Tehilliem: Psalm 23 - een Joodse uitleg

Psalm 23 wordt in vele Joodse gemeenten aan het eind van de dienst gezegd, gevolgd door het half-kaddiesj en bar'choe. Behalve dat het in moeilijke tijden wordt gezegd en als onderdeel van de specifieke reeks psalmen die namens een zieke worden gereciteerd, wordt Psalm 23 gezongen op Sjabbat, tijdens de derde Shabbat-maaltijd die wordt gegeten in de laatste uren van de dag. Sommigen zeggen het zelfs drie keer. Toen Koning David in het bos van Choret was en bijna doodging, verschafte HaShem hem voeding met een smaak van de Komende Wereld. Toen schreef David deze psalm waarin hij zijn vertrouwen in G'd uitte. Tehilliem worden ook anno 2024 door Joodse mensen collectief en individueel gereciteerd, omdat het verlangen ontstaat om G-d te prijzen en te danken; of als alternatief, in tijden van crisis en nood, als een vorm van smeekbede, en zelfs als een plek om spijt te betuigen over zonde.

• Tekst Psalm 23
• Hebreeuwse tekst Psalm 23 - תהילים כג
• Luister naar Psalm 23
• Toelichting op Psalm 23 van Rabbi Yitzchok Rubin
• Commentaar van Rashi op Psalm 23
• Psalm 1 tot en met 92

Tekst Psalm 23

De Eeuwige is mijn herder; ik kom niet tekort. In grasgroene weiden laat Hij mij liggen, langs rustig water leidt Hij mij. Mijn ziel brengt Hij tot rust, Hij voert mij in het spoor der gerechtigheid ter wille van Zijn Naam. Zelfs als ik ga door dood-donker dal, ben ik niet bang voor onheil, want U bent bij me; Uw stok en herdersstaf geven mij een rustig gevoel. U schikt de tafel voor mij in het zicht van mijn vijanden. Rijkelijk verzacht U mijn hoofd met olie. Mijn beker loopt over, geluk en liefde volgen mij op de voet zolang ik leef, als ik tot in lengte van dagen in het Huis van de Eeuwige mag verblijven.

Hebreeuwse tekst Psalm 23 - תהילים כג

א מִזְמוֹר לְדָוִד יְהוָה רֹעִי לֹא אֶחְסָר. ב בִּנְאוֹת דֶּשֶׁא יַרְבִּיצֵנִי עַל-מֵי מְנֻחוֹת יְנַהֲלֵנִי. ג נַפְשִׁי יְשׁוֹבֵב יַנְחֵנִי בְמַעְגְּלֵי-צֶדֶק לְמַעַן שְׁמוֹ. ד גַּם כִּי-אֵלֵךְ בְּגֵיא צַלְמָוֶת לֹא-אִירָא רָע כִּי-אַתָּה עִמָּדִישִׁבְטְךָ וּמִשְׁעַנְתֶּךָ הֵמָּה יְנַחֲמֻנִי. ה תַּעֲרֹךְ לְפָנַי שֻׁלְחָן נֶגֶד צֹרְרָידִּשַּׁנְתָּ בַשֶּׁמֶן רֹאשִׁי כּוֹסִי רְוָיָה. ו אַךְ טוֹב וָחֶסֶד יִרְדְּפוּנִי כָּל-יְמֵי חַיָּיוְשַׁבְתִּי בְּבֵית-יְהוָה לְאֹרֶךְ יָמִים.

Luister naar Psalm 23

Luister naar Psalm 23 in het Hebreeuws.

Toelichting op Psalm 23 van Rabbi Yitzchok Rubin

Een psalm voor het Joodse volk
Hoewel Psalm 23 ook een bron van inspiratie is voor niet-Joden, is deze psalm toch vooral bestemd voor het Joodse volk dat veel te lijden heeft gehad onder de vervolgingen van niet-Joden. HaShem is de herder die Zijn volk door dik en dun steunt en bij haar is. Elke Jood is kostbaar voor HaShem en iedereen kan op Hem rekenen.

De vernietigingskampen
Joden die naar de gaskamers werden gedreven de dood tegemoet bleven vertrouwen op de hulp van HaShem. HaShem bleef bij hen terwijl ze hun doodsstrijd voerden. Hij bleef bij hen zoals hij Jakob (Israël) had beloofd. HaShem laat Zijn volk nimmer in de steek en dat is de enige realiteit die geldt. We ondervinden zoveel kracht uit deze waarheid. We leden enorm, maar HaShem liet ons niet in de steek.

Veerkracht
Vele niet-Joden vroegen zich af hoe het kwam dat na de Holocaust het Joodse volk zoveel veerkracht toonde en een nieuw begin maakte in de nieuwe staat Israël. Hoe kan na zoveel leed opnieuw begonnen worden? Maar de Joden hebben niet zulke vragen, want HaShem is eeuwig. En Hij heeft ons beloofd altijd bij ons te blijven. In de Joodse geschiedenis leren we dat G'd genezing voor het leed uitzendt. G'd weet wat de Joden te wachten staat ten tijde van de Sjoa (Holocaust), maar brengt ook een oplossing. Nog voordat de Sjoa begon werden de eerste stappen gezet in de richting van een Joodse Staat. Deze zou later de opvangplek worden voor de overlevenden van de Sjoa. Zo werkt Ha Shem, na duisternis komt licht.
Al degenen die op onze vernietiging uit waren stonden sprakeloos. HeShem zit neder en maakt de tafel van de Tora voor ons klaar en hiermee zalven we onze levens en onze bekers lopen over van geluk.

