dat de mens het beste geregeerd kan worden door één actor: het eigen individu.

Anarchisch systeem

Een anarchisch systeem is een term uit de leer der internationale betrekkingen en slaat niet op de relatie tussen een staat en onderdanen, maar op de relatie tussen staten. Het idee binnen bepaalde stromingen van de internationale betrekkingen (met name het (neo)realisme) is dat er geen hoger gezag is dan staten. Er is dus niet sprake van hiërarchie: er is geen 'superstaat' of wereldregering boven de soevereine staten. Staten doen hierdoor waar ze zelf zin in hebben en handelen alleen uit eigenbelang, omdat er geen wereldregering is waar ze verantwoording aan af moeten leggen. Er is hierdoor sprake van een zero-sum game: het gewin van de ene staat leidt tot het verlies van de andere staat.

Volgens wetenschappers als Kenneth Waltz zijn het de staten in het internationale systeem die de regels van dat systeem bepalen: zij zijn de centrale actoren. Aangezien er sprake is van een anarchisch systeem, kan een staat nooit rekenen op de hulp van een andere staat en hierdoor moet je altijd voorbereid zijn de ander aan te vallen. En aangezien iedere staat in theorie geweld kan gebruiken, moet ook iedere staat hierop voorbereid zijn (er is sprake van een self helpsysteem). Dit zorgt er ook voor dat zwakkere en kleinere staten zich aansluiten bij grotere en sterkere staten omdat ze niet zeker zijn van hun eigen voortbestaan; dit wordt bandwagoning genoemd. Niet-statelijke actoren als internationale instituties en organisaties zijn altijd afhankelijk van deze staten en ze kunnen ze ook geen bindende regels opleggen. Alleen als de staten zelf beslissen om hun soevereiniteit op te geven, dan kan er een wereldregering ontstaan volgens een hiërarchische verdeling (en is er dus geen anarchisch systeem meer).

Liberalisme en hiërarchie

Echter, sommige stromingen uit de leer der internationale betrekkingen als het (neo)liberalisme beweren dat dankzij internationale instituties als de Europese Unie het internationale systeem meer hiërarchisch wordt. Het idee van een anarchisch systeem is dan niet zozeer een constante (zoals de neorealisten beweren), maar een variabele; deze discussie wordt ook wel aangeduid als het neo-neodebat. Een institutie als de Europese Unie zorgt bijvoorbeeld voor stabiliteit in de regio, betrouwbare besluitvormingsprocedures, duidelijke afspraken, handhavingsmechanismes en lagere transactiekosten. Hierdoor kan er sprake zijn van meer vertrouwen tussen staten en de uitkomst is niet per se zero-sum. Uiteindelijk betekent dit dat het gewin van de ene staat niet meer leidt tot het verlies van de andere staat, maar dat uitkomsten voor beide partijen voordelig worden.