Stalking door fans: begripsbepaling en risicofactoren

Maline Faasen en Marijke Malsch bepreken in het Maandblad Geestelijke volksgezondheid (MGv), het fenomeen 'fanstalking'.(1) Stalking in het algemeen blijkt vaker voor te komen dan menigeen denkt; het vormt een heus maatschappelijk probleem. Een Brits onderzoek laat zien dat maar liefst een kleine 12% van de volwassenen tussen 18 en 65 jaar ooit wordt gestalkt. De auteurs hebben door middel van literatuuronderzoek getracht te achterhalen wat de risicofactoren van specifiek fanstalking zijn.

• Stalking door fans: begripsbepaling
• Wat is stalking?
• Opzettelijk
• Wederrechtelijk
• Stelselmatig
• Oogmerk
• Klachtdelict
• Voortdurend iemand lastgvallen
• Actrice Rebecca Schaeffer vermoord door stalkende idool (18 juli 1989)
• Risicofactoren van potentieel gewelddadige fans
• Drie risicofactoren
• Abnormale vormen van fandom
• Redelijkheid van verwachtingen
• Heftige emoties
• Conclusie
• 40 jaar gestalkt door een fan

Stalking door fans: begripsbepaling

Wat is stalking?

Stalking, ook wel 'belaging' genoemd, is in 2000 door de wetgever strafbaar gesteld. Het wetsartikel (Artikel 285b van het Nederlandse Wetboek van Strafrecht) luidt:

1. Hij, die wederrechterlijk stelselmatig opzettelijk inbreuk maakt op eens anders persoonlijke levenssfeer met het oogmerk die ander te dwingen iets te doen, niet te doen of te dulden dan wel vrees aan te jagen wordt, als schuldig aan belaging, gestraft met een gevangenisstraf van ten hoogste drie jaren of een geldboete van de vierde categorie;
2. Vervolging vindt niet plaats dan op klacht van hem tegen wie het misdrijf is begaan.

Opzettelijk

Opzettelijk wil zeggen dat de belager, om strafrechtelijk aansprakelijk te zijn, niet hoeft te hebben geweten dat wat hij deed wederrechtelijk was of dat het om een strafwaardig delict ging, noch dat het slachtoffer het feit als onrechtmatig of wederrechtelijk heeft ervaren. Uit de objectief waarneembare omstandigheden wordt het bewijs van opzet afgeleid.(2)

Wederrechtelijk

Wederrechtelijk betekent dat degene die rechtmatig handelt niet strafbaar is. Zoals bijvoorbeeld een incassobureau die achter een wanbetaler aanzit.

Stelselmatig

Stelselmatig wil zeggen dat het gedrag herhaaldelijk plaats moet vinden. Er moet sprake zijn van een patroon en niet van incidenteel gedrag. Het gaat daarbij om intensiteit, duur en frequentie.

Oogmerk

Met oogmerk wordt bedoeld dat het slachtoffer niet daadwerkelijk hoeft te doen, te laten of te dulden wat de belager opdringt ten einde van belaging te kunnen spreken. Het gaat er om dat de belager met zijn gedragingen het slachtoffer doelbewust tot een bepaalde handeling of specifiek gedrag wil dwingen of het slachtoffer vrees en angst wil aanjagen. Het gaat om het doel dat de belager voor ogen heeft.

Klachtdelict

Met lachtdelict wordt bedoeld dat de politie niet zelf tot opsporing mag overgaan, maar dat het slachtoffer zelf bepaalt of de dader strafrechtelijk wordt vervolgd. Dit is gedaan omdat het slachtoffer bij het doen van aangifte zeer privacygevoelige informatie moet prijsgeven. Het slachtoffer kan zelf de afweging maken of hij dat wel of niet wil doen.

Voortdurend iemand lastgvallen

Kenmerkend voor stalking of belaging is dus het bij voortduring iemand lastigvallen die daar geenszins van gediend is. De stalker is geobsedeerd door het slachtoffer. gedrag wat an sich normaal is, kan door herhaling en het ongewenste karakter ervan, verworden tot belaging. Telefoontjes plegen, brieven en cadeau's versturen, iemand volgen zijn allemaal voorbeelden van gedragingen die de stalker kan tentoonspreiden. Slachtoffer voelen zich opgejaagd, bedreigd en onveilig.

Risicofactoren van potentieel gewelddadige fans

Drie risicofactoren

Er worden drie risicofactoren aangewezen voor het signaleren van potentieel gewelddadige fans:

1. abnormale vormen van fanschap;
2. 'redelijkheid van verwachtingen';
3. heftige emoties.

Abnormale vormen van fandom

Er worden die stadia onderscheiden in de ontwikkeling van een normale naar een abnormale vorm van fanschap.

1. entertainment-social: omvat gedragingen zoals het kijken en luisteren naar en het lezen over sterren;
2. intense-personal: men zoekt het gezelschap van andere fans op, er ontstaan obsessionele neigingen om per se contact te zoeken met de ster door middel van fanmail;
3. borderline-pathological: de fan leeft intens met de ster mee in zowel goede als slechte tijden, er is sprake van over-identificatie en dwangmatig, obsessief gedrag.

De eerste twee fasen vallen onder het normale fanschap. De laatste fase heeft 'stalkingspotentieel' en valt daarmee onder risicovol fandom.

Redelijkheid van verwachtingen

Normale fans schrijven fanmail met redelijke verwachtingen, zoals een verzoek om een handtekening of gesigneerde foto. Of gewoon een leuk briefje om de ster een hart onder riem te steken in moeilijke tijden. Bij de meer pathologische vormen van fandom, zijn de verwachtingen bizar en onredelijk zoals samen trouwen. Of de fan verzend een brief met absurde objecten erbij zoals tanden of een plukje haar.

Heftige emoties

Bij fans die de grens tussen het normale en pathologische fandom overschrijden, is er vaak ook sprake van heftige emoties zoals boosheid, angst, frustratie, enz. Deze emoties kunnen worden opgeroepen door wat mensen zeggen over de ster of door wat de ster zelf zegt of doet. De mate van hechting met de ster is buitenproportioneel en lijkt op die van intimi in het echte leven.

Conclusie

Deze factoren bepalen de mate van pathologisch fandom. Het zijn alledrie indicatoren die aangeven wat de risico's zijn voor de idolen. Bij ziekelijk fandom, zal er waarschijnlijk sprake zijn van een samengaan van deze factoren.


Noten:

1. Maline Faasen en Marijke Malsch: 'Fanstalking'; Maandblad Geestelijke volksgezondheid (MGv) 09-7/8.
2. http://www.huiselijkgeweld.nl/interventies/wat_betekent__opzettelijk___.html

Lees verder

• Sociale netwerken en jeugdcriminaliteit: netwerk jongeren
• Groepszedendelinquenten: groepsverkrachtingen, zedendelicten
• Psychopatenwet (1928): casussen van psychopaten (1931)
• Wat doet de Reclassering: toezicht/werkstraf/diagnose-advies