mijn kijk op

De mens heeft absoluut geen vrije wil

Wij mensen beelden ons in, dat we een vrije wil hebben. We zijn namelijk zo geprogrammeerd dat we de illusie hebben dat we volledig autonoom bepalen wat we doen en laten. Maar als we logisch en nuchter nadenken, beseffen we dat we die vrije wil absoluut niet hebben. En dan hebben we het niet alleen over de voorgeprogrammeerde onbedwingbare drang naar voedsel, veiligheid, warmte en seks. Want naast deze ontembare oerdriften bepalen erfelijke eigenschappen, opvoeding en omgeving eveneens een beslissende rol in wie we zijn geworden, en hoe we handelen.

Mens is product van ouders, opvoeding en omgeving

Omdat we uiteindelijk niet onze ouders hebben gekozen hebben we automatisch geen enkele invloed op belangrijke zaken die wel bepalen wie we zijn geworden en hoe we ons gedragen. Denk maar aan:

Geestelijke aspecten

Je verstandelijke vermogens, IQ, seksuele geaardheid, karakter, talenten, artistieke vaardigheden, lichaamsbouw etc.

Lichamelijke aspecten

Aangeboren gezondheid, lichamelijke aantrekkelijkheid, atletische aanleg, zintuigelijke kwaliteiten.

Opvoeding en schoolkeuze

Geboorteplaats, familie, buren, schoolkeuze, leraren, het goede voorbeeld krijgen. Ook allemaal zaken waar je t/m de pubertijd geen of weinig invloed op hebt.

Met andere woorden: het individu tot wie we gegroeid zijn, is het product van erfelijke aanleg en omgevingsinvloeden waar we geen enkele invloed op hebben gehad. Dat impliceert dat al onze acties, initiatieven, goede en foute beslissingen, uiteindelijk onvermijdelijke handelingen zijn van die creatie, dat individu, waartoe we zijn gevormd.

De vrije wil is daarom slechts een idee dat wij mensen (allemaal) hebben, omdat we het sterke gevoel hebben dat we wel volledig autonoom bepalen welke activiteiten en handelingen we uitvoeren. Maar dat gevoel berust dus op een illusie. Al onze verrichtingen beslissingen, activiteiten enz. staan in feite al vast voordat we ze gaan uitvoeren, wat overigens niet inhoudt dat ze vooraf gepland zijn. Het volgende zal dit duidelijk maken. (O ja, en volgens deze theorie, stond ook al eeuwen vast wie vandaag dit artikel zouden lezen.)

Toeval bestaat niet

Het fenomeen toeval, is in feite een onvermijdelijke samenloop van omstandigheden. Laten we een voorbeeld geven van deze onvermijdelijkheid. Het tegenkomen van een bekende op een onverwachte plaats wordt vaak toevallig genoemd. Maar als er iets een onvermijdelijke samenloop van omstandigheden is, is het wel zo'n toevallige ontmoeting. U besloot immers op een bepaald moment de deur uit te gaan en ging een zekere route afleggen. Aangezien die andere persoon eveneens op een zeker moment een bepaalde route ging afleggen is het volkomen logisch en onvermijdelijk dat u elkaar (in Afrika) tegen komt. Het is net zo toevallig/onvermijdelijk als dat u een onbekende persoon-X uit New York of Andijk tegen het lijf loopt, alleen valt dat uiteraard niet op.

Een mens is als een vallende steen

Als je een steen van een rots gooit stuitert hij, afhankelijk van wat hij onderweg tegenkomt, alle kanten op. Blijkbaar zonder systeem en volkomen toevallig. Maar dit is bedrog, want als die steen onder exact dezelfde omstandigheden een tweede keer naar beneden werd gegooid (alle moleculen dus weer op hun plaats), zou die steen tot op de mm nauwkeurig exact dezelfde route afleggen en dus precies dezelfde bewegingen en stuitingen maken. Er is namelijk slechts één weg mogelijk bij een bepaalde datum/tijdstip, windrichting, steenvorm, rots begroeiing, afstand, stand van de Aarde/zon/maan enz.

Het leven van een mens kun je vergelijken met die vallende steen. Wij worden ook "van een rots gegooid" op moment dat we geboren worden. We denken weliswaar dat we onze eigen route kiezen, maar dit is bedrog aangezien onze route wordt bepaald door de persoon die we zijn (de vorm van de steen) en de dingen/mensen die we tijdens ons leven tegenkomen (de vorm en begroeiing van de rots).

