Sociopaat en zijn gedrag: hoe gaan wij daar mee om?

Wat is een sociopaat, hoe herkennen we een sociopaat en hoe gaan we er mee om? We leven in een samenleving waar niet iedereen gelijk is, dat is overduidelijk. Van buiten zijn de verschillen groot, maar van binnen zijn de verschillen gigantisch. De sociopaat is sluw, misleidend en manipulatief. De sociopaat is de kameleon tussen de mensen, maar de sociale regels zijn bij hem vrijwel onbekend.

Wat is normaal?

Een van de moeilijkste vragen om te beantwoorden is de vraag naar wat eigenlijk normaal is. De meningen zijn hierover sterk verdeeld en een eenduidig antwoord zul je nooit krijgen. Toch kun je zeggen dat in grote lijnen veel mensen gelijk denken over bepaalde apsecten van gedrag wat als normaal bestempeld mag worden. Denk bijvoorbeeld eens aan het fenomeen voordringen. De meeste mensen vinden dit niet kunnen. Ook het bestelen van iemand anders zijn eigendommen wordt in de meeste gevallen niet normaal gevonden. Kun je iemand uitschelden of antisociale gebaren maken als er iets gebeurt dat jou niet zint?

Antisociaal

Antisociaal gedrag, of beter bekend als asociaal gedrag komt dicht in de buurt bij het gedrag dat een sociopaat vertoont. Het gaat hier bijvoorbeeld om het bewust manipuleren van mensen en mensen kleineren. Ook kan het hier gaan om mensen bewust uitschelden en beledigen, vaak zonder duidelijke aanleiding of doel. De sociopaat heeft geen moeite met antisociale uitingen. Ook vindt er bijna nooit spijt plaats van de handelingen die een sociopaat uitoefent. Doordat er geen spijt plaats vindt is het erg moeilijk om het gedrag van een sociopaat te veranderen.

Schade in de hersenen

Antisociaal gedrag is niet altijd sociopatisch gedrag. Mensen met schade aan de frontale kwab (het gedeelte voor in het hoofd) kunnen sterk antisociaal gedrag vertonen. Schade aan dat specifieke deel in de hersenen (ventromediale prefrontale cortex) kan leiden tot ongepast gedrag, het niet doorhebben wat de sociale regels zijn en sociale cues compleet negeren. In de literatuur wordt dit de frontal disinhibition syndrome genoemd. Het verschil tussen patiënten met schade aan de hersenen in de ventromediale prefrontale cortex en mensen die sociopatisch zijn ligt in de erkenning van het ongepast gedrag dat men vertoont. Sociopaten hebben geen spijt van het gedrag dat ze vertonen en voelen geen drang om het gedrag aan te passen. Mensen met schade aan het genoemde hersengebied kunnen het gedrag niet aanpassen.

Diagnosticeren

Het kan moeilijk zijn om een sociopaat te herkennen. Iedereen vertoont soms wel antisociale gedragingen. Een sociopaat daarentegen geniet van zijn acties. De DSM (dat is het handboek voor psychologische gedragstoornissen) zegt dat een sociopaat valt onder de antisociale persoonlijkheidstoornissen. Volgens de DSM komt antisociaal gedrag meer voor bij mannen dan bij vrouwen (3% vs. 1%).

Omgang met een sociopaat

Personen met een antisociale persoonlijkheidsstoornis zijn vaak lastig in omgang. Een sociopaat herken je niet direct want manipuleren hoort bij het gedrag dat ze vertonen. Wat doe je als je er achter komt dat een vriend manipulatief gedrag vertoont en vermoedelijk een sociopaat is? Dit is een erg moeilijke kwestie en vaak gaat de vriendschap kapot. Het kan echter ook goed gaan als er over gesproken wordt. Praten is altijd de sleutel om tot elkaar te komen en elkaar beter te kunnen begrijpen. Antisociaal gedrag is natuurlijk niet zo makkelijk goed te praten en sociopaten hebben hier vaak hulp bij nodig. Een psycholoog of sociaal werker kan hulp bieden.

Herkenning

Het herkken van een sociopaat is, zoals eerder gezegd, vaak lastig. Toch zijn er bepaalde punten die je in acht kunt nemen. Denk aan:

• Liegen
• Manipulatief gedrag
• Chaotisch gedag
• Roekeloos en agressief gedrag
• Geen spijt vertonen van zijn/haar gedrag
• Geen berouw
• Onverantwoordelijk gedrag
• Moeilijk kunnen plannen
• Het oplichten van mensen
• Moeilijk sociale regels kunnen aanvaarden

Quote uit de NRC 18 november 2000:

''De sociopaat heeft een glanzende buitenkant maar is verdorven van binnen. Gladde bolster, rotte pit. Soepel pratend, complimenterend, verdekt dreigend, gespeeld teleurgesteld maar vooral heel erg charmant praat hij iedereen om. Iedereen wordt door hem ontwapend. Een goede sociopaat is niet alleen leuk om naar te kijken, hij is ook subversief omdat hij het sociale systeem gebruikt in plaats van ontkent.''

Wees voorzichtig met conclusies trekken. Loop niet op de feiten vooruit en bestempel mensen niet gelijk als sociopaat. Wees echter wel op je hoede bij verdenking en trek aan de bel bij familie of vrienden.

Lees verder

• De sociale mislukkeling: wanneer, herkenning en gedrag