Nepnieuws - Hoe herken je fake news en nepberichten

Nepnieuws is zo oud als de mensheid. Het zijn de leugentjes die meningen kunnen doen kantelen, waardoor er voordeeltjes te behalen zijn. Online nepnieuws is net zo oud als internet. Nepnieuws is soms leuk en grappig, maar het kan enge vormen aannemen. Wanneer we echt nieuws niet meer kunnen onderscheiden van nepnieuws, gaan we oordelen en kiezen op onterechte gronden. Gelukkig zijn er manieren waardoor we nepnieuws van echt nieuws kunnen onderscheiden. Het vraagt een wakkere blik en niet een slaafs achter websites en media aan sukkelen. Als we bewuste nieuwsconsumenten zijn, kunnen we nepnieuws uit het nieuwsaanbod filteren.

Fake news herkennen

• Nepnieuws
• Herkennen van een nepbericht
• Waarom worden er nepberichten gemaakt?
• Factcheckers
• Hoe herken je nepnieuws?

Nepnieuws

Nepnieuws is nieuws dat echt lijkt maar het niet is. Het kan een leugen of een grap zijn of het is moedwillig verspreidde onjuiste informatie met de bedoeling mensen op het verkeerde been te zetten en onjuiste dingen te laten geloven. Er zijn zat mensen die het leuk vinden om grappen met het nieuws uit te halen; in de periode voor 1 april zijn er voorbeelden te over van nepnieuws en in de context van 1 april is dat meestal grappig. Nepnieuws wordt kwalijk als het belangrijke processen beïnvloedt en de orde in de wereld verstoort. Nepnieuws, dat bijvoorbeeld presidentsverkiezingen in Amerika of Tweede Kamerverkiezingen in Nederland beïnvloedt, is antidemocratisch. Niet de meerderheid van stemmen maakt uit wie de president wordt of wie in de Tweede Kamerzitting kunnen gaan nemen, maar de sluwheid van de manipulatoren van het nieuws zetten de toon. Met nepnieuws is bijvoorbeeld karaktermoord in gang te zetten, waardoor kandidaten van favoriet naar kop van jut kelderen. Nepnieuws over een pandemie zoals corona kan heel veel angst zaaien.

Herkennen van een nepbericht

Een nepbericht heeft dezelfde vorm als een serieus bericht. Het heeft een prikkelende kop, een inleiding en de tekst met de feiten en het verhaal. Meestal staat er een datum bij. Een gewoon bericht, zo op het eerste oog; het is de inhoud die verraadt of het om een nepbericht gaat.

Waarom worden er nepberichten gemaakt?

Het doel is om een grap uit te halen, om satirisch te zijn, om er geld mee te verdienen of om processen zoals verkiezingen te beïnvloeden. Feiten en fictie lopen bij een nepnieuwsbericht door elkaar.

Een bericht op een website dat veel wordt aangeklikt levert via de advertenties die erbij vertoond worden geld op. Een website-eigenaar die als doel heeft geld te verdienen en niet als hoofdmotief heeft mensen te informeren over belangwekkende gebeurtenissen in de wereld, zal berichten maken met schreeuwende koppen en confronterende inhoud die uitnodigen tot klikken en delen.

Facebook en Google

Internetgiganten als Facebook en Google spelen een rol bij het verspreiden van nepnieuws. Via algoritmen komen berichten waar vaak op wordt geklikt en die vaak worden gedeeld prominenter naar voren bij de Facebook- en Google-gebruikers. Beide bedrijven werken aan het weren van nepnieuws. Facebook zet in op factcheckers en Google plaatst geen advertenties meer op websites die evident nepnieuws verspreiden. De inkomstenbron van de nepnieuwsverspreiders droogt dan op.

