De rechtsstaat in Nederland

In Nederland leven we in een democratische rechtsstaat. In een rechtsstaat wordt de macht van de staat gereguleerd en beperkt door het recht. De rechtsstaat is oorspronkelijk ontstaan doordat men rechtszekerheid en rechtsgelijkheid wilde bevorderen, en willekeur wilde voorkomen. In de rechtsstaat zorgen de wetten ervoor dat de burgers beschermd worden tegen de macht van de staat. De rechtsstaat zoals we die hebben in Nederland zorgt ervoor dat ons huidige rechtstelsel er is, met rechtbanken, officieren van justitie en advocaten.

Elementen van de rechtsstaat

Een van de belangrijkste elementen van de rechtsstaat in Nederland is dat je hier altijd berecht wordt door een onafhankelijk rechter die onpartijdig moet blijven en de wet moet blijven volgen. Alles wat niet mag, de overtredingen en misdrijven, zijn geregeld in wetten en in deze wetten worden ook de straffen bepaald die men krijgt bij overtreding: de sancties.
Er zijn vijf belangrijke elementen die een staat een rechtsstaat maken:

• grondrechten
• onafhankelijke rechtspraak
• scheiding der machten
• constitutie
• legaliteitsbeginsel

Grondrechten

Grondrechten staan in de grondwet en vormen de basis van alle rechten die de burgers in Nederland hebben. In artikel 1 t/m 17 van de Grondwet staan de klassieke grondrechten. De grondrechten zorgen ervoor dat voor alle burgers een staatsvrije sfeer wordt gewaarborgd. Deze grondrechten zijn ook bij de rechter afdwingbaar.

Onafhankelijke rechtspraak

Rechters in Nederland leggen een eed af waarin zij verklaren altijd onafhankelijk en onpartijdig te zullen oordelen. Ook worden rechters voor het leven benoemd, waardoor de onpartijdigheid nog weer gewaarborgd wordt.

Scheiding der machten

In Nederland is er een duidelijke scheiding tussen de wetgevende, de uitvoerende en de rechterlijke macht. Rechters maken geen wetten, wetssamenstellers berechten geen verdachten. De wetgevende macht bedenkt en stelt de wetten samen, in Nederland gebeurt dit door het parlement. De uitvoerende macht bestaat uit de regering en andere overheidsinstanties zoals provincies en gemeenten. De rechterlijke macht bestaat vanzelfsprekend uit rechters, maar ook rechtbanken, raadsheren officieren van justitie en rechterlijke ambtenaren.

Constitutie

De constitutie reguleert en attribueert de bevoegdheden van de verschillende overheden in Nederland. De contributie is dus eigenlijk het grote geheel van regels wat ervoor zorgt dat alle wetten in Nederland in werking zijn. In Nederland bestaat de constitutie uit verschillende onderdelen:

• Het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden
• De grondwet
• Rechterlijke bepalingen die zijn gebaseerd op de grondwet
• Organieke wetten die zijn gebaseerd op de grondwet
• Gewoonterecht

In deze regelingen staan de belangrijkste rechten die wij als burgers in Nederland hebben. Alle andere wetten die in Nederland gelden zijn grotendeels op deze regelingen, en dan vooral de Grondwet, gebaseerd.

Legaliteitsbeginsel

Het legaliteitsbeginsel houdt in dat een overheidsoptreden altijd moet gebaseerd zijn op algemene, voor herhaalde toepassing vatbare rechtsregels. Deze rechtsregel moeten zijn vastgesteld krachtens attributie of delegatie. Wetten mogen niet met terugwerkende kracht worden gebruikt, dit betekent dat je nooit voor iets gestraft kan worden dat op dat moment nog niet strafbaar was gesteld in de wet. Let op: niet in ieder rechtsgebied betekent het legaliteitsbeginsel het zelfde. Wel komt het er altijd op neer dat je niet voor iets gestraft kan worden, wat op dat moment nog niet strafbaar is.

In de praktijk

Informatie over de scheiding der machten, de constitutie e.d. spreken vaak weinig tot de verbeelding. In de praktijk merk je in Nederland dat we in een rechtsstaat leven aan het feit dat je niet zomaar alles kan doen wat je wil; bepaalde gedragingen zijn strafbaar gesteld in de wet. Dit merk je bijvoorbeeld doordat er politiecontrole op straat is, of snelheidscontrole langs de weg. Ook de vrijheid van meningsuiting bijvoorbeeld hebben we allemaal door de rechtstaat in Nederland, zonder de rechtstaat zouden vooral sommige politie uitlatingen heel gevaarlijk zijn. Ook het stemrecht is een gevolg van de rechtsstaat, in dit geval echt van de democratische rechtsstaat, maar in staten waar geen rechtstaat is, is er vaak geen sprake van eerlijke verkiezingen.