Boerkaverbod – verbod op gezichtsbedekkende kleding

Op 1 augustus 2019 ging de ‘Wet gedeeltelijk verbod gezichtsbedekkende kleding’ in. In de volksmond wordt dit het ‘boerkaverbod’ of 'nikabverbod' genoemd, maar de wet gaat niet alleen over het dragen van de nikab en boerka. Het verbod betreft ook de integraalhelm, bivakmuts en het dragen van een masker. Gezichtsbedekkende kleding is kleding waarbij alleen de ogen zichtbaar zijn. Bij sommige kledij is het gezicht bedekt en zijn ook de ogen niet of nauwelijks zichtbaar, zoals bij de boerka en de integraalhelm. Van alle gezichtsbedekkende kledingstukken spreekt de boerka het meest tot de verbeelding. Dat kledingstuk wordt enerzijds de 'vlag van fundamentalisme' genoemd en is anderzijds een uiting van vrije kledingkeuze.

Verbod in de openbare ruimte op bepaalde kledij

• Wat is het boerkaverbod of nikabverbod?
• Gezichtsbedekkende kleding
• Waar geldt het boerkaverbod?
• Een boete bij overtreding van het verbod
• Burgerarrest
• Boerkaverbod in andere landen
• Het bijzondere van het boerkaverbod

Wat is het boerkaverbod of nikabverbod?

Het boerkaverbod is het verbod om gezichtsbedekkende kleding te dragen op bepaalde openbare plekken waar het nodig is dat mensen elkaar kunnen aankijken en herkennen. Het Nederlandse boerkaverbod is een gedeeltelijk verbod: het geldt voor bepaalde locaties die door de overheid zijn aangewezen. Het is geen algeheel verbod waardoor de boerka of nikab uit het straatbeeld verdwijnt. Je mag na de inwerkingtreding van de wet best nog met een boerka of nikab aan over straat. Wel kan de politie vragen om de gezichtsbedekkende sluier af te doen als identificatie noodzakelijk is.

Wat in het algemeen boerkaverbod of nikabverbod wordt genoemd is geregeld in de Wet ‘Gedeeltelijk verbod gezichtsbedekkende kleding’. De naam ‘boerkaverbod’ is geïntroduceerd omdat juist het dragen van de nikab of boerka aanleiding was om het verbod in te stellen. In 2005 wilde de partij van Geert Wilders - hij wordt beschouwd als de aanjager - al een boerkaverbod en in 2006 riep toenmalig minister van Vreemdelingenbeleid Rita Verdonk om een verbod op gezichtsbedekkende kledij. Daarna is er nog 13/14 jaar lang gesteggeld over het al dan niet instellen van zo’n verbod en op welke manier dat dan vorm zou kunnen worden gegeven. In het najaar van 2016 ging de Tweede Kamer akkoord met het wetsvoorstel van toenmalig minister Ronald Plasterk van Binnenlandse Zaken en in juni 2018 stemde ook de Eerste Kamer ermee in. De inwerkingtreding werd vastgesteld op 1 augustus 2019.

Boerkaverbod en niet integraalhelmverbod

Het verbod is niet voor niets in de volksmond 'boerkaverbod' gaan heten en niet ‘integraalhelmverbod’, omdat het is aangezwengeld vanuit de overtuiging dat het dragen van een boerka of nikab in de publieke ruimte in Nederland ontmoedigd moet worden. Gezichtsbedekkende kledij zou de open communicatie bemoeilijken. Het verbod is ook ingesteld uit veiligheidsoverwegingen: mensen die kwaad in de zin hebben kunnen zich op die bepaalde locaties niet meer verschuilen achter een masker, helm of textiel zonder het risico staande te worden gehouden. Het verbod is neutraal geformuleerd en de bivak, het masker en de integraalhelm zijn net zo goed gezichtsbedekkende kledij als de boerka en nikab, maar zonder boerka’s in de bus was het verbod waarschijnlijk nooit geïnitieerd.