HaShem is altijd bij ons
Laten we niet vergeten hoeveel pijn de overlevenden van de Sjoa nog dagelijks ondervinden. Het is een wonder dat ze nog een lach op hun gezicht kunnen toveren. Toch is HaShem altijd bij ons en zorgt dat we bij de kudde blijven. Soms vergeten we dit. Psalm 23 is juist bedoeld om ons er aan te herinneren. Het is de gewoonte deze psalm te reciteren wanneer we onze handen wassen om te eten om onszelf zo te herinneren dat HaShem naar ons kijkt. De psalm heeft een belangrijke boodschap. Het staat ons toe ons van de angst te bevrijden door de waarheid te integreren dat we nooit alleen zijn. HaShem deelt elk moment met ons. Dit geeft de gebroken Jood enorm veel hoop.

Commentaar van Rashi op Psalm 23

Per vers het commentaar van Rashi, de Joodse Bijbelcommentator die leefde van 1040-1105. Rashi wordt beschouwd als de leraar van de leraren. Door alle traditionele Joden wordt Rashi als autoriteit op het gebied van de Joodse Bijbel en de Talmoed beschouwd. Vandaar dat het belangrijk is om zijn commentaar op de Psalmen weer te geven. Rashi gebruikt nieuw Hebreeuws aangevuld met Oud Franse woorden. Zijn taalgebruik is soms wat orakelachtig kort. Voor nadere verklaring is het verstandig een orthodox Joodse rabbijn te raadplegen.

Vers 1
Een lied van David. De Heer is mijn herder; het ontbreekt mij aan niets.

Een lied van David: De rabbijnen zeiden: Waar het zegt: "Een lied van David", zou hij [zijn muziekinstrument] spelen en daarna zou de Shechinah op hem rusten. Het is een lied om de heilige geest op David te brengen. En waar het ook staat: "Van David, een lied", rustte de Shechinah [eerst] op hem en daarna reciteerde hij een lied.

De Heer is mijn herder: In deze woestijn waar ik heen ga, heb ik [daarom] er vertrouwen in dat ik niets zal missen.

Vers 2
Hij zorgt ervoor dat ik in groene weiden ga liggen; Hij leidt me langs stille wateren.

in groene weiden: In grasrijke weiden. Omdat hij begint zijn levensonderhoud te vergelijken met de weide van een dier door te zeggen: "De Heer is mijn herder", is "groene weiden" geschikt voor de uitdrukking "de Heer is mijn herder". David reciteerde deze psalm in het bos van Hereth (I Samuël 22:5). Waarom heette het Hereth? Omdat het zo droog was als een potscherf (חרס) en de Heilige, gezegend zij Hij, bevochtigde het met het goede van de toekomende wereld (Mid. Psalm 23:6).

Vers 3
Hij herstelt mijn ziel; Hij leidt mij op paden van rechtvaardigheid ter wille van Zijn naam.

Hij herstelt mijn ziel: Mijn geest, die verzwakt is door problemen en haast, zal Hij naar zijn vorige status herstellen.

op paden van rechtvaardigheid: Op rechte paden, zodat ik niet in handen van mijn vijanden zou vallen.

Vers 4
Zelfs wanneer ik in de vallei van de duisternis wandel, zal ik geen kwaad vrezen want U bent met mij; Uw roede en Uw staf - ze troosten me.

in de vallei van de duisternis: Hebreeuws צלמות, in een land van duisternis. Hij zinspeelt op de woestijn van Ziph (I Samuël 23:13 28). Elke [vermelding van] צלמות is een uitdrukking van duisternis. Dunash ben Labrat definieerde het [op deze manier].

Uw roede en Uw staf: De pijnen die over mij kwamen en de steun die ik vertrouw op Uw liefdevolle vriendelijkheid van beide zullen mij troosten, want zij zullen dienen om mijn ongerechtigheid te vergelden, en ik ben ervan overtuigd dat U een tafel voor mij zult neerzetten. Dat is de troon.

Vers 5
U stelde mij een tafel voor in aanwezigheid van mijn tegenstanders; U zalfde mijn hoofd met olie; mijn kopje loopt over.

U zalfde mijn hoofd met olie: Ik ben al gezalfd koning door Uw bevelen.

mijn kopje loopt over: Hebreeuws רויה, een uitdrukking van volheid.

Psalm 23 in het Hebreeuws gezongen door Susan Colin: Adonai Roi (Psalm 23)

Psalm 1 tot en met 92

Wilt u meer Psalmen lezen met een Joodse uitleg? Ga naar: Psalmen 1 tot en met 92.