Groepsontwikkeling

Een groepsproces of samenwerkingsproces is complex. Het niet alleen te maken met hoe er aan een taak gewerkt wordt, maar ook met de onderstroom in de groep. Emoties die er spelen en bijvoorbeeld hoe de rollen verdeelt zijn (bewust of onbewust). Dit alles staat in nauw verband met de taak die wordt uitgevoerd. Als de samenwerking niet lekker verloopt, en er onvrede ontstaat, zal er dit te merken zijn in de uitvoering van de taak. Om je taak goed uit te kunnen voeren, is er dus kennis en inzicht in groepsprocessen nodig. Dit om problemen op te lossen, maar ook zeker om ze te kunnen voorkomen.

Groepsontwikkeling

Elke groep maakt een ontwikkeling mee. Er wordt er van uitgegaan dat alle groepen door een zelfde reeks fasen gaat. Of het nu gaat om een studiegroep, een militair peloton of een sportteam, elke groep doorloopt op volgorde onderstaande fasen:

• Voorfase
• Oriëntatiefase
• Machtsfase
• Affectiefase
• Fase van een autonome groep
• Afsluitingsfase

Voorfase

In de voorfase wordt de als het ware de groep gevormd. Soms bewust, maar vaak ook onbewust worden afspraken gemaakt over het doel van de groep, de grenzen binnen de groep, de activiteiten die binnen het team uitgevoerd gaan worden, een taakverdeling enz.

Als voorbeeld neem ik nu een voetbalteam. De personen uit dit team vormen voor het eerst een team samen. Ze komen in de voorfase tot een aantal afspraken, die overigens niet altijd hardop worden uitgesproken. Het doel is duidelijk: wedstrijden winnen. De afspraak om elke week te komen trainen en dat dit wordt gefinancierd door contributie te betalen spreekt ook voor zich. De trainer verdeelt de taken. De een wordt spits, de ander keeper en weer een ander waterdrager.

Oriëntatiefase

De oriëntatiefase begint met onzekerheden. De groep zoekt naar structuur. Individuen in de groep zijn op zoek naar hun rol binnen de groep. De groep is op zoek naar vertrouwen tussen de onderlinge leden van de groep. Deze fase zal voltooid zijn als er een voorlopig klimaat van vertrouwen binnen de groep heerst. Er bestaat vertrouwen en acceptatie tussen de groepsleden.

In het voetbalteam heeft iedereen wel een positie in het veld, maar dit zegt nog weinig over rol van een individu binnen het team. In de oriëntatiefase zal iedereen een eigen plekje veroverend. Zo kan er bijvoorbeeld een leider opstaan die men accepteert. Men ontdekt elkaars kwaliteiten en zwakkere kanten en zal deze gaan accepteren.

Machtsfase

In de machtsfase komen onderlinge betrekkingen centraal te staan. Dit is een kritieke fase in een groep en vaak ook de moeilijkste fasen. Men is inmiddels zo aan elkaar gewend geraakt, dan ook andere gevoelens uitgesproken durven te worden. Gevoelens van onvrede en persoonlijke kritiek. Iedereen probeert uit te vinden hoeveel macht hij in de groep kan uitoefenen. Dit kan leiden tot flinke discussies, irritaties en onvrede.

In het voetbalteam ergeren een aantal jongens zich aan de aanvoerder. Hij blaft andere spelers te veel af. Lang hebben de jongens er niets van durven zeggen, maar nu is die fase in de groep bereikt waarop het wel kan. In een teamgesprek komen alle frustraties naar boven. Die van de leider, die de groep dit gemotiveerd vind en die van de spelers die juist gedemotiveerd worden door het afblaffen van hun aanvoerder.

Nu kan het verschillende kanten opgaan. Of de groep besluit uit elkaar te gaan, of ze spreken het uit, accepteren elkaars mening, passen wellicht hun gedrag aan en gaan verder naar de volgende fase.

Affectiefase

In deze fase staat het omgaan met elkaar centraal. Mensen zijn openhartiger over hun gevoelens en over hun persoonlijke leven en men begrijpt elkaar steeds beter.

De spelers weten nu waar het ‘blaffen’ van de aanvoerder vandaan komt. Hij is van nature erg fanatiek en probeert zijn team hierin mee te nemen. In het gesprek komt echter naar voren dat hij nooit heeft begrepen dat dit op het team overkomt als ‘blaffen’. Hij zal er op proberen te letten. Als het team hem nu nog eens betrapt op het ‘blaffen’ vinden ze het niet zo erg meer, omdat ze sympathie voor de aanvoerder hebben.

Fase van autonome groep

De groep is nu stabiel, hij is volledig tot rijping gekomen. Groepsleden durven zich kwetsbaar op te stellen en mensen accepteren elkaar. In deze fase draait het vooral om het accepteren van zichzelf in relatie tot de anderen. Niet meer de onderlinge wisselwerking staat voorop, maar de individuele bijdrage vanuit een persoonlijke betrokkenheid. De groep is zelfstandig geworden.

Het voetbalteam kent elkaar inmiddels door en door. En hoewel de individuen enorm van elkaar verschillen, zijn het toch vrienden geworden, ze delen lief en leed met elkaar. Ook in het uitvoeren van de taak (het winnen van wedstrijden) weten ze elkaars goede en slechte kanten en iedereen neemt ook een eigen rol op zich. Het team zit inmiddels zo goed in elkaar dat ze kampioen worden.

De afsluiting

De afsluiting betekent het einde van de groep. Er wordt als het ware geëvalueerd. Is het doel bereikt? Zijn bepaalde doelen uit het zicht verdwenen en zijn er dan andere doelen voor in de plaats gekomen? Zijn er nieuwe doelen? Hoe is het samenwerkingsproces verlopen.

Het voetbalteam is eindelijk kampioen geworden. Het doel is behaald. Iedereen is tevreden over het afgelopen seizoen. Onderling was het gezellig en ook de resultaten waren goed. Twee spelers worden weggekocht door een eredivisie club. Drie andere voelen zich te oud om nog te spelen. Het team valt dus uit elkaar. Er komen zes spelers van de jeugd over naar dit team en het groepsproces begint weer van voor af aan.