Antisociaal en agressief gedrag, een psychiatrische stoornis

Alle kinderen vertonen soms opstandig of agressief gedrag, dat is normaal. Wanneer normen en waarden overtreden worden en anderen benadeeld, wanneer drift overheerst en er is sprake van veel vechten, intimideren en opzettelijk treiteren en dit gedrag langdurig aanhoudt, dan kan men spreken van een gedragsstoornis. Wanneer dit negatieve gedrag voor het tiende levensjaar aanvangt, zal een moeilijke weg volgen en kan het zelfs zo zijn, dat psychiatrische behandeling niet helpt.

Het sociale-informatieverwerkingsmodel van Dodge

Antisociale kinderen hebben vaak weinig empathisch vermogen, ze kunnen zich niet in anderen verplaatsen. Ze zijn vaak permanent "beleefd gefrustreerd", waardoor agressie heel gemakkelijk zal optreden. Deze kinderen vertonen tekorten en vervormingen in hun sociale informatieverwerking.

Informatieverwerking

Doorgaans vindt sociale informatieverwerking in stappen plaats:

• Decoderen van sociale tekens
• Interpreteren van sociale informatie
• Het juiste antwoord zoeken voor het sociale probleem
• Kiezen van het juiste antwoord
• De gekozen oplossing uitvoeren
• De uitvoering evalueren en terugkoppelen naar stap één

Kinderen met agressief gedrag kunnen de sociale tekens niet interpreteren, hebben weinig zelfcontrole en hebben de vaardigheden niet om sociale problemen op te lossen.

De sociaal-cognitieve ontwikkeling volgens Selman en Byrne

Sociaal-cognitief

• perspectieven kunnen differentiëren (ik denk/doe anders dan de ander)
• perspectief kunnen nemen (ik kan me verplaatsen in de ander)
• perspectieven kunnen coördineren (het verbinden van de twee perspectieven).

Gedragsgestoorde kinderen kunnen tekorten hebben bij alle drie de vaardigheden.

Agressie volgens Stibane

Wat is agressie

1. Agressie is een instinct. Deze drift moet in goede banen worden geleid en hoeft niet onderdrukt te worden.
2. Agressie kan een reactie zijn op frustratie en uit zich in woorden, daden, gedachten of fantasieën.
3. Agressie kan ook een aangeleerd gedrag zijn. Beloond gedrag wordt versterkt, afgekeurd gedrag vermindert en verdwijnt.
4. Agressie door intrinsieke factoren van het kind (temperament).
5. Bij jongens komt het veel meer voor dan bij meisjes.

Criteria die de antisociale gedragsstoornis bepalen (Apa)

Agressie naar mensen en dieren

• pesten, bedreigen en intimideren van anderen
• aanzetten tot vechtpartijen
• mishandeling van mensen en dieren, soms met een wapen
• gewapende overval, tasjesroof of afpersing
• dwingen tot seksueel contact

Vernielen van eigendommen

• brand stichten
• vernielen, anders dan brand stichten

Onbetrouwbaarheid, bedrog of diefstal

• inbreken
• liegen om spullen of gunsten te krijgen, oplichting
• stelen van waardevolle voorwerpen zonder in contact te komen met een slachtoffer (valsheid in geschrifte, winkeldiefstal)

Ernstige schending van regels

Met alle regels die in onze samenleving gemaakt zijn, hebben sommige mensen grote problemen. Denk aan het gedrag in het verkeer, de problemen rond elke jaarwisseling, het sarren en uitlokken van hulpverleners, de omgang met anderen op straat en in openbare gelegenheden. En vergeet de school niet. Want veelal ontstaat het schenden van regels al in de vroege jeugd.

Weglopen, wegblijven van huis of spijbelen

Omdat sommigen problemen hebben met de door de maatschappij gestelde regels, zullen ze ontwijkend gedrag vertonen. Als men het niet eens is met hetgeen gesteld is, zal men weglopen.

Oorzaken

De oorzaken kunnen (volgens Matthijs) in het gezin of in de omgeving van het kind te vinden zijn. Oorzaak kan ook een stoornis in de hersenen zijn. De stoornis zorgt voor snel boos zijn, slaan en schoppen. Het kind ziet de omgeving als vijandig. Het vermogen om zich in anderen te verplaatsen is verminderd of vervormd.

Individuele risicofactoren

• geen schuldgevoel hebben
• weinig vrienden hebben, impopulair zijn
• slechte leerprestaties hebben
• een negatief zelfbeeld hebben
• moeite hebben zich in taal te uiten

Risicofactoren in het gezin

• strenge discipline
• antisociale ouders
• inconsequente opvoeding (dwingend, manipulatief gedrag van het kind laat ouders sneller toegeven)

Begeleiding en behandeling

Consequent opvoeden

Onderzoek heeft aangetoond dat gedragstherapieën en structuur biedende vaardigheidstrainingen met het gezin soelaas bieden.
Ouders leren het probleemgedrag onderkennen, ze worden ondersteund in de opvoeding en de relaties tussen ouders, en die tussen ouders en kind worden verbeterd. Preventieve interventie voor jonge kinderen kan effectief zijn als de interventie plaatsvindt op het moment dat experimenteren (bij een normale ontwikkeling passend) aan het veranderen is in een gewoonte. Gedragstherapeutische groepstrainingen, in combinatie met opvoedingstrainingen, zijn ook belangrijk. Dat wat een kind op de training geleerd heeft, wordt op school en in de omgeving bekrachtigd en bevestigd. Thuis en op school geldt de gouden regel: houd hen aan het werk. Dan treedt geen verveling op. Verveling leidt tot ontsporend gedrag. Essentieel is CONSEQUENT OPVOEDEN. Laat kinderen niet afdwingen en manipuleren.

Lees verder

• Faalangst, wat is dat? Cognitief, sociaal of motorisch
• Gedragsproblemen bij kinderen, de omgeving begrijpt ze niet
• Faalangst bij kinderen, veiligheid en acceptatie
• Psychiatrische stoornissen bij kinderen en de oorzaken