Christendom in Turkije: geschiedenis christenen in Turkije
Christenen wonen sinds de eerste eeuw – toen het christendom opkwam – in de regio die thans het huidige Turkije is. Veel christenen die aan de vervolging in Jeruzalem ontsnapten, vluchtten naar het noorden en vestigden zich in steden in West-, Centraal- en Zuidoost-Turkije. Sommige christelijke apostelen reisden en vestigden zich zelfs in regio's in Turkije, zoals Paulus, Petrus en Johannes. Petrus stichtte er een van de eerste christelijke kerken. Constantinopel, het huidige Istanboel en Antiochië, het hedendaagse Antakya, in Turkije waren twee van de vijf centra van het christendom, samen met Rome, Alexandrië en Jeruzalem. Istanboel was lang de thuisbasis van de grootste kathedraal ter wereld, de Hagia Sophia.
Aramese vrouwen in traditionele kledij, Mardin,Turkije (1905) /
Bron: Capucin Mission, Wikimedia Commons (Publiek domein)Christendom in Turkije
2000 jaar geleden
Het christendom verspreidde zich bijna 2000 jaar geleden in wat nu Turkije is. In de afgelopen 900 jaar is het gebied, dat voorheen vrijwel uitsluitend door christenen werd bevolkt, na eeuwen van islamitische overheersing veranderd in een gebied dat vrijwel uitsluitend door moslims is bevolkt.
Armeense genocide
Onder de Armeense genocide wordt de massale moordpartijen onder Armeniërs in Turkije in de periode 1895-1923 verstaan. Door historische gebeurtenissen zoals de Armeense genocide vormen christenen nu nog geen 0,2% van de bevolking en vormen ze een zeer kleine religieuze minderheid. De zogeheten Armeense genocide was niet alleen gericht tegen de Armeniërs. Zo werden ook Arameeërs en Grieken het slachtoffer van deze genocide. Deze genocide was zo stevig verankerd in het collectieve geheugen van christenen dat het de doorslaggevende prikkel was voor veel christenen om Turkije te ontvluchten.
Zeer kleine minderheid
In totaal wonen er anno 2024 nog ongeveer 100.000 tot 171.000 christenen in Turkije.[1] Dat is nog geen 0,2% van de totale bevolking (in 2023 telt Turkije 84,34 miljoen inwoners). Ongeveer 85% hunner woont in de regio rond Istanboel, waar de christenen voornamelijk tot de Armeense gemeenschap behoren.
Christelijke gemeenschappen
Tegen de 21e eeuw was de Grieks-orthodoxe bevolking van Turkije afgenomen tot slechts ongeveer 2.000-3.000 zielen. Er zijn tussen de 40.000 en 70.000 christelijke Armeense staatsburgers in Turkije.
De meeste christenen bevinden zich in Istanboel, dat een grote gemeenschap van Armeniërs en Grieken heeft. Istanboel is ook waar het patriarchaat van het Grieks-orthodoxe christendom zich bevindt. Antiochië (Turks: Antakya) gelegen in de Turkse provincie Hatay, is de oorspronkelijke zetel van de Grieks-orthodoxe kerk van Antiochië, maar is nu een 'dood bisdom'. Het gebied, bekend om zijn etnische diversiteit en grote christelijke gemeenschap, heeft 7.000 christenen en 14 actieve kerken. De stad heeft ook een van de oudste kerken ter wereld, de Sint-Pietersbasiliek.
Tur Abdin is een heuvelachtige regio in het zuidoosten van Turkije met een veelvoud aan voornamelijk Syrisch-orthodoxe kerken, kloosters en ruïnes. De christelijke gemeenschap in Midyat, een stad die een diverse bevolkingssamenstelling kent bestaande uit Arameeërs, Koerden, Arabieren en Turken en wordt aangevuld door een vluchtelingengemeenschap uit Syrië, heeft anno 2024 vier functionerende kerken. Enkele van de belangrijkste Syrische kerken en kloosters die er zijn, bevinden zich in of nabij Midyat, waaronder het Mor Gabriel-klooster (Het Klooster van Sint-Gabriël) en Deir az-Zafaran ('Huis van Saffraan').
De Syrisch-orthodoxe kerk is sterk aanwezig in Mardin. Veel Syriërs vertrokken tijdens de genociden in 1915. Volgens sommige schattingen waren er in de vroege jaren 2000 tussen de 10.000 en 20.000 katholieken en protestanten in Turkije.