Gezichtsbedekkende kleding

Gezichtsbedekkende kleding is kledij die iemands gezicht helemaal bedekt of waarbij alleen de ogen te zien zijn. In tekst spreekt de wet over de term 'gezichtsbedekkende kleding' en bij de voorlichting over de wet worden afbeeldingen getoond van boerka, nikab, integraalhelm, bivakmuts en masker.

Wat is een boerka?

Een boerka is een kledingstuk dat islamitische vrouwen dragen en dat hun gehele lichaam bedekt. Bij de boerka hangt er een netje voor het gezicht van de vrouw, waardoor zij wel iets kan zien, maar haar ogen en gezicht voor een ander bijna niet te zien zijn.

Wat is een nikab?

De nikab is een gezichtsbedekkende sluier die alleen de ogen vrij laat, de rest van het gezicht is niet te zien. De nikab is een kledingwijze die met islamitische vrouwen naar Nederland is gemigreerd. De dracht wordt door islamitische vrouwen gedragen uit religieuze en sociaal culturele overwegingen.

Wat is een integraalhelm?

Een integraalhelm wordt gebruikt door motorrijders. Het is een helm die het hoofd helemaal omsluit en waardoor je het gezicht van de drager niet kunt zien. De helm heeft een opklapbaar vizier, maar als dat dicht zit is er van het gezicht niets te zien. De helm wordt gedragen voor de veiligheid van de motorrijder.

Wat is een bivakmuts?

De bivakmuts is een muts die het hele hoofd bedekt en alleen de ogen en soms ook de mond zichtbaar laat. Het hoofddeksel werd voor het eerst gebruikt door Britse soldaten tijdens de Krimoorlog in 1854. Sindsdien is het kledingstuk van legeruitrusting verhuisd naar huis-tuin-en-keukengebruik door iedereen die een warm hoofd wil hebben. Autocoureurs dragen een bivakmuts van brandwerend materiaal. Inbrekers dragen het om onherkenbaar hun slag te kunnen slaan.

Wat is een masker?

Een masker is een bescherming voor je gezicht waarmee je voorkomt dat je herkend wordt. Een masker kan voor je gezicht gedragen worden maar er zijn ook maskers die over het hoofd getrokken worden en het hele hoofd bedekken. Maskers worden vooral gebruikt tijdens feesten. Je kunt er ook onherkenbaar een bankoverval mee plegen, zoals bijvoorbeeld in de film Point Break waarin een groepje mannen met de rubber gezichten van Amerikaanse presidenten op hun slag slaan.

Waar geldt het boerkaverbod?

Het boerkaverbod geldt in het openbaar vervoer, het onderwijs, de zorg en in overheidsgebouwen. Er gelden wel een paar uitzonderingen. Als het voor je werk of je sport nodig is om je gezicht te bedekken, dan mag het. Denk aan een tandarts of chirurg of aan een school waar schermles wordt gegeven; de medicus en de sporter mogen op locaties waar het boerkaverbod geldt hun gezichtsbescherming blijven dragen. Ook mag in sommige delen van zorginstellingen, daar waar patiënten verblijven, het gezicht bedekt blijven. Op straat geldt het verbod niet, zodat straatartiesten of carnavalvierders hun maskers na de invoering van het boerkaverbod mogen blijven dragen. Ook een hoofddoek, geschminkt gezicht en een pet vallen niet onder het verbod. Als er een evenement of feest in het ziekenhuis is, een zorginstelling waar in het algemeen het boerkaverbod geldt, mogen tijdens dat feest wel maskers worden gedragen.

Een boete bij overtreding van het verbod

Wie toch met een integraalhelm, masker, bivakmuts of boerka de trein in stapt riskeert een boete. Of iemand staande wordt gehouden hangt af van de medewerkers, van het openbaar vervoer bijvoorbeeld, en de politie. De ov-bedrijven hebben een vervoerplicht en zullen niet snel mensen uit de trein, tram of bus te zetten, zeker niet alleen maar vanwege hun kleding. Wel kan gevraagd worden de gezichtsbedekking af te doen of anders de instelling te verlaten.

