De kunst van echt luisteren naar iemand met privé-problemen

Als je van nature of vanwege je beroep, oplossingsgericht bent, is het vaak moeilijk iemand met een persoonlijk probleem te laten uitpraten. Maar als een ander je aandacht vraagt inzake een ruzie, relatieprobleem, gezondheid, angst of eenzaamheid, is het juist noodzakelijk onze goedbedoelde oplossingen en adviezen in te slikken, en de ander eerst volledig te laten uitpraten. Begrip tonen en empathisch luisteren is in eerste instantie vaak het enige waar de ander behoefte aan heeft. Mocht die ander na het stoom afblazen, alsnog behoefte aan advies hebben, dan kan dat evengoed nog.

Luisteren in plaats van reageren

In onze snelle digitale maatschappij met e-mail, chat, Facebook en WhatsApp, worden we voortdurend gebombardeerd met informatie en met vragen om een snelle reactie, een onmiddellijke mening, gelijk een antwoord. We zijn er aan gewend reeds naar een oplossing te zoeken en mee te denken nog voor de ander z’n verhaal volledig heeft gedaan. In veel gevallen is dat snel reageren, vooruit denken en anticiperen een voordeel. Zoals bij praktische vragen, hulpvragen in het werk, spoedeisende problemen enz. Maar soms is het belangrijk eerst het gehele probleem in kaart te brengen, alvorens onze mening en tips te uiten.

Als advies niet welkom is

Want er zijn legio situaties dat het juist averechts werkt als we onze mening en adviezen reeds geven nog voordat de ander haar/zijn complete verhaal heeft gedaan. Als iemand namelijk een persoonlijk probleem heeft, en uitsluitend zijn verhaal, emotie of zorgen aan ons kwijt wil, is het verkeerd om te snel onze hulpvaardigheid te tonen. Het enige waar de persoon dan werkelijk behoefte aan heeft is oprechte belangstelling en een begripvol luisterend oor.

Waarom is luisteren moeilijk

De oorzaak van het slechte luisteren zit ‘m in de onjuiste gedachte dat het helpen van iemand die komt praten over een persoonlijk probleem, moet bestaan uit een bijdrage aan de oplossing van dat probleem. We hebben dan wellicht onbewust het voorbeeld van de dokter in ons hoofd die recepten uitschrijft of de belastingconsulent die tips verschaft. Maar als iemand werkelijk aandacht vraagt voor een persoonlijk probleem zijn onze goedbedoelde adviezen op dat moment juist niet het belangrijkste. Zeker niet als die adviezen bestaan uit ervaringen van onszelf bij soortgelijke problemen. Want voordat we het beseffen zijn we aan het uitweiden over onze eigen problemen, waar de ander in zijn emotionele situatie echt nog geen behoefte aan heeft.

Luisteren werkt heilzaam

Het verlenen van hulp bij persoonlijke problemen vraagt om een enigszins tegennatuurlijke reactie van ons drukkige doenerige mensen, namelijk: in eerste instantie juist niet helpen en geen adviezen geven. De Amerikaanse psycholoog Carl Rogers is van mening dat mensen een groot vermogen hebben zelf hun problemen te overwinnen, mits zij die kunnen overdenken en bespreken in een klimaat van begrip, rust, respect en medeleven van mensen in hun omgeving. Hij legt de nadruk op het belang van empathie, inlevingsvermogen van de toehoorder of hulpverlener, want dit oefent een heilzame uitwerking uit op degene met het probleem. Je verplaatsen in de belevingswereld en laten merken dat je de ander begrijpt, en laat merken dat je snapt wat er in de ander omgaat. Daar gaat het om! Door empathie krijgt men de gelegenheid z’n probleem en gevoelens te verwoorden. Onder woorden brengen leidt tot: ordenen van de gedachten, vormgeven van een probleem, verwarring weghalen. Het gevolg is dat de persoon (cliënt) meer overzicht en beheersing van het probleem krijgt, een noodzakelijke stap op weg naar een oplossing. Want vergeet niet dat men persoonlijke problemen per definitie ook persoonlijk moet oplossen. Bovendien is het zo dat je als toehoorder (hulpverlener) pas doelgericht kunt assisteren indien je het probleem in de volle omvang snapt.

Laat merken dat je echt luistert

In de eerste plaats zelf weinig zeggen, maar vooral de ander aan het woord laten. Als je wel iets zegt is dat uitsluitend om de ander te stimuleren z’n complete verhaal te vertellen. De gelaatsuitdrukking van de luisteraar is ontspannen en aandachtig evenals de houding. Je gunt de spreker ook stiltes in het gesprek, zonder die onmiddellijk op te vullen met eigen woorden. Verder gebruikt de hulpverlener of andere toehoorder korte verbale aanmoedigingen: "… en wat gebeurde er toen? … vertel eens verder … hoezo … wat dacht je toen … " Het zijn korte signalen en aanmoedigingen voor een ander om z’n hele verhaal te doen en tevens al z’n gedachten te ordenen.

Open en gesloten vragen

Om het verhaal compleet te krijgen zullen er ook voldoende open vragen gesteld moeten worden zoals: "Wat gaat er in je om, hoe is de verstandhouding met je kind, waarover wil je praten". Een enkele korte vraag in de geest van: “Voel je je somber, valt je werk je zwaar” mag uitsluitend om dingen duidelijk te maken c.q. te controleren voor de toehoorder (hulpverlener). Ze zijn niet geschikt om de ander z’n verhaal te laten doen.

Advies geven

Als uiteindelijk toch het moment komt dat degene met het probleem z’n hele verhaal heeft gedaan en z'n hart heeft gelucht, hoef je als toehoorder nog steeds niet zelf met een oplossing te komen. Maar kun je beter helpen de ander zelf op een idee te brengen door bijvoorbeeld te vragen: “Waarmee zou ik je kunnen helpen denk je” of “ Wat heb je zelf al gedaan om het probleem te verhelpen”. Deze vragen accentueren de eigen bijdrage en zelfstandigheid van degene met het probleem (de cliënt). Het geeft ook een gevoel van gelijkwaardigheid.

Lees verder

• Soepel en conflictloos je wil doordrukken, en je zin krijgen
• Veelzeggende en noodzakelijke stiltes tijdens het gesprek
• Angst, eenzaam, zorgen: bel anoniem De Luisterlijn 7x24 uur
• Gelijk hebben is niet genoeg, je moet ook gelijk krijgen
• "Iedere gek heeft z'n gebrek" geldt ook voor jou en mij