mijn kijk opJoods-christelijke traditie: betekenis en bestaat het wel?
Joods-christelijke traditie, wat is de betekenis van deze uitdrukking en bestaat het eigenlijk wel? Steeds vaker wordt de term 'joods-christelijke traditie' gebezigd, vooral door politici. Daarmee wordt bedoeld dat de de westerse beschaving een joods-christelijk fundament heeft. Anderen noemen het bestaan van een joods-christelijke traditie een mythe. Zoals de journalist, schrijver en televisiemaker Max Pam. Hij ontkent het bestaan van een joods-christelijke traditie. De term joods-christelijke traditie ziet hij als iets dat is voortgekomen uit een naoorlogs schuldgevoel.
Bestaat er zoiets als een 'Joods-christelijke traditie'?
Het gebruik van de term 'joods-christelijke traditie' in politieke kringen
Van de CU tot de VVD
De term 'Joods-christelijke traditie' wordt vooral in politieke kringen veel gebruikt, maar ook daarbuiten. Zowel seculiere als christelijke politici gebruiken deze term. Zo vond kandidaat-voorzitter van de VVD Onno Hoes in 2008, dat in de nieuw te schrijven beginselverklaring van de VVD moet staan dat de Nederlandse samenleving is gebaseerd op een joods-christelijke grondslag. De ChristenUnie vond het in 2003 betreurenswaardig dat in het voorstel van het Presidium van de Europese Conventie die dat jaar plaats zou vinden, geen directe verwijzing werd gegeven naar 'de joods-christelijke tradities en waarden, die in de Europese landen zijn terug te vinden'. Ook Geert Wilders van de PVV refereert graag aan de joods-christelijke traditie van ons land. Door duidelijk te maken wie tot 'onze' traditie behoort, geeft hij impliciet te kennen wie daar niet bij horen: de moslims bijvoorbeeld. Ook deed jaren geleden toenmalig minister Ella Vogelaar van Wonen, Wijken en Integratie een duit in het zakje door te verklaren:
Eeuwen geleden kwam de joodse gemeenschap naar Nederland en nu zeggen we: Nederland is een land dat is gevormd door joods-christelijke tradities. Ik kan me voorstellen dat we een vergelijkbaar proces krijgen met de islam.
'Knettergek'
De fracties van de VVD, de PVV en de ChristenUnie uitten stevige kritiek op deze stellingname. Zo wees VVD-leider en historicus Mark Rutte (thans minister-president) haar er fijntjes op dat de notie van 'joods-christelijke traditie' niets heeft uit te staan met joodse immigratie, maar met de herkomst van het christelijk geloof. PVV-leider Geert Wilders noemde haar tijdens een debat in de Tweede Kamer zelfs "knettergek". Naar aanleiding van deze uitspraak werd Wilders er op zijn beurt weer op gewezen dat deze bejegening van de bewindsvrouw conflicteerde met joods-christelijke uitgangspunten.