Burgerarrest

Burgers mogen elkaar aanspreken op elk verbod en dus ook op dit verbod. Een burger kan aan de overtreder vragen de gezichtsbedekking af te doen of de politie bellen. Ook mag een burger een burgerarrest doen. Bij ontdekking van een strafbaar feit mag de ene burger de andere burger, de overtreder, aanhouden. Dat mag alleen bij een heterdaadje en alleen als de overtreder wordt overgedragen aan de politie. Een overtreder mag dan worden vastgehouden als hij de benen lijkt te gaan nemen. Voor eigen rechter spelen mag nooit.

Boerkaverbod in andere landen

In diverse landen is een boerkaverbod geldend. In België (sinds 2011), Bulgarije (sinds 2016) en Frankrijk (sinds 2011) is een algeheel verbod. In die landen mag je niet de straat op in een boerka of nikab. In Duitsland (sinds 2016), Denemarken (sinds 2018), Italië (sinds de jaren '70 en een specifieker boerkaverbod geldt sinds 2015), Spanje (sinds 2010), Zwitserland (sinds 2016) en Oostenrijk (sinds 2017) geldt een gedeeltelijk verbod.

Buiten Europa

In Australië geldt sinds 2017 een boerkaverbod. In Azië heeft Sri Lanka het de burgers in 2019 opgelegd. Afrika kent diverse landen waar op enige manier de handel in en de dracht van de boerka wordt ontmoedigd door een verbod op gezichtsbedekkende kleding in openbare gelegenheden of op de werkvloer. Veiligheidsoverwegingen spelen daarbij een belangrijke rol. Een verbod geldt in Marokko (sinds 2017), Tunesië (sinds 2019), Algerije (sinds 2018), Kameroen (sinds 2015), Tsjaad (sinds 2015), Republiek Congo en Gabon.

Marokko
In Marokko is sinds 2017 een boerkaproductie- en verkoopverbod. Een boerka hoort niet bij de Marokkaanse traditie, vindt men daar, maar veiligheidsoverwegingen waren de belangrijkste reden om het verbod in te stellen. Het verbod kwam na aanslagen waarbij jihadisten de wapens onder hun boerka hadden verstopt.

Het bijzondere van het boerkaverbod

Nederland is een vrij land en iedereen is vrij om zich te kleden zoals hij of zij wil. Vanuit dat oogpunt is het bijzonder dat er een boerkaverbod is ingesteld. Het is te verdedigen omdat in sommige situaties aankijken en herkenning essentieel is. Denk aan behandeling in het ziekenhuis. In het onderwijs is een niet bedekt gezicht essentieel, omdat bij de kennisoverdracht en het ontvangen van de leerstof gezichtsuitdrukkingen en zichtbare interactie belangrijk zijn. Ook moet de conducteur in de tram kunnen controleren of de foto op de ov-kaart correspondeert met de persoon die reist.

Mensenrechten

Het verbod om een boerka of nikab te dragen druist in tegen internationale mensenrechten. Dat er dan toch voor een boerkaverbod is gekozen hangt samen met de onwil van de westerse mens om een on-westers straatbeeld als gewoon te beschouwen. De boerka is van oudsher iets van islamitische landen en niet van West-Europese culturen. Door migratie verschuift dit beeld en doordat er meer moslims in West-Europa wonen dragen zij met hun manier van kleden bij aan het straatbeeld in Nederland en andere West-Europese landen.

Vanwege het recht op vrije meningsuiting en godsdienst kan er geen algeheel boerkaverbod worden ingesteld in Nederland. Voor bepaalde situaties kan dat wel. Wanneer veiligheid in het geding is en wanneer herkenning of identificatie noodzakelijk zijn, biedt een boerkaverbod uitkomst.

Lees verder

• Religies – De Grote Vijf geloven en hun leefregels
• Dag van het Gebed - Wereldgebedsdag