De christenen in Turkije vormden niet altijd een minderheid
De Turkse bevolking telde in 2019 officieel 82 miljoen mensen, van wie 98% moslim is. Maar het christendom is niet altijd een kleine minderheid geweest. In 1453 kwam met de inname van Constantinopel (onderdeel van het Byzantijnse Rijk en de bakermat van de Oosters-Orthodoxe Kerken), het gebied wat nu Turkije heet, geheel onder islamitische heerschappij en sedertdien nam het aantal christenen gestaag af. Vooral de laatste 100 jaar is het aantal christenen schrikbarend gedaald. Begin twintigste eeuw bedroeg het aantal christenen in het Ottomaanse rijk nog ongeveer 30% van de bevolking. De meeste experts schatten dat er heden ten dage minder dan 200.000 christenen in Turkije zijn, die minder dan 0,3 procent van de bevolking uitmaken. In de 20e eeuw liep het aantal christenen sterk terug, enerzijds doordat het Ottomaanse Rijk grondgebied verloor waar veel christenen woonden en anderzijds door verbanning, emigratie, volkerenmoord (
de Armeense Genocide) en vervolging.
Turkije heeft een rijke christelijke geschiedenis
Rijke historie
Weinig landen hebben zo'n rijke christelijke geschiedenis als het huidige Turkije. Het is de regio waar Paulus enkele van de eerste gemeenten, waaronder de gemeente in de belangrijke handelsstad Efeze, heeft gesticht (Handelingen 19:1-12). Zeven gemeenten in deze regio komen aan bod in het boek Openbaring en wel in de hoofdstukken twee en drie:
- de gemeente in Efeze (de stad waar Johannes is begraven);
- de gemeente van Smyrna;
- de gemeente van Pergamum;
- de gemeente vanTyatira;
- de gemeente in Sardis;
- de gemeente in Filadelfia;
- de gemeente van Laodicea.
Bastion van het christendom
Turkije was ooit een bastion van het christendom. Degenen die aan het begin van de monastieke beweging stonden, vonden de grotten van Cappadocië een goede plek om te wonen en aldaar hun leven aan de dienst van God te wijden. Constantinopel, thans Istanbul genoemd, was in 381 het toneel van het tweede Oecumenische Concilie, hetgeen tot doel had de eenheid van de christenen te versterken. In de Byzantijnse tijd zetelde in Constantinopel de patriarch, ofwel het hoofd van de orthodoxe kerk.
Paulus de apostel woonde in Efeze, Turkije. Efeze was een van de zeven steden die in het boek Openbaring aan de orde komen. /
Bron: Benh LIEU SONG, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)Christenen als vijanden van de natie
Vijfde colonne
Christenen worden vaak beschouwd als vijanden van de natie. Een christelijke Turk wordt een verrader genoemd. Directeur Sofon Tufan van het christelijk radiostation Shema in Ankara bekeerde zich twintig jaar geleden tot het christendom. In het Nederlands Dagblad zegt hij dat Turken bang zijn voor christenen:
- "Dat wantrouwen stamt uit een ver, ver verleden, de tijd van kruisvaarders. Tik het woord missionaris in Turkije in op internet en je krijgt honderden verhalen vol met onzin. We worden ervan beschuldigd voor geheime diensten van westerse landen te werken, wij zouden moslims geld geven om zich te bekeren.''[2]
Dr. Gerrit Steunebrink, docent godsdienst- en cultuurfilosofie aan de Radboud Universiteit in Nijmegen zegt over de positie van christenen in Turkije:
- "Christelijke minderheden staan in Turkije onder verdenking. Ze worden gezien als een vijfde colonne... In het verre verleden maakten landen als Groot-Brittannië en Frankrijk gebruik van deze minderheden om hun invloed in het Ottomaanse Rijk aan te wenden. Dit had indirect tot gevolg dat het Ottomaanse Rijk uit elkaar viel en de Turken de christelijke minderheden om hun nationale intenties gingen wantrouwen. In Turkije wordt dus niet inhoudelijk naar het christendom gekeken, alleen nationalistisch."[3]
'The decline of eastern christianity under islam'
Zending bedrijven
Zending bedrijven in Turkije wordt beschouwd als een groot gevaar voor en ondermijning van de Turkse natie, alhoewel christenen een zeer kleine minderheid vormen. De traditionele kerkgemeenschappen in Turkije – de traditionele christelijke gemeenschap bestaat uit Syrische christenen, Grieks-orthodox, Armeniërs en katholieken – boezemen de Turken op zich niet zoveel angst in; ze houden zich dan ook gedeisd, hetgeen te verklaren is vanuit het concept
