Oorzaak toename agressie en geweld (narcistische krenking)
Oorzaak toename agressie en geweld: narcistische krenking. Er is sprake van een toename van geweld in de samenleving. De laatste jaren valt vooral de toename van geweld jegens publieke dienstverleners, zoals ambulancepersoneel, buschauffeurs, politiemensen en treinconducteuren op. Op 6 april 2009 vond er een landelijke dag tegen agressie en geweld plaats. Op verschillende plaatsen in het land betoogden werknemers en werkgevers tegen agressie en geweld.Oorzaak toename agressie en geweld (narcistische krenking)
Er is sprake van een toename van geweld in de samenleving. De laatste jaren valt vooral de toename van geweld jegens publieke dienstverleners, zoals ambulancepersoneel, buschauffeurs, politiemensen en treinconducteuren op. Op 6 april 2009 vond er een landelijke dag tegen agressie en geweld plaats. Op verschillende plaatsen in het land betoogden werknemers en werkgevers tegen agressie en geweld. Vakbond FNV nam het initiatief tot deze landelijke actiedag tegen deze vorm van (zinloos) geweld.- Toegenomen geweld
- Bronnen van geweld
- Narcistisch zelfbeeld
- Toegenomen narcisme
- Vier redenen voor het toegenomen gevoel van eigenwaarde
- Keerzijde van het positieve zelfbeeld
- Beetje minder eigenliefde
Toegenomen geweld
De laatste weken waren er veel geweldsincidenten gemeld tegenover trein- en buspersoneel. Een greep uit de berichtgeving van het weekend van 29-30 maart:Bronnen van geweld
Dr. G. van de Brink bespreekt in het artikel 'Agressieve jongeren: Een cultuurhistorische bespiegeling' het boek 'Evil: Inside Human Violence and Cruelty' van de Amerikaanse psycholoog Roy Baumeister, die in zijn boek op zoek gaat naar oorzaken en omstandigheden die mensen ertoe brengen zich gewelddadig en wreed jegens anderen te gedragen.(1) Er zijn volgens de Amerikaan vier bronnen van geweld:[OLIST]het streven naar materieel gewin in termen van geld of macht;
een bedreigd gevoel van eigenwaarde (krenking);
idealisme;
sadisme.[/OLIST]
De eerste wordt ook wel instrumentele of pro-actieve agressie genoemd. Dit hangt vaak - maar niet altijd - samen met delinquent gedrag. Voorbeelden: Iemand onder druk zetten om hem geld afhandig te maken of agressie gebruiken om je positie veilig te stellen in een groep of een collega (weg)pesten om hogerop te komen in het bedrijf. Bij geweld plegen uit idealisme kunnen we denken aan terroristisch geweld, van de zelfmoordacties van jihadistische groeperingen tot het geweld van extreme milieu- en dierengroeperingen. Centraal staat het geloof, de rotsvaste overtuiing dat men uit naam van het goede handelt en dat hun geweld gerechtvaardigd is. Bij sadisme gaat het om een dader die lust ondervindt bij het pijnigen en kwellen van een ander. Dit geweld treffen we zelden aan. Sadistisch geweld wordt vaak gepleegd door psychopaten en daar lopen er niet zoveel van rond. Volgens Baumeister berust agressief gedrag dikwijls op een krenking, een bedreigd gevoel van eigenwaarde, doch dat wordt zelden onderkend.
Narcistisch zelfbeeld
Agressie komt niet voort uit een laag zelfbeeld wat vaak gedacht wordt, maar uit een opgeblazen, narcistisch zelfbeeld, waarbij de agressor zich superieur acht ten aanzien van het slachtoffer. Van den Brink is van mening dat agressieve jongeren vooral in dat licht moeten worden bezien. Deze stelling werd onlangs bevestigd in een onderzoek onder kinderen. In 2007 promoveerde Sander Thomaes, ontwikkelingspsycholoog aan de Universiteit Utrecht op 'Narcissism, Shame and Agression in Early Adolescence: On Vulnerable Children'. Daarin stelt hij dat agressieve kinderen geen laag zelfbeeld, maar juist een opgeblazen, overdreven positief beeld van zichzelf hebben:- "Als ze het gevoel hebben dat een bepaalde sociale gebeurtenis een bedreiging vormt voor hun zelfbeeld, wenden ze zelfregulatie strategieën aan om die bedreiging ongedaan te maken. Aangezien schaamte een sterke bedreiging van het zelfbeeld vormt, is narcistische agressie te begrijpen als een defensieve strategie om het zelfbeeld te behouden."(2)
Een overdreven groot en opgeblazen gevoel van eigenwaarde is zeer kwetsbaar voor (vermeende) bedreigingen van buitenaf. Een narcistische krenking kan in dat geval agressie uitlokken, agressie die bedoeld is de krenking en de schaamte te neutraliseren en het zelfbeeld hoog te houden. Met name wanneer de persoon met een opgeblazen gevoel van eigenwaarde zijn innerlijke krachten en impulsen niet goed kan reguleren, kan hij bij een krenking snel de controle over zichzelf verliezen en agressieve impulsen omzetten in gewelddadig gedrag. De dader van deze vorm van geweld voelt zich superieur jegens het slachtoffer en laat zich de krenking niet welgevallen; hij reageert impulsief-agressief op de krenking. Baumeister is van mening dat veel geweld losbarst doordat de zelfbeheersing wegvalt en de woede als gevolg van de narcistische krenking ongehinderd naar buiten treedt en gebotvierd wordt op het slachtoffer die hem in zijn beleving onrecht heeft aangedaan.
