Chassidisme; een religieuze stroming binnen het jodendom

In de eeuwen van joodse geschiedenis zijn verschillende joodse stromingen ontstaan. Één hiervan is het chassidisme dat in het midden van achttiende eeuw ontstond. De stroming ontstond in Oost-Europa Het chassidisme was een reactie op de rampzalige opeenvolging van pogroms door de Kozakken in de zeventiende eeuw en de diepe teleurstelling die volgde op het tijdperk van de 'valse messiassen'; joden die zichzelf valselijk uitgaven voor de beloofde messias.

Chassidisme; waar staat het voor?

De naam van deze joodse religieuze stroming komt van het Hebreeuwse woord 'hasidut' dat vroomheid betekent. De aanhangers noemt men ook wel hasidim, vromen. De hasidut zagen zichzelf als vroom en een belangrijk kenmerk van hasidim was dan ook dat ze zich strikt hielden aan alle mitzvot (de wetten of voorschriften die in de Torah zijn te vinden).

Het chassidisme week af van het jodendom zoals dat toen in Oost-Europa bestond. In deze tijd hadden de rabbijnen de leiding, zij onderwezen het gewone volk in de Torah en meenden dat men contact kon hebben met God door Torah-studie. De doorsnee burger vond daar niet haar heil in. Het kwam niet tegenmoet aan haar behoeften. Zij zagen meer in het mysticisme, een zoektocht naar God in de eigen geest. Hierop basseerde Rabbi Yisroel ben Eliezer zijn leer. Hij meende dat alle dingen doordrongen waren van God. In alle dingen die de mensen waarnemen zitten vonken van goddelijkheid. Deze vonken hebben zich bij de schepping verspreid en moeten terugkeren naar God. Aangezien God overal aanwezig is, kan de gelovige zelf toegang krijgen tot God en heeft ze daar niet de hulp van rabbijnen of de Torah bij nodig. Om in contact te koen met God hoefde men zich enkel bewust te worden van de aanwezigheid van God. De zoektocht naar God vindt dus niet plaats door de bestudering van de joodse wet. Yisroel ben Eliezer geloofde juist dat deze zoektocht kon worden gerealiseerd door God in de gewoonste, dagelijkse dingen te vinden en Hem te dienen. God zou immers in elke handeling en elke gebeurtenis aanwezig zijn.

De ware vreugde van het leven

Dat betekende een hele ommezwaai in het religieus denken van de Oost-Europese joden. Verder kwam Yisroel ben Eliezer met nog een aantal baanbrekende gedachten. Allereerst meende hij dat vreugde een belangrijk element moest vormen van de eredienst aan God. Zo vond hij het niet nodig om op vaste tijden te bidden; in plaats daarvan kon men dichterbij God komen door aandachtig, vreugdevol en emotioneel gebed.

De ware vreugde vond men in het heilig maken van het leven. De gelovigen moesten er naar streven om elk onderdeel, alles wat ze deden, heilig te maken. Dat vormde het levensdoel en andere dingen waren van minder belang. De meeste hasidim hadden dan ook een eenvoudig leven en voorzagen net aan in hun leven met een baan als ambachtsman, schoenmaker of winkelier. Ernaar gestreefd moest worden om tijd over te hebben voor het echte werk: het bestuderen en in de praktijk brengen van de Torah. Hierdoor zouden ze zichzelf dichter bij God brengen. Kennis van de Torah stonden bij de hasidim in hoog aanzien. Om die reden leerden kinderen bijvoorbeeld al vanaf hun derde of vierde Hebreeuws om de Torah in de eigen taal te kunnen lezen.

Gelijkheid

In zijn tijd was het verder erg omstreden dat Yisroel ben Eliezer verklaarde dat iedereen gelijk is voor God. Zo meende hij dat een vrouw voor God niet minder was dan de man. In principe kan ook iedereen God ervaren, maar volgens Yisroel ben Eliezer bereikt deze ervaring iet voor iedereen dezelfde graad van intensiteit. Er bestaan mensen bij wie de godservaring intensiever is dan bij de gewone mensen. Zo een persoon is een rebbe of tsaddiek (rechtvaardige). De tsaddikim groeiden uit tot leiders met ieder zijn eigen volgelingen. De gelovigen gingen langzamerhand geloven dat ze de tsaddiek de verbinding tussen God en de eenvoudige gelovige vormde. Alleen via de tsaddiek kon men contact met God hebben. Op die manier ontstond er binnen het chassidisme een hiërarchie, een hiërarchie van tsaddikim en hasidim. Deze hiërarchieën groeiden uiteindelijk tot dynastieën want de tsaddikim wezen hun zoon of schoonzoon aan als opvolger en zodra hij stierf, bleven zijn volgelingen trouw aan de opvolger.

Messianisme

Het chassidisme bouwde voort op de messianistische verwachtingen die al langer in het oosten van Europa bestonden. Zij geloofden dat er een messias zou komen, maar dat die pas zou komen als alle voorschriften van Torah vervuld zouden zijn. Als iedereen de wetten van de Torah zou volgen. In een biografie over Yisroel ben Eliezer wordt verteld dat ben Eliezer een visioen had waarin hij de Messias ontmoette. Op de vraag wanneer Hij zou komen antwoordde de Messias: (...)"en hij antwoordde mij…ten tijde dat uw leringen verspreid zullen zijn en geopenbaard in de wereld en uw bronnen uitgedragen zullen zijn naar buiten." Tot dat moment zouden de mensen steeds weer opnieuw herboren worden - Yisroel ben Eliezer verkondigde een vorm van reïncarnatie. Als dat moment zou zijn gekomen, dan zou één van de tsaddikim, tevens een afstammeling van koning David, zich bekendmaken als de verlosser van het Joodse volk.