Factcheckers

Nepnieuws is juridisch moeilijk aan te pakken, omdat het in het gebied van vrije meningsuiting thuishoort. Satire en parodie horen net zo thuis in de media als serieuze feiten. Nepnieuws kan worden verspreid onder het mom van vrijheid van meningsuiting. Het is aan de media om feiten te controleren en met de correcte feiten te komen en het is aan de lezer om te filteren op echt nieuws, grap en nepnieuws.

Amerika

In Amerika is de media al sinds 1920 actief in het controleren van de feiten die van belang zijn in de nieuwswereld. In 2003 heeft de Universiteit van Pennsylvania het project Factcheck.org gestart. Doel van die site is om berichten die door de media worden verspreid te controleren op hun waarheidsgehalte. Bovendien worden uitspraken van politici gecontroleerd.

Nederland en België

Nederland heeft ook factcheckers, zoals de website Stellingchecker.nl en een deel van de Nederlandse media heeft feitencontroleurs in dienst. In België zijn diverse media en websites actief in het factchecken, zoals Deredactie.be en Standaard.be. Hoofdzaak is dat elk zichzelf respecterend en serieus nieuwsorgaan de feiten van de eigen berichten die het uit doet gaan controleert.

Hoe herken je nepnieuws?

De nieuwsconsument kan zelf een aantal stappen zetten om nepnieuws te herkennen en het daarmee op waarde kan schatten.

Kijk verder dan de kop

De kop, en dan vooral de schreeuwende kop, nodigt uit tot klikken. Het is wat we een clickbait of klik-aas noemen. Door meer dan de kop alleen te lezen kom je vaak tot de ontdekking dat de titel de lading niet dekt. Het fenomeen is onder meer bekend van de roddelbladen en riooljournalistiek, die de lezer trekken met een spannend klinkende kop. Van een spannend verhaal blijft in het artikel vaak niets over of staat bol van de veronderstellingen en onwaarheden: het zijn roddels in combinatie met nepnieuws in dienst van het verdienmodel.

Kijk naar de bron

Controleer wat de bron van het artikel is. Zoek via Google of de naam van de bron wel bestaat en controleer of de bekende bronnen waarnaar soms verwezen wordt ook over dit onderwerp hebben gepubliceerd.

Kijk naar de publicatiedatum

Is het nieuws van recente datum of is het een oud bericht dat opnieuw is gepubliceerd? Oud nieuws kan achterhaald nieuws zijn en is niet zomaar te koppelen aan nieuwe gebeurtenissen. Oud nieuws en oude foto’s worden maar al te vaak opnieuw rondgepompt en beïnvloeden daarmee de kijk op actueel nieuws. Via Google is uit te zoeken waar een foto vandaan komt.

Kijk naar de auteur

Controleer wie de auteur is en kijk wat je van hem of haar verder kunt vinden. Het kan om een fictief persoon gaan en een fictieve naam heeft wat te verbergen. Misschien wel omdat hij vervaardiger van nepnieuws is.

Kijk verder op de website

Kijk eens verder op de website waar het bericht staat. Is er een lijn te ontdekken in de publicaties of springt een onderwerp er plotseling uit en wordt een bericht meer keren op de site herhaald. Dat laatste pleit er niet voor dat het hier om een serieus medium gaat.

Kijk naar de disclaimer

Lees de disclaimer eens na of de pagina die informatie geeft over het bedrijf. Daar is uit te leren of het een serieus medium is, een satirische website, een grap of een site die in het leven is geroepen om zoveel mogelijk clicks te genereren.

Kijk naar ander nieuws

Zoek naar andere bronnen, andere media en raadpleeg experts. Niet voor niets hangt de serieuze media het principe aan van: één bron is geen bron. Als te zien is dat een nieuwsitem een paar uur oud is zonder dat het elders in de mediawereld opduikt als belangwekkend, dan kun je aannemen dat het om een nepnieuwsbericht gaat.

Lees verder

• Nepnieuws, hoax en alternatieve feiten
• Facebook en Google - invloed van nepnieuws en filterbubbels
• Donald Trump – krasse en bizarre uitspraken
• Donald Trump – President van Amerika – Januari 2017