Alcohol werkt drempelverlagend / Bron: Istock.com/Csaba Deli
John William Waterhouse: Echo and Narcissus / Bron: John William Waterhouse, Wikimedia Commons (Publiek domein)Toegenomen narcisme
Van den Brink wijst er op dat Christopher Lasch zo'n dertig jaar geleden als eerste heeft geponeerd dat het narcisme in onze samenleving is toegenomen. Dit kan volgens Van den Brink als verklaring dienen voor de toename van agressief gedrag - voornamelijk dat gedrag dat voortkomt uit de situatie dat de dader een narcistische krenking ondergaat.Van den Brink benadrukt dat de stelling van het toegenomen narcisme om een aantal redenen moeilijk te bewijzen is. Toch is het een aantrekkelijke verklaring, omdat ze veel van het hedendaagse geweld begrijpelijk maakt. Door toegenomen gevoel van eigenwaarde zijn wij meer geneigd tot egocentrisch handelen en asociaal gedrag. Op 3 oktober 2007 zeiden acht op de tien Nederlanders van mening te zijn dat asociaal gedrag de afgelopen vijf jaar was toegenomen.(3) Begin 2009 starte SIRE een campagne tegen 'hufterigheid'. Volgens een onderzoek gedragen bijna alle Nederlanders zich weleens asociaal, zonder dat ze zich daar bewust van zijn.
Vaak zetten we onze neigingen en aandriften niet om in agressief gedrag. Dat komt omdat de zelfbeheersing bij de meeste mensen ook is toegenomen. Zowel de eigenwaarde als de zelfdwang zijn groter geworden. Het is echter een wankel evenwicht, een balanceren tussen twee krachten, aldus Van den Brink. Er hoeft maar wat te gebeuren en de vlam slaat in de pan.
Vier redenen voor het toegenomen gevoel van eigenwaarde
Van den Brink noemt een viertal redenen waarom het gevoel van eigenwaarde de laatste decennia is toegenomen. Hij concentreert zich daarbij op jongeren, maar we kunnen de lijn gerust doortrekken naar de maastchappij in het algemeen. Ik geef zijn opsomming op eigen wijze weer.Keerzijde van het positieve zelfbeeld
Deze ontwikkelingen hebben geresulteerd in een positief zelfbeeld van de moderne burger. Afgezet tegen de soms slaafse gehoorzaamheid van vroeger tijden, is dat een goede ontwikkeling. Deze vier ontwikkelingen kennen echter een keerzijde die zich als volgt laat samenvatten:[OLIST]Ik ben het belangrijkste.
Alles draait om mij.
Leg mij niets in de weg.
Ik wil doen wat ik wil.[/OLIST]
Beetje minder eigenliefde
Van den Brink bespreekt daarnaast een aantal factoren die ertoe hebben geleid dat jongeren heden ten dage soms sneller hun zelfbeheersing verliezen. De belangrijkste verandering is de nadruk op het streven naar intensieve lichamelijk ervaringen, kicks en spanning. Het zoeken van kicks, het loslaten van zelfbeheersing en het uit je dak gaan, gaat soms gepaard met fors alcohol- en/of middelengebruik, met als gevolg dat spanningen op een negatieve manier plotseling kunnen ontladen, zeker in het uitgaansleven.Het is zoals gezegd een precair evenwicht tussen eigenliefde en zelfbeheersing. Bij de minste of geringste aanleiding, kan de vlam in de pan slaan. Opgeblazen ego’s reageren vanuit een gevoel van superioriteit en gekrenkte trots. Met alleen repressieve maatregelen zoals snelrecht kan het probleem enigszins beteugeld worden, doch het blijft symptoombestrijding. Echte verandering vraagt om een cultuuromslag en dat is een kwestie van de lange adem. Ook vraagt het van ons dat we de hand in eigen boezem steken. Hoe dik is ons ego?
Noten:
[OLIST]Dr. G. van de Brink: Agressieve jongeren: Een cultuurhistorische bespiegeling; Justitiële Verkenningen, jrg. 26, nr.1, 2000, p. 35-47.
Sander Thomaes: Narcissism, Shame and Agression in Early Adolescence: On Vulnerable Children; Reprografie, Vrije Universiteit, Amsterdam, 2007, p.151.
http://www.depers.nl/binnenland/108689/Asociaal-gedrag-is-toegenomen.html[/OLIST]
