Sint Piter en Swarte Pyt in Grou

Heel Nederland viert het Sinterklaas in december, behalve één dorp in Friesland. Daar is het op 5 december een gewone dag en lopen ze pas in februari naar de Kade om de Sint in te halen. Dat is Sint Piter, die samen met Swarte Pyt per boot aankomt. Sint Piterdei, Sint Piterdag, is op 21 februari. Dat zou de verjaardag van de Sint zijn, maar er zijn ook een andere verklaringen voor de feestelijke dag. Hoe het precies zit? Het mysterie rond het feest is een deel van de charme. Grou viert in ieder geval uitbundig Sint Piterdei, inclusief aankomst en uitzwaaien, cadeautjes, gezellige middagen en het Sint Piter Sprookje.

De broer van Sinterklaas, die in februari komt

• Sint Piter en Swarte Pyt
• Wie is Sint Piter
• Waarom Sint Piter in Grou
• Sint Pitersdei
• Ontvangst op de Kade
• Utswaaie van Sint Piter
• Waar komt het Sint Piterfeest vandaan
• Kettingen en pepernoten
• Tijd staat in Grou niet stil
• Sint Piterliedjes
• Het verschil met Sinterklaas
• Grou
• KOSP
• Politie

Sint Piter en Swarte Pyt

In Grou, een dorp onder Leeuwarden, wordt in februari Sint Piter gevierd. Het dorp slaat Sinterklaas in december over en haalt in februari een bisschop binnen die veel op Sinterklaas lijkt. Sint Piter laat zich vergezellen door één maatje die Swarte Pyt heet en Fries spreekt, net als Sint Piter zelf.

Wie is Sint Piter

Sint Piter of Sint Petrus is de beschermheilige van vissers en scheepslieden. Zijn verjaardag is op 21 februari, zijn naamdag op 22 februari en dan is ook de gedenkdag. Grou is een watersport- en vissersdorp met de hervormde 12e eeuwse Sint Piterkerk in het midden. Volgens een van de verhalen over Sint Piter zou hij de broer van Sint Nicolaas zijn. De twee zouden ruzie hebben gekregen tussen Grou en Jirnsum omdat de cadeaus voor Grou in Spanje waren achtergebleven, vergeten! Piter besloot terug te gaan om de zakken op te halen, maar hij was ver na 5 december terug. Het was 21 februari dat Piter aan kwam zetten met de cadeautjes en sindsdien is dat de officiële Sint Piterdei, Sint Piterdag.

Waarom Sint Piter in Grou

Hoe precies het Sint Piterfeest in het dorp is ontstaan is niet duidelijk. Wordt Sint Pieterdei gevierd omdat de kerk in het dorp staat of is het juist andersom en staat de kerk in het dorp omdat de dorpelingen Sint Piter als beschermheilige omarmden. Grou was tot 1759 moeilijk bereikbaar en dat kan de reden zijn geweest dat Sinterklaas niet tot het dorp kwam. En dan is er ook nog de ruzie tussen de twee Sinten die verklaart waarom Grou het cadeautjesfeest in februari viert.

Sint Pitersdei

Grou viert Sint Pietersdei op de zaterdag voor 21 februari. Vanwege omstandigheden, voorjaarsvakantie bijvoorbeeld, wil de goedheiligman wel eens een weekje eerder verschijnen. Hij komt al sinds het midden van de zeventiende eeuw naar Grou. Pas in het begin van de twintigste eeuw werd dat gevierd met een openbare intocht. Het was kleuterjuf Riek Jansen die de Sint uitnodigde om naar school te komen. Pas toen verscheen Sint Piter net als Sinterklaas in het openbaar op straat. Sinds 1908 verschijnt hij te paard en wordt er een rondgang door het dorp gehouden. Tot 1970 kwam Sint Piter voornamelijk op de kleuterscholen. Sint Piter was vooral een kleuter- en thuisfeest.

Schoorsteenvegertje Hoantsje Pik

Pas na de Tweede Wereldoorlog wordt het feest verder aangekleed met het sprookje, activiteiten op school en in het dorp. Dan verschijnt ook de figuur van Swarte Pyt. Sint Piter heeft maar één Swarte Pyt, maar dat is niet zo vreemd. Ook Sinterklaas had ooit maar één Pieterbaas. Swarte Pyt is in de geschiedenis terug te vinden als Hansje Pik, een schoorsteenvegertje. In het Fries heet dat een Hoantsje Pik.

Ontvangst op de Kade

Sint Pieter komt aan op de Kade in Grou en die dag hangt in het oude dorp de vlag op de toren. Rondom de intocht allerlei evenementen georganiseerd. De kinderen staan op de Kade te zwaaien en zingen Sint en Pyt toe. Het officiële ontvangst-woordje wordt gesproken op It Grien. Sint Piter houdt dan steevast een toespraak. In 2020 spreekt de Sint de woorden: "It feest libbet yn Gou", Fries voor 'Het feest leeft in Grou'. De tocht van Sint Piter door Grou eindigt in de Sint Piterkerk.

Sint Piter Mearke

Jaarlijks wordt het Sint Piter Mearke opgevoerd, het Sint Piter Sprookje. Dat is al zo sinds 1951. Vanaf 1959 zijn de sprookjes Friestalig.

Sint Piter 65+ Middei en Strûs-Yn

Er is een Sint Piter 65+ Middei, een gezellige middag voor Grousters en oud-Grousters van 65 jaar en ouder. De reünie van iedereen die zich met Grou verbonden voelt wordt Strûs Yn genoemd.

Sint Pitersneon

Sint Pitersneon is een koopzaterdag in Grou, waar de Sint-inkopen gedaan kunnen worden. De middenstand van het dorp organiseert dan spelletjes en andere gezellige activiteiten in het centrum. In de Sint Piterkerk is dan bijvoorbeeld de slaapkamer van de Sint te zien.

Sint Pitersbeurs

Sint Pitersbeurs is een beurs die sinds de Tweede Wereldoorlog bestaat en in het begin door de Nederlandse Vrouwen Electriciteits Vereniging werd georganiseerd. Er wordt van alles verkocht om de kosten van de organisatie te dekken van het toneelstukje dat voor de kinderen werd opgevoerd. Later werd het een beurs van de vrouwenvereniging. Toen de leerkrachten jaarlijks een sprookje opvoerden werd de opbrengst van de Sint Piterbeurs gebruikt om het sprookje te bekostigen. In 2020 is er voor het eerst een Sint Pitersjop met merchandise. Speciaal Sint Piterpakpapier, kleding, rompertjes en tassen met logo's en teksten die slaan op Sint Pieter vormen te aan te schaffen artikelen.

Listrinners

Om het Sint Piterfeest te kunnen organiseren is er geld nodig. Donaties worden opgehaald door Listrinners, vrijwilligers die langs de deuren gaan om geld op te halen.

Sint Pitergenoat

Jaarlijks wordt een dorpsgenoot in het zonnetje gezet en uitgeroepen tot Sint Pitergenoat, een eretitel voor iemand die zich heeft ingezet voor het feest.

Utswaaie van Sint Piter

Op de verjaardag van Sint Piter, 21 februari en tevens pakjesavond, worden Sint en Pyt weer uitgezwaaid. Het feest eindigt waar het begon, op de Kade. Pakjesavond is op de vooravond van de feestdag van heilige Sint Petrus.

Waar komt het Sint Piterfeest vandaan

In diverse Europese landen was het gebruik om het einde van de winter te vieren en om met festiviteiten de zon te hulp te schieten; het lengen der dagen werd gevierd. Carnaval heeft een restant van die gebruiken in zich: het vroege voorjaarsfeest is een mengeling van verschillende heidense gebruiken, christelijke cultushandelingen en wereldse volksgebruiken. Het heidense gebruik om lawaai te maken komt in veel van die feesten voor. Met het lawaai worden de winterse demonen verjaagd. Veelal worden maskers gedragen om boze geesten en de winter te terug in het hok te jagen.

Vissers

Het feest in februari markeerde vroeger ook de tijd dat vissers weer uit konden varen. Petrus of Sint Piter, de beschermheilige van vissers, zal daarbij zijn aangeroepen. Het uitvaren van vissers werd gevierd en ging met optochten en festiviteiten gepaard.

Februari

Een praktische uitleg van het feest in februari kan zijn dat de maand februari beter in het jaarritme past dan een feest in december. Sint Pitersdei wordt tevens beleefd als verwelkoming van de lente.

Kettingen en pepernoten

In de 19e eeuw zag het feest er anders uit dan heden ten dage. Er werd met kettingen gerammeld, op deuren gebonsd en met pepernoten en stroopbolletjes gestrooid. Het waren vooral jongeren van gegoede burgers die langs de huizen gingen.

Tijd staat in Grou niet stil

De tijd staat ook in Grou niet stil en in de jaren 70 werd er flink gediscussieerd over de toekomst van het Sint Piterfeest. Er kwamen nieuwe mensen in het dorp wonen met nieuwe inzichten. Er werd een Breed Sint Piterkomitee opgericht dat zich bezighoudt met de organisatie. Sint Piter bleef naar Grou komen.

Sint Piterliedjes

Het Sint Piterfeest kent een hele collectie eigen Friese liedjes.

• Sint Piterdei, dan grienet de wei
• ‘k Wit ien dei yn ’t jier
• Sint Piter komt nei Grou
• en-en tweintich febrewaris
• Wêrom stiet yn Grou
• Sint Piter komt
• De oankomst
• Wy witte allegearre
• Swarte pyt
• De koer op 'e toer
• Sint Pitersdei
• 't Is wer sint piter
• Stoute Swarte Pyt
• Sis jonges
• De moaiste sneon
• De koer op 'e toer
• Sint Piter sang
• It hynder
• Swarte Pyt syn dûns
• Sinte Piter 'k bin sa bliid
• Oant sjen Sint Piter

Het verschil met Sinterklaas

Sint Piter lijkt op Sinterklaas maar is toch anders. De verschillen zitten in de tijd van het jaar dat de baas komt, het uiterlijk van de Sint, de kleinschaligheid dan wel grootschaligheid van het evenement, het paard en de mate waarin de commercie een rol speelt in de instandhouding van het feest.

Grou

Grou ligt aan het Pikmar en Wide Ie en is het eerste station op de spoorlijn Leeuwarden – Heerenveen – Zwolle: station Grou-Jirnsum. Door Grou loopt een water dat de Rjochte Grou heet, de Rechte Grou, en over dat water komen Sint Piter en Swarte Pyt het dorp binnen.

KOSP

Zoals bij het Sinterklaasfeest de actiegroep Kick Out Zwarte Piet (KOZP) pleit voor verandering van de figuur Zwarte Piet, zo doet de Friese variant, KOSP, Kick Out Swarte Pyt, dat bij het Sint Piterfeest. Bij de aankomst van Sint Piter in Grou in 2019 werd er gedemonstreerd met borden: 'Swarte Pyt = Rasisme' stond daarop te lezen. In februari 2020 wil de protestgroep opnieuw naar Grou om te protesteren, maar last dat op het laatste moment af. Ze mochten alleen in een weiland demonstreren en dat vond KOZP geen goede plek.

Politie

De aangekondigde demonstratie bracht in 2020 meer politieagenten dan ooit op de been om het feest in goede banen te leiden. In totaal waren in Grou 22 agenten en 10 handhavers aanwezig. Ook was er een commandocentrum van de Veiligheidsregio ingericht, maar vanwege de afgelasting van de KOZP-demonstratie bleef dat ongebruikt.

Lees verder

• Sint Nicolaas en de Krampus-traditie
• Sinterklaas bestaat! Het boek van Bram van der Vlugt
• Sinterklaas en Pieterbaas op Ameland
• Sinterklaasintocht in Gouda van 2014 is wereldnieuws
• Zwarte Piet en Zwarte Sinterklazen - Wild geraas