De theorie en praktijk van religieuze socialisatie

Verschillende studies wijzen uit dat religieuze overtuigingen bepaald worden door het proces van socialisatie. De omgeving lijkt een grote rol te spelen in iemands religieuze overtuiging. De invloed van ouders en verzorgers spelen hierbij een grote rol. Verder zijn er de school, kerk en vereniging die bijdragen aan socialisatie. Wanneer het allen religieuze instellingen zijn dan zullen kinderen dus religieus gesocialiseerd worden. In Nederland zien we dit begrip heel duidelijk vanwege het feit dat Nederland een multiculturele samenleving is.

Wat is religieuze socialisatie?

Socialisatie is het proces waarbij een cultuur (vooral ouders) kinderen aanmoedigt om overtuigingen en gedrag aan te nemen wat normatief is voor de cultuur waarin men opgroeit.

Invloed van ouders

Het ‘sociaal leren’ model en vooral die van Bandura benadrukt het belang van observeren en imiteren van anderen en tevens de rol van bekrachtiging (reinforcement). Dit betekent dat ouders een belangrijke invloed hebben op hun kinderen door een voorbeeld te zijn. Ander invloeden zijn bijvoorbeeld leeftijdsgenoten, onderwijs en beroemde mensen. Echter studies wijzen uit dat ouders nog steeds de meeste invloed uitoefenen op kinderen en dit geldt ook voor religiositeit.

Moeders

De rol van ouders is groot maar neemt af als adolescenten de naar volwassenheid maken. Het zijn vooral de moeders die de meeste invloed hebben op de religieuze ontwikkeling van hun kinderen. Dit kan komen door de opvoedingsrol in de Westers samenleving. Hoewel deze de laatste jaren aan het veranderen is. Vaders zijn mogelijk een rolmodel voor blijvende religiositeit of juist voor afwijzing van religie. Er is een onderzoek dat laat zien dat een gebrek aan nabijheid religiositeit verminderd en niet andersom.

Leeftijdsgenoten

Leeftijdsgenoten lijken uit verschillende onderzoeken niet direct invloed te hebben op religiositeit. Wel hebben ze een aanvullend bekrachtigend effect (reinforcement)

Educatie en theorie

Oude studies laten zien dat studenten liberaler worden in hun religieuze standpunten door educatie. Echter bij andere treedt er een substantieel verandering op. Dit kan ook te maken hebben met de ontwikkelingsfase naar het volwassen worden. Latere studies geven weinig steun aan het idee dat religiositeit afneemt door onderwijs. Wel laat een onderzoek zien dat er afname is in kerkbezoek, maar dat er geen verandering is in bijvoorbeeld de frequentie van gebed. Andere studies hebben de mening dat hoger onderwijs een indirect effect heeft op de religiositeit doordat men meer sceptisch wordt en meer gaar relativeren.

Openbaar onderwijs of christelijk onderwijs

Een onderzoek heeft aangetoond dat er geen verschil is tussen openbaar onderwijs of bijvoorbeeld christelijk onderwis. De mate van religiositeit heeft te maken met een sterke religieuze achtergrond en niet zo zeer met de vorm van onderwijs.

Invloed van de kerk

Ouders, vrienden en onderwijs zijn niet de enige potentiële invloeden op de religiositeit. Als kinderen meer loskomen van de ouders dan gaat de kerk een belangrijke rol spelen. Natuurlijk hangt dit dan ook weer af van de inzet en houding van de kerk.

Verschil tussen mannen en vrouwen

Er wordt in verschillende onderzoeken ook verschil in religiositeit waargenomen tussen mannen en vrouwen. Vrouwen zijn in het algemeen meer religieuzer dan mannen. Dit komt waarschijnlijk door de sociale invloed en de rol die bij de sekse past.

Invloed van religie

Religie heeft invloed op adolescenten en hun ontwikkeling. Jongeren die aangeven dat religie belangrijk voor hen is doen bijvoorbeeld vaker vrijwilligerswerk, vertonen minder strafbaar gedrag, gebruiken minder verslavende middelen.
Ook lijkt religie een positieve invloed te hebben op de mentale gezondheid. Jongeren hebben minder last van angst en depressies, hebben meer zelfvertrouwen en zelfcontrole. Dit kan te maken hebben doordat religie zorgt voor sociale ondersteuning en helpt bij het vormen van waarden en identiteit en het leren van sociale controle.

Efficiënt

Als het socialisatieproces zo efficiënt blijkt te zijn hoe kan het dan dat er toch mensen uit religieuze context toch veranderen en hun religieuze overtuigingen soms compleet afwijzen? Mensen denken na over religieuze zaken en accepteren niet alles wat hen geleerd wordt. Hieruit ontstaan betekenisloze vragen maar ook hele gewichtige vragen. Veel mensen vinden daar bevredigende antwoorden op maar er zijn ook mensen voor wie vragen tot serieuze twijfel en bezwaren leiden.

Oorzaak van twijfel

De grootste oorzaak voor twijfel bij adolescenten is de innerlijke strijd dat men geen verband kan leggen met nieuwe feiten en eerder geaccepteerde en aangeleerde standpunten.

Zeven categorieën van religieuze twijfel

In veel kerken wordt twijfel gezien als iets dat geloof in de weg staat. Om het onderzoek naar twijfel te helpen zijn zeven categorieën van religieuze twijfel bedacht.

• Reactieve en negatieve twijfel: er is een algemene reactie tegen religie, alles wat religieus is is negatief
• Eigenbelang is geschaad: eigen verwachtingen zijn niet vervuld, bijvoorbeeld gebeden
• Tekortkomingen van georganiseerde religie: er worden vragen gesteld bij dingen die in de naam van religie worden gedaan.
• God als projectie: het gevoel dat God niet echt bestaat maar een projectie is, omdat het beeld verandert door de tijd en culturen.
• Religie als zelfdeceptie: religie wordt gezien als mensen voor de gek houden, om bijvoorbeeld angsten weg te nemen.
• Wetenschappelijke twijfel: het gevoel dat standpunten geverifieerd moeten worden voordat ze geaccepteerd worden.
• Rituele twijfel: vragen naar de schijnbare ineffectiviteit van sommige religieuze rituelen, bijvoorbeeld genezing door het geloof.

Religieuze twijfel bij jonge mensen?

De gedachte dat jongeren vol zitten met religieuze twijfels wordt door onderzoek niet ondersteund. Een hogere mate van twijfel hangt samen met een mindere religiositeit.

Invloed op gezondheid

Uit onderzoek blijkt dat religieuze twijfel invloed heeft op de mentale gezondheid. Dit kan komen doordat religie coping mechanismen biedt die de twijfel kunnen verminderen of doen laten verdwijnen. Meer fundamentalistische religieuze mensen lijken hun twijfel op te lossen met de acceptatie van een religieuze uitleg voor het probleem.

Bacteriën

Caplovitz en Sherrow wijzen op vier ‘bacteriën’ waarmee jonge mensen ‘geïnfecteerd kunnen worden en die geloofsaval tot gevolg kunnen hebben:

• Slechte relatie met ouders
• Symptomen van onaangepastheid en neurose
• Radicale of linkse politieke oriëntatie
• Toewijding aan intellectualisme

Jongeren minder religieus

Ander onderzoek laat zien dat een gebrek aan nadruk op religie door de ouders de belangrijkste oorzaak is. Vervolgens laten weer andere onderzoeken blijken dat adolescenten minder religieus zijn dan ouderen. De meesten zijn van mening dat de afval van een religie tijdelijk is en dat men op een latere leeftijd, rond de 30 jaar weer terug valt op hun religieuze overtuiging. Vrouwen vallen minder vaak af van hun religie maar als ze dat wel doen dan keren ze ook minder vaak of gemakkelijk terug.

Voorspelling van socialisatie

Niet alle mensen gedragen zich naar de voorspelling van de socialisatie theorie. Er zijn ook situaties van religieuze gelovigen en afvalligen die anders reageren dan de socialisatie theorie zou verwachten. Hierin maken we onderscheidt tussen:
Amazing apostates: deze groep heeft de religie na een zoektocht naar waarheid vaarwel gezegd.
Amazing believers: deze groep kent geen zoektocht. Zij hebben vroeger iets opgepikt van religie en vonden meestal door reen ingrijpende gebeurtenis de religie.