Joods-christelijke traditie is een mythe
Pogroms, vervolging en vernietiging
De journalist en schrijver Max Pam schrijft dat de samentrekking 'joods-christelijk' van recente datum is. Volgens hem zijn de Joden in Europa eeuwenlang voornamelijk als een wezensvreemd element beschouwd. Historici zoals Loe de Jong laten er geen twijfel over bestaan dat de Jodenvervolgingen in nazi-Duitsland slechts mogelijk zijn geweest, omdat het christendom een voedingsbodem heeft gelegd voor een zeer virulent antisemitisme. Dat betekent uiteraard niet dat alle christenen antisemieten waren, maar het gaat om de onderstroom. Dat men nu spreekt van 'joods-christelijk' is volgens hem voortgekomen uit een naoorlogs schuldgevoel. Volgens hem weten Joden precies wat die joods-christelijke traditie inhoudt: pogroms, vervolging en vernietiging.[1]
Kerk heeft bloed aan haar handen
De kerk heeft bloed aan haar handen, zoals Michael L. Brown betoogt in zijn gelijknamige boek. Dat is onloochenbaar. Auschwitz en de
endlösung der Judenfrage heeft christelijke wortels. Auschwitz kan niet begrepen worden zonder het theologisch en kerkelijk antisemitisme dat eeuwenlang welig tierde in het West-Europese christendom. De theoloog dr. Hans Jansen schrijft in zijn doorwrochte studie 'christelijke theologie na Auschwitz':
Zesennegentig concilies en honderdveertien pausen hebben in de loop der eeuwen wetten geformuleerd om het joodse volk bespottelijk en belachelijk te maken, om hen te laten martelen en te verbannen, om hun goederen te onteigenen en hen als paria's van de samenleving te beschouwen. In deze traditie stond Hitler, toen hij eens zei: 'Die Juden haben Jesus gekreuzigt, darum sind sie nicht wert zu leben'.[2]
In
een artikel over de Joodse wortels van het christelijk geloof, schreef ik:
De twintigste-eeuwse Holocaust kan gezien worden als een escalatie van een proces dat in de vierde eeuw begonnen was. Toch was de Endlösung volgens de Joodse nieuwtestamenticus David Flusser alleen in een onchristelijk Europa mogelijk, waarbij het christelijke antisemitisme fungeerde als een 'praeparatio antievangelica'. Daarmee slaat hij de spijker op z'n kop. In zijn vijftien boekdelen tellende 'Praeparatio Evangelica', introduceerde [kerkvader] Eusebius (263-339?) het christendom voor heidenen (in de zin van niet-christenen); het was een kloeke voorbereiding op het Evangelie. Het christelijke antisemitisme daarentegen bereidde gedurende meer dan 15 eeuwen de weg naar een geperverteerd evangelie, een anti-evangelie; het nazistische 'nieuwe heidendom', de volksreligie, waarin de mens zich grenzeloos uitleeft en zich tegen de God van Abraham, Izaäk en Jakob keert.[3]
Mythe
Op grond van de lange geschiedenis van 'christelijke' vijandigheid jegens Joden, is volgens Max Pam de notie van een 'joods-christelijke traditie' als een mythe te beschouwen, die is voortgekomen uit naoorlogs schuldgevoel over de verschrikkelijke genocide op de Joden tijdens de Tweede-Wereldoorlog, waarbij de Joden nietsontziend en systematisch werden uitgeroeid.[4]
Toch heeft Max Pam, net als Ella Vogelaar, niet helemaal goed begrepen wat met de uitdrukking 'joods-christelijke traditie' wordt bedoeld. De notie van 'joods-christelijke traditie' doelt niet op een gezamenlijk vormgegeven geschiedenis of traditie van Joden en christenen, maar is ergens anders op gestoeld.
Wat wordt wèl bedoeld met de notie 'joods-christelijke traditie'?
Betekenis
De samentrekking 'Joods-christelijk' in de huidige betekenis, verscheen voor het eerst op schrift in
the New English Weekly van 27 juli 1939, waarin stond geschreven: "the Judaeo-Christian scheme of morals".[5] De term nam in de Verenigde Staten in de jaren '40 van de vorige eeuw een hoge vlucht. Het werd vooral gebruikt en gepromoot door groepen die vielen onder de organisatie
National Conference of Christians and Jews (thans:
National Conference for Community and Justice), teneinde het antisemitisme te bestrijden door het uitdrukken van een meer omvattend idee van Amerikaanse waarden in plaats van alleen christelijke of protestantse.
Gemeenschappelijke waarden
In de Verenigde Staten wordt dus al langer dan een halve eeuw de samentrekking 'joods-christelijk' gebruikt om te verwijzen naar de gemeenschappelijke waarden van het jodendom en het christendom. De term wordt ook in historische zin gebruikt om te verwijzen naar de wortels van het christendom, die in het (Bijbelse) jodendom liggen.
Bildung
Andreas Kinneging, hoogleraar rechtsfilosofie aan de Universiteit Leiden, schreef in zijn
Geografie van goed en kwaad dat het in onze beschaving draait om
Bildung. De inhoudelijke kern van
Bildung is enerzijds het denken van de Grieken en de Romeinen, hun filosofie, epiek, drama, lyriek, redekunst, geschiedschrijving, beeldende kunst en wat dies meer zij, en anderzijds de joods-christelijke traditie die een rijke baaierd heeft voortgebracht van theologische, filosofische en literaire geschriften. Dit zijn de twee pijlers van onze beschaving.[6] Van de geschriften die de laatste traditie heeft voortgebracht, is de Bijbel veruit de belangrijkste. De Bijbel bestaat uit de Tenach (Oude Testament) en Brit Chadasja (Nieuwe Testament) en beide delen, die samen
één geheel vormen, zijn geschreven door Joden. Jesjoea (Hebreeuwse naam van Jezus) is een Jood, de eerste navolgers van Jesjoea waren Joden en het waren Joden die het evangelie aan de heidenen - in de zin van niet-Joden - hebben verkondigd, waaruit het christendom ontstond. Het christendom heeft op haar beurt de westerse cultuur gevormd.[7]
Schatplichtig
Het christendom is schatplichtig aan het Joodse volk. In het Bijbelse Jodendom liggen de
wortels van het christelijke geloof.[8]
Het christendom is in feite een Joodse religie (
David Flusser), of anders gezegd: het verlossingswerk van Jesjoea haMasjiach - waar het Oude-Testament reeds naar verwijst - overstijgt culturele grenzen en is daarmee transcultureel jodendom (Phil Goble). In dit transculturele jodendom ligt de basis van de belangrijkste waarden waarop de westerse beschaving is gebouwd.
Kernwaarde
De joods-christelijke kernwaarde is naar mijn mening de liefde. Het gaat om de liefde tot God en de naaste, onze medemens, die gezien wordt als de beelddrager van God. De mens als beelddrager van God komt in het eerste hoofdstuk van het eerste Bijbelboek aan de orde:
God zei: ‘Laten wij mensen maken die ons evenbeeld zijn, die op ons lijken; zij moeten heerschappij voeren over de vissen van de zee en de vogels van de hemel, over het vee, over de hele aarde en over alles wat daarop rondkruipt.’ God schiep de mens als zijn evenbeeld, als evenbeeld van God schiep hij hem, mannelijk en vrouwelijk schiep hij de mensen. (Genesis 1:26-27)
Alle mensen - mannen en vrouwen - zijn Gods gelijkwaardige beelddragers. Uit de principiële gelijkwaardigheid van mensen vloeit voort dat ieder mens recht heeft op een menswaardig bestaan. Een bestaan waarin het beeld dragen van God tot volle wasdom kan worden gebracht. Deze gelijkwaardigheid van mensen eist dat er in de maatschappij recht en gerechtigheid heerst. En dat er omgezien wordt naar de kwetsbaren en zwakkeren in de samenleving, die immers ook in gelijke mate beelddrager zijn van God.
Conclusie
De term joods-christelijke traditie verwijst dus naar deze Bijbelse waarden, waar de westerse beschaving door is gevormd. Ook verwijst het naar de oorsprong van het christendom.
Noten:
- Max Pam: De mythe van het joods-christelijke fundament, http://www.maxpam.nl/2007/09/de-mythe-van-het-joods-christelijke-fundament/
- Hans Jansen: Christelijke theologie na Auschwitz. Deel I Theologische en kerkelijke wortels van het antisemitisme; Uitgeverij Boekencentrum, 's-Gravenhage, 1981, op de zijflap.