dhimmitude, een neologisme (dat is een nieuw gevormd of vervormd woord) voor de afgedwongen onderwerping van niet-moslims aan moslims. De schrijfster Bat Ye'or beschrijft in haar studie
The decline of eastern christianity under islam - from jihad to dhimmitude, dat door de eeuwen heen Joden en christenen die als gevolg van de islamitische expansiedrift onder islamitisch bewind kwamen, zich alleen konden handhaven als dhimmies.[4]
Dhimmitude
Het woord dhimmi wordt in de sharia (islamitische wetgeving) gebruikt ter duiding van een christen of Jood die de superioriteit van de islam heeft erkend en zich onderdanig onderwerpt aan het islamitisch oppergezag. Dhimmies krijgen onder de sharia bepaalde religieuze vrijheden. Ze moeten dan wel een extra belasting betalen – jizya genaamd – en zich allerlei beperkingen en discriminerende voorschriften laten welgevallen. Verzet hiertegen wordt geheel volgens de regels van de jihad gesanctioneerd met de dood. Het was voor de christenen slikken of stikken na de val van Constantinopel: het was de keuze om zich te bekeren tot de islam of nederige onderwerping als dhimmie. Vanwege dit eeuwenlange proces van onderwerping, onderdrukking en discriminatie, is te verklaren dat het aantal christenen afnam en dat de overgebleven traditionele gelovigen tot de dag van vandaag een
low profile aannemen. Ze hebben zich teruggetrokken achter hun voordeur en evangeliseren doen ze niet.
Patriarch van de Oosters-orthodoxe Kerk (Oecumenisch patriarchaat van Constantinopel) /
Bron: Massimo Finizio, Wikimedia Commons (CC BY-3.0)Positie van christenen is kwetsbaar
Grieks-orthodoxe christenen
Uit een in januari 2010 gepubliceerd onderzoek in het Turkse dagblad
Cumhuriyet blijkt dat drie van de vier Grieks-orthodoxe christenen in Turkije dagelijks vrezen voor hun veiligheid; ze voelen zich bedreigd. Schier 40% van de ondervraagde christenen gaf aan dat ze zich 'constant' zorgen maken om hun veiligheid. 38% zei 'vaak' bang te zijn. Iets minder dan driekwart van de ondervraagden is ervan overtuigd dat de Turkse overheid hen het liefst ziet uitsterven. Het priesterseminarie van Halki moest in 1971 van overheidswege de deuren sluiten, omdat de toenmalige regering alle private instellingen voor hoger onderwijs verbood. Er is al bijna veertig jaar geen priester meer opgeleid, waardoor de orthodoxe Kerk in haar bakermat dreigt uit te sterven. Daarnaast wordt het Oecumenisch Patriarchaat, die thans onder leiding staat van patriarch Bartholomeus I van Constantinopel, niet erkend door de Turkse Staat. De positie van christenen in Turkije is kwetsbaar en de vrijheid van godsdienst is beperkt.
In 2020 is voor de tweede keer in korte tijd een museum in Turkije dat ooit een christelijke kerk was, veranderd in een moskee. President Recep Tayyip Erdogan maakte per decreet bekend dat de Chorakerk in Istanbul voortaan zal worden gebruikt voor islamitische gebedsdiensten. Ook verordonneerde president Erdogan in 2020 dat de Hagia Sophia weer de status van moskee krijgt, daags nadat de Turkse Raad van State het besluit uit 1934 om er een museum van te maken ongeldig had verklaard. In een krantenbericht uit 2020 wordt opgemerkt dat er in het land een islamitische en nationalistische sfeer heerst die het voor christenen in Turkije ongemakkelijk maakt. "Alle christelijke minderheden en seculieren zijn ongelukkig en voelen angst. Sommige jongere christenen denken erover Turkije te verlaten en naar westerse landen te verhuizen," aldus Yetvart Danzikyan, de hoofdredacteur van de Armeense krant Agos in Istanbul.[5]
Protestanten
Door de jaren zijn er ook aanslagen geweest op christenen, met name op christelijke nieuwkomers, zoals de protestanten van wie er slechts enkele duizenden in Turkije zijn. Juist zij hebben meer zendingsdrang. Het is dan ook niet verwonderlijk dat deze nieuwe kerken op het Turkse christelijk erf de afgelopen jaren steeds vaker het doelwit zijn van aanvallen en bedreigingen. Er is sprake van het 'dhimmiseren' van deze groep door ze te terroriseren en schrik aan te jagen.
Het protestantse missiewerk begon omstreeks 1820 en momenteel zijn er meer dan 30 protestantse organisaties werkzaam in het land. Er is de laatste jaren sprake van een groei van voornamelijk deze protestantse kerken. Nieuwe christenen uit islamitische gezinnen, worden vaak verstoten door hun familie en afgeserveerd. Christelijke Turken, zeker als ze een moslimachtergrond hebben, worden gezien als verraders van de staat. Een christelijke Turk wordt beschouwd als een oxymoron: een Turk is moslim, punt uit. Er zijn ook lichtpuntjes te bespeuren. Zo werd in 2002 de Stichting Protestantse Kerken in Istanboel als eerste protestantse stichting in het land wettelijk erkend.
Incidenten tegen christenen in Turkije
In 2007 veroorzaakte de brute moord op drie christenen in Malatya, Turkije, diepe ontzetting onder de Turkse gelovigen. Het incident in Malatya is misschien wel de meest tragische en wrede moord op christenen in het hedendaagse Turkije. Op 18 april 2007 werden de Duitse christen Tilman Geske en de Turkse christenen Necati Aydin en Ugur Yuksel in een bijbeluitgeverij in Malatya vastgebonden aan hun stoelen en urenlang gemarteld. De kelen van de drie christenen werden opengesneden. Vijf verdachten werden opgepakt. Ze zeiden dat ze zich lieten leiden door zowel
"nationalistische als religieuze gevoelens".[6]
Op 3 juni 2010 werd de rooms-katholieke aartsbisschop Luigi Padovese in Iskenderun met tientallen messteken om het leven gebracht door zijn chauffeur. De officiële lezing luidt dat de chauffeur, die vier jaar voor de bisschop werkte, met psychische problemen kampt. Veel christenen twijfelen aan die lezing. Volgens de media schreeuwde de chauffeur na de moord luidkeels:
"Allah Akbar" (Allah is groot) en
"Ik heb Satan vermoord". Dit en een aantal andere aanwijzingen doen een religieus motief vermoeden.
Er zijn meer zorgwekkende incidenten te melden. Zo werd in 2006 priester Andrea Santoro in zijn kerk neergeschoten en een jaar later werd ook de Armeens-Turkse christelijke journalist Hrant Dink op klaarlichte dag in Istanboel neergeschoten. In 2009 kreeg een man die zich tot het christendom had bekeerd, in Istanboel een mes op zijn keel gezet, waarbij de dader schreeuwde:
"Deze missionarishond is een gevaar voor ons land!''
De politie in Turkije zei in 2013 met de arrestatie van veertien verdachten een aanslag op een protestantse pastor te hebben verijdeld. Onder de veertien verdachten zijn twee mensen die al meer dan een jaar deel uitmaakten van de gemeente van pastor Emre Karaali.[7]
Protestanten in Turkije worden achtergesteld bij andere religieuze minderheden, aldus Pastor Ihsan Ozbek van de Vereniging van Protestantse Kerken in Turkije in een interview. Ook leven ze in angst, dat staat in de conclusie van het mensenrechtenrapport van het kerkgenootschap.[8]
Ranglijst Open Doors
Open Doors is een wereldwijde organisatie die christenen steunt die om hun geloof worden vervolgd of verdrukt. Ze komen jaarlijks met een ranglijst waarop vijftig landen staan waar christenen het zwaarst worden vervolgd. Turkije stond in 2023 op de 41e plek. Open Doors geeft een aantal voorbeelden van deze vervolging:
- Een Zuid-Koreaanse man werd in november van het jaar 2019 met messteken om het leven gebracht in Diyarbakir, een stad in het oosten van Turkije en de hoofdstad van de gelijknamige provincie. Hij maakte deel uit van een kleine huiskerk en sprak regelmatig over zijn geloof met buren en bekenden.
- In januari 2020 werden de ouders van een katholieke priester als vermist opgegeven. In hun voormalig christelijke dorp waren zij de enige overgebleven christenen. Het lichaam van de man werd twee maanden later teruggevonden, maar de vrouw wordt nog altijd vermist.
- De omdoping van de Hagia Sophia (een voormalige christelijke, oosters-orthodoxe kathedraal) van museum tot moskee in juli 2020 kan worden beschouwd als een daad van toenemende intolerantie tegen christenen in het land.[9]
Ofschoon er geen meldingen zijn van vermoorde christenen, is er een alarmerende stijging van geweld tegen hen. Talrijke kerken zijn beschadigd, ontwijd of zelfs omgebouwd tot moskeeën. Het wantrouwen jegens christenen groeit, vooral op het platteland.
Christenen ervaren een toename van druk, vooral wanneer ze openlijk hun geloof belijden. Op het platteland is de situatie zorgwekkender, waar vervolging van christenen vaak voorkomt, aangezien de bevolking hier over het algemeen conservatiever is en strikter de islamitische regels volgt.
Het vinden van werk is ook een uitdaging voor christenen, met name op het platteland, waar ze kunnen worden afgewezen vanwege hun geloofsovertuiging. Kinderen van christenen worden soms gepest door klasgenoten, en gelovigen met een islamitische achtergrond die zich tot het christendom bekeren, ervaren extra druk. Ze worden aangespoord om terug te keren tot de islam, wat een inbreuk zou zijn op familie-eer en de Turkse identiteit. Vrouwen in deze situatie lopen zelfs het risico op (seksueel) geweld.[10]
Protestantse gemeenschap in Turkije
De protestantse gemeenschap in Turkije, bestaande uit ongeveer 10.000 gelovigen, staat anno 2024 voor uitdagingen. Er is een vijandig sociaal klimaat, online haatzaaiing neemt toe, en de vrijheid van godsdienst wordt beperkt. De overheid erkent slechts enkele minderheidsgroepen, en de protestantse kerken hebben geen wettelijke status als kerk. Ondanks deze uitdagingen streven ze ernaar een positief getuigenis te geven en vooroordelen weg te nemen.[11]
Noten
- De bronnen vermelden verschillende aantallen. Zo meldt Persecution 100.000 christenen en Open Doors 171.000 christenen. Persecution. New Turkey Report Details Human Rights Violations. https://www.persecution.org/2021/12/27/new-turkey-report-details-human-rights-violations/ (ingezien op 30-12-2021) / Open Doors. Turkije. https://www.opendoors.nl/ranglijst/turkije/ (ingezien op 30-12-2021)
- http://www.nd.nl/artikelen/2008/januari/11/-een-christelijke-turk-is-een-verrader-
- http://www.nd.nl/artikelen/2006/maart/02/hoop-voor-turkse-christen
- Bath Ye'or: The decline of eastern christianity under islam - from jihad to dhimmitude - Seventh-Twentieth Century; Fairleigh Dickinson University Press, 1996.
- Politico. ‘Bad news’ for Turkey’s marginalized Christians. https://www.politico.com/news/2020/08/05/turkey-christians-hagia-sophia-392125 (ingezien op 29-8-2020)
- http://www.christianitytoday.com/ct/2008/january/12.25.html (Jesus in Turkey - After 550 years of decline, a bloodied church is being reborn)
- Open Doors. Politie verijdelt aanslag op Turkse pastor. https://opendoors.nl/nieuws/2013/01/18/politie-verijdelt-aanslag-op-turkse-pastor (ingezien op 20-6-2020)
- Open Doors. Turkse protestanten leven in angst. https://opendoors.nl/nieuws/turkse-protestanten-leven-in-angst (ingezien op 20-6-2020)
- Open Doors. Turkije. https://www.opendoors.nl/ranglijst/turkije/ (ingezien op 30-12-2021)
- Open Doors. Turkije. https://www.opendoors.nl/ranglijst/turkije/ (ingezien op 2-12-2023)
- Leendert de Bruin / CNE News. Being a Turk and a Christian at the same time? You can't do that in Turkey. https://cne.news/article/3126-being-a-turk-and-a-christian-at-the-same-time-you-can-t-do-that-in-turkey (ingezien op 2-12-2023)
Fotoverantwoording
Hagia Sophia, de "Heilige Wijsheid", was oorspronkelijk een basiliek (kerk) die is gebouwd in de vierde eeuw. Nadat de kerk twee keer afbrandde, bouwde Keizer Justinianus de huidige, brandveilige structuur rond 537. De Hagia Sophia heeft 900 jaar, tot 1453, gediend als christelijke kerk, totdat islamitische Turken de stad innamen en het gebouw veranderden in een moskee. In 1935 werd het omgevormd tot een openbaar museum.
Lees verder