Etiquette bij begrafenis/crematie: kleding, bloemen, gedrag

Een begrafenis of crematie. In zo'n droevige situatie wil je als genodigde in elk geval het juiste doen. Gebruiken bij het bijwonen van een afscheid liggen lang niet meer zo sterk vast als vroeger. Maar er zijn enkele dingen waarmee je het beste wel rekening kunt houden. Niet alleen om een beetje beslagen ten ijs te komen, maar vooral ook om de nabestaanden te steunen en niet onnodig te belasten. De begrafenis is lang niet zo'n sterk geregisseerde aangelegenheid als deze ooit was. Het accent lag ooit op de plechtigheid zelf, maar is verschoven naar de persoon van wie we afscheid nemen. Omdat we onze geliefden - en onszelf - graag een afscheid gunnen dat afgestemd is op hun persoonlijkheid, kan er veel meer dan ooit gebruikelijk was. Ten eerste is de kerkelijke begeleiding in veel gevallen overgenomen door niet-kerkelijke begeleiders, zodat rituelen en vaste gebruiken op losse schroeven zijn komen te staan. Dat leidt tot de opkomst van het beroep van de ritueelbegeleider, die los van kerkelijke binding een levensbeschouwelijke invulling aan een afscheid kan helpen geven. Maar ook neemt het belang van de niet-beroepsmatige begeleiding van de uitvaart toe. Mensen spreken over persoonlijke ervaringen met de overledene, dat favoriete liedje of stuk muziek van de overledene wordt gedraaid, of het nu André Hazes is of klassiek.

Wanneer condoleren?

Wat te doen? Wanneer iets te zeggen? Vaak heeft dat tegenwoordig veel met het aanvoelen van de situatie te maken. Deskundigen pleiten (nog) vaak voor de condoleance-rij, maar er zijn tegengeluiden. Iets waar we lang niet altijd bij stilstaan, is dat het vormen van een condoleance-rij niet per se prettig is voor de nabestaanden. Aan de ene kant biedt het een duidelijk en vaststaand moment om het condoleren in 'onder te brengen.' Aan de andere kant kan het de nabestaanden vermoeien om steeds van een andere nieuwkomer - hoe goed bedoelend ook! - een condoléanceformule te ontvangen en te beantwoorden. Er zijn mensen die er de voorkeur aan geven, om condoléances op een geschikt moment te ontvangen, ook als het bijvoorbeeld vóór de crematie of begrafenis is. Het vormen van een condoléance-gelegenheid is dus geen must, maar iets dat door de behoeften van de nabestaanden zelf vorm kan krijgen. Als je het even niet weet, is het echt geen schande om wat te treuzelen en te kijken wat anderen doen. Zeker de meest naaste familie en vrienden, kunnen nog weleens beter weten wat gewenst is dan wie wellicht wat verderaf stond. Wanneer u zelf tot de nabestaanden behoort die de begrafenis of crematie vorm geven, is het wel belangrijk om met de begrafenisondernemer dergelijke wensen door te spreken; dan kan deze eventueel ook de aanwezigen aanwijzingen geven over de wensen van de nabestaanden.

Kleding: zwart of.. wit?

Praktisch gezien, is de vraag natuurlijk wat te dragen naar een begrafenis. Vaak kan de rouwkaart al opheldering brengen. Het zwart dat ooit gebruikelijk was, is in principe losgelaten als 'vaste' rouwtint. Mensen vragen nu ook weleens om juist een wit accent in de kleding aan te brengen, of zelfs geheel in wit of een andere (symbolische) kleur te komen. Omdat het religieuze en spirituele palet van de samenleving zo veranderd is, is het ook goed rekening te houden met het feit dat in elke religieuze of spirituele stroming, een andere symbolische kleur mogelijk is die hoort bij overlijden en/of begrafenis of soortgelijk ritueel. Als je in twijfel verkeert én in min of meer westerse kring, is de kans groot dat een gedekte kleur als donkerblauw of matgrijs altijd goed is. Bedenk ook dat wie een begrafenis of crematie organiseert en de gasten onbedoeld in het duister laat tasten over dergelijke zaken, vermoedelijk niet extreem veel belang hecht aan 'de perfecte' kleding, presentatie, etiquette enzovoort, en eerder hecht aan oprecht belangstellende aanwezigheid.

Bloemen?

Het gebruik om bij een bruiloft een bepaald geschenk mee te nemen, zelfs mogelijk van een bepaalde waarde, is er bij het bijwonen van begrafenis of crematie niet. Wanneer je de wens hebt om bijvoorbeeld bloemen te schenken, kan dat, maar de kans is reeel aanwezig zo niet groot dat de nabestaanden de bloemen liever ruim voor de plechtigheid ontvangen dan dezelfde dag. Tijdens de plechtigheid hebben mensen immers hun hoofd vaak bij het afscheid. Opvallend is dat een aantal bronnen op het gebied van etiquette waarschuwen, dat het goedbedoelde gebaar om bloemen te zenden nogal eens wat wrijving oproept wanneer die bloemen op de dag zelf worden afgegeven en kransen alsnog in het eventuele door de begrafenisondernemer opgemaakte arrangement moeten worden verwerkt. Overigens is er een groeiende groep mensen die een klein geschenkje voor of na het afscheid geeft, dat bijvoorbeeld in het teken staat van het karakter van de overledene. Worden het toch bloemen? Neem het zekere voor het onzekere, en weet welke 'bloementaal' erbij hoort. Je wilt niet onvermoed de verkeerde onderliggende boodschap doorgeven...

In geval van twijfel en/of blunders..

Tot slot moet c.q. mag je je altijd bedenken dat je komst op een begrafenis of crematie het belangrijkste geschenk is, een gebaar van betrokkenheid en respect. De komst van een meelevende gast bij een uitvaart of soortgelijke ceremonie, zal eerder herinnerd worden dan de vraag of je alle geschreven en ongeschreven regels in de puntjes opvolgde. Daarbij mag wel aangetekend worden, dat je wel altijd oog moet hebben voor de basics: de overledene en de nabestaanden staan voorop, en gasten zijn de medemens op de achtergrond, die ook bereid is een bescheiden plek in te nemen. Er wordt anno nu niet alleen gehuild maar ook wel eens aangemoedigd tot een lach op de begrafenis, maar dan nog moet een bescheiden en aan de situatie aangepaste expressie voorop staan. Te laat komen is een echte faux-pas, dus ga op tijd van huis en ken de rijtijd naar de locatie. Zet je mobiele telefoon uit, en laat je gerust een beetje leiden en souffleren door je omgeving in het hele proces. Desnodig eens een discrete vraag in de zijlijn stellen aan het personeel van de uitvaartonderneming, kan heel verhelderend zijn; zij zijn immers de deskundigen.