- Tartuffel (pseudoniem): Joodse wortels, achtergrond christendom + edele olijfboom, http://mens-en-samenleving.infonu.nl/religie/66330-joodse-wortels-achtergrond-christendom-edele-olijfboom.html
- Max Pam komt met een uitgebreide onderbouwing dat een joods-christelijke traditie een mythe is. Dat doet niet iedereen die dezelfde mening is toegedaan. Op 12 december 2016 verscheen 'Manifest voor een christendom zonder moslimhaat' van de theologen Janneke Stegeman en Alain Verheij. Zij stellen daarin: "Wij constateren dat de samenleving die zich zo trots seculier noemde, steeds vaker schermt met haar ‘joods-christelijke’ wortels. Die wortels zien wij als gevaarlijke fictie, als een mythe die niets is dan een stok om moslims mee te slaan en een muur om hen buiten te sluiten." Zij getroosten zich geen enkele moeite om hun stelling dat dit een mythe is met argumenten te onderbouwen, noch gaan zij in gesprek met eventuele tegenargumenten.(Nieuwwij.nl. Manifest voor een christendom zonder moslimhaat. http://www.nieuwwij.nl/opinie/manifest-christendom-zonder-moslimhaat (ingezien op 14-12-2016))
- Wikipedia. Judeo-Christian. http://en.wikipedia.org/wiki/Judeo-Christian#cite_note-7 (daarbij verwijzend naar: Peter Novick: Holocaust in American Life)
- Andreas Kinneging: Geografie van goed en kwaad, filosofische essays, Het Spectrum, Utrecht, 2005, p.24-25.
- Thomas E. Woods, Jr., Ph.D.: How the catholic church built western civilization, Regnery Publishing, 2005.
- Veel christenen zijn zich nauwelijks bewust van de Joodse wortels van hun geloof, doordat de christelijke kerk zich al in de derde eeuw afgescheiden heeft van de oorspronkelijke Hebreeuwse context en langzaamaan is verheidensd. Het gevolg is dat het christendom als het ware ontworteld is geraakt van haar oorspronkelijke basis.
Afbeelding:
Op de afbeelding bovenaan het artikel staan de twee stenen tabletten ('tafelen') met de Tien Geboden, of beter: de Tien Woorden - God's Heilige Richtlijnen.
De Tien Geboden - Exodus 20:1-17
1 Toen sprak God deze woorden:
2 ‘Ik ben de HEER, uw God, die u uit Egypte, uit de slavernij, heeft bevrijd.
3 Vereer naast mij geen andere goden.
4 Maak geen godenbeelden, geen enkele afbeelding van iets dat in de hemel hier boven is of van iets beneden op de aarde of in het water onder de aarde. 5 Kniel voor zulke beelden niet neer, vereer ze niet, want ik, de HEER, uw God, duld geen andere goden naast mij. Voor de schuld van de ouders laat ik de kinderen boeten, en ook het derde geslacht en het vierde, wanneer ze mij haten; 6 maar als ze mij liefhebben en doen wat ik gebied, bewijs ik hun mijn liefde tot in het duizendste geslacht.
7 Misbruik de naam van de HEER, uw God, niet, want wie zijn naam misbruikt laat hij niet vrijuit gaan.
8 Houd de
sabbat in ere, het is een heilige dag. 9 Zes dagen lang kunt u werken en al uw arbeid verrichten, 10 maar de zevende dag is een rustdag, die gewijd is aan de HEER, uw God; dan mag u niet werken. Dat geldt voor u, voor uw zonen en dochters, voor uw slaven en slavinnen, voor uw vee, en ook voor vreemdelingen die bij u in de stad wonen. 11 Want in zes dagen heeft de HEER de hemel en de aarde gemaakt, en de zee met alles wat er leeft, en op de zevende dag rustte hij. Daarom heeft de HEER de sabbat gezegend en heilig verklaard.
12 Toon eerbied voor uw vader en uw moeder. Dan wordt u gezegend met een lang leven in het land dat de HEER, uw God, u geven zal.
13 Pleeg geen moord.
14 Pleeg geen overspel.
15 Steel niet.
16 Leg over een ander geen vals getuigenis af.
17 Zet uw zinnen niet op het huis van een ander, en evenmin op zijn vrouw, op zijn slaaf, zijn slavin, zijn rund of zijn ezel, of wat hem ook maar toebehoort.’
Lees verder