Behaviorisme in de psychologie

Behaviorisme is een stroming in de psychologie. Dat wil zeggen dat het een bepaalde gedachtestroom beschrijft die door een bepaalde groep psychologie-wetenschappers aangehangen wordt. Het behaviorisme stelt dat alles wat men doet, denkt en voelt, een gedrag is en dat al deze gedragingen beschreven kunnen worden aan de hand van externe factoren. Daarbij hoeft een behaviorist nooit naar het innerlijk van zijn onderwerp te kijken, maar enkel naar observaties van gedrag.

Geschiedenis

In het begin van de 19e eeuw ontstond het behaviorisme - als deel van een vlaag van interesse naar 'sociale psychologie' - uit het systematische onderzoek van de Russische fysioloog Ivan Pavlov. Pavlov was zelf geen (sociaal) psycholoog die op zoek was naar een oplossing voor de vragen die psychologie zichzelf stelt, in plaats daarvan deed hij onderzoek naar het verteringskanaal, waarbij hij gebruik maakte van honden. Per ongeluk achterhaalde Pavlov dat een bepaald gedrag aan een hond geleerd kan worden door een bepaalde situatie (conditie) te koppelen aan een andere situatie. Min of meer 'per ongeluk', dus, vond Pavlov een van de belangrijkste theorieën uit binnen de (sociale) psychologie!

Bijvoorbeeld, als zijn honden voedsel kregen, gingen hun mondklieren speeksel produceren. Wanneer ze voedsel kregen, werd er een bel gerinkeld. De oorspronkelijke situatie ‘voedsel’ zorgt er dus samen met de situatie ‘bel rinkelen’ voor een gedrag, namelijk ‘speeksel produceren’. Na dit een tijdje herhaald te hebben bleek dat bij afwezigheid van de situatie (conditie) ‘voedsel’ en enkel de conditie ‘bel rinkelen’, de honden óók begonnen te kwijlen. Blijkbaar hadden ze geleerd dat het geluid van de bel betekende dat er voedsel kwam. Dit effect noemt men in het behaviorisme klassieke conditionering.

Na Pavlov gingen andere wetenschappers zich met dit leer-effect bemoeien. De Amerikaanse wetenschapper John B. Watson werd een van de belangrijkste aanhangers van het behaviorisme en schreef een aantal belangrijke artikelen hierover, zoals Psychologie as the Behaviorist views it.

Na Pavlov en Watson was ook de wetenschapper B.F. Skinner zeer belangrijk voor de ontwikkeling van de stroming. Hij onderzocht het concept wat tegenwoordig operant conditioneren heet. Hier gaat het erom dat gedrag geleerd kan worden door het belonen en straffen van bepaalde gedragingen. Zie het artikel Operant conditioneren voor meer uitleg. Tegenwoordig wordt het behaviorisme nog veelvuldig gebruikt in therapeutische technieken. Met name de leertechnieken die Skinner ontwikkelde zijn breed toepasbaar voor de opvoeding van kinderen door ouders, scholen en de overheid.

Sterke punten van het behaviorisme

Behaviorisme is een stroming die het logisch positivisme aanhangt. Dat wil zeggen dat ze gelooft dat alle kennis uitgedrukt moet worden in toetsbare en meetbare stellingen. Alles moet verifieerbaar zijn. Omdat het behaviorisme zich concentreert op het observeren van gedrag, en beweert dat alle gedragingen te verklaren zijn aan de hand van externe factoren, kan ze in principe ál het gedrag verklaren. Er is immers geen sprake van een ‘black box’, een innerlijk waar men niet in kan kijken en waarvan men de werkelijke bedoelingen niet kan achterhalen. Al ons gedrag is gevolg van externe factoren en al ons gedrag is dus objectief meetbaar, zo stelt het behaviorisme.

Vanuit een praktisch oogpunt levert behaviorisme ook nuttige strategieën op om mensen dingen te leren en om slecht gedrag van mensen af te leren. Drie voorbeelden zijn:

• Antabuse: gebruikt om alcoholmisbruik tegen te gaan
• Systemische desensitisatie: gebruikt om angstneurosen te behandelen
• Onderzoek naar motivatie van mensen om bepaald gedrag te vertonen of juist te laten

Zwakke punten van het behaviorisme

Het behaviorisme gaat volkomen voorbij aan de vrije wil van mensen. Bepaalde invloeden van externe factoren zijn voor iedereen wel voelbaar, maar niettemin geloven veel mensen dat ze een zekere vrije wil hebben om bepaald gedrag te vertonen of niet te vertonen óngeacht wat de externe omgeving doet of denkt.

Er zijn ook nog andere manieren geobserveerd waardoor men kan leren, anders dan het operant conditioneren van Skinner. Het behaviorisme geeft niet genoeg uitleg over hoe deze manieren van leren tot stand zouden kunnen komen.

Belangrijke denkers in het behaviorisme

Enkele belangrijke wetenschappers van deze stroming zijn:

• Ivan Pavlov
• B.F. Skinner
• Edward Thorndike
• John B. Watson
• Clark Hull

 

Lees verder

• Operant conditioneren
• Klassiek conditioneren
• Motivatie in sociale psychologie
• Antabuse en alcoholverslaving
• Oorsprong van gevoelens