Product van onze ouders en omgeving

Een mens is zoals eerder gezegd eigenlijk volledig het product van z'n ouders. Zij waren het die de steen hebben gemaakt en van de rots hebben gegooid. Als baby ben je sowieso 100% het product van je vader en je moeder, niet alleen lichamelijk, maar ook geestelijk. Maar ook daarna heb je als opgroeiende volwassene geen invloed op je ontwikkeling. Je ouders voeden je immers op, terwijl tante, opa, buurman en oma ook hun invloed doen gelden. Ook wat je op school en in de buurt allemaal tegenkomt heb je volstrekt niet in eigen hand. Het is dus geen toeval wie en wat je allemaal ervaart, maar het zijn onvermijdelijke samenlopen van omstandigheden, die je lot en leerproces bepalen. Want ook je ouders hebben slechts ten dele in de hand wie je onderwijzers zijn, welke (verkeerde) vriendjes en vriendinnetjes je ontmoet, welke dingen je ziet, welke ervaringen je opdoet, wat je op TV voor leuks en/of ellende ziet.

Op je vorming en ontwikkeling heb je dus zelf geen invloed, hoewel je leraren en ouders je ongetwijfeld inprenten dat jezelf verantwoordelijk bent voor je handelen, het goede moet doen en het slechte moet laten. Dat is natuurlijk prima want daar steek je het nodige van op. (Die leraren en ouders prenten dat overigens niet uit vrije wil bij je in, maar ook omdat ze niet anders kunnen.)

Meerderjarig

Eindelijk ben je dan volwassen en zelf verantwoordelijk voor je doen en laten. Als je het geluk had dat je een goede opvoeding hebt gehad en je ouders je geleerd hebben dat je sociaal moet zijn en moet werken voor de kost, zal het wel lukken een gezin te stichten. Hoewel verliefd worden op een "toevallig" passerende schoonheid, ook meer met onbeheersbare driften te maken heeft dan met een vrije wil. En dat je die levenspartner dus zou tegenkomen was onvermijdelijk omdat die net als jij op de gedachte kwam die middag een eindje te gaan wandelen. Je hebt dus echt niet in de hand met wat voor een type je gaat samenleven.

Het vervolg van de vallende steen

Als vallende steen ben je na zo'n 50 jaar inmiddels van vorm veranderd, want je bent scherfjes en moleculen kwijtgeraakt door de (harde) aanrakingen met de rots. Misschien ben je ook wel wat gepolijst, omdat je een tijdje door een rivier met in een kolkende stroomversnelling bent meegevoerd. Je bewegingen worden daardoor wat anders, maar dat heb je zelf niet in de hand want dat is allemaal onder invloed van die onvermijdelijke zwaartekracht gebeurd.

Belangrijke beslissingen in het leven

Nogmaals, het lijkt of we belangrijke keuzes autonoom uit vrije wil doen. Maar in werkelijkheid bepalen onze hormonen, ons aangeboren karakter, onze ervaringen ons verstand de keuze, die onvermijdelijk bij ons hoort op dat beslissende moment. We kunnen geen andere weg in slaan dan onze programmering ons aangeeft.

Als je de filmbeelden van je leven fragment voor fragment terugdraait, en dus in omgekeerde richting terugziet begrijp je dat je telkens maar op één manier kon handelen, namelijk zoals heeft plaatsgevonden. Dan besef je ook dat er in feite geen slechte en geen goede mensen bestaan, aangezien de mens een product is van ouders en omstandigheden, die onvermijdelijk gaat handelen op de manier waarop hij/zij heeft gehandeld.

We doen alsof we wel een vrije wil hebben

In de praktijk van alledag denken we zelden aan bovenstaande theorie. Maar bestaat het idee, en uiteraard bij de meesten de overtuiging, dat we wel uit vrije wil handelen en verantwoordelijk zijn voor ons handelen. Meestal is dat ook maar de beste houding die we kunnen aannemen, want met z'n allen een fatalistische houding aannemen, maakt het leven er wellicht ook niet beter op.

Dit artikel is op 15-8-2011 geschreven, omdat het mijn sterkste drang was die avond. Ik had even tijd omdat mijn echtgenote voor een feestje was uitgenodigd. Had ik mijn vrouw dus niet een keer "toevallig" ontmoet, dan was dit stukje toen waarschijnlijk niet geschreven. Hoewel een miljoen jaar geleden al onvermijdelijk was dat ik haar in 1971 wel tegen het lijf zou lopen.