Het proces van socialisatie

Waar mensen veelvuldig met elkaar omgaan, vindt een voortdurende wederzijdse beïnvloeding plaats. Door deze wederzijdse beïnvloeding ontwikkelt zich geleidelijk aan een gemeenschappelijk repertoire aan kennis, opvattingen, symbolen, rituelen en gebruiken. Dit is het repertoire, dat we ‘cultuur’ noemen. Het begrip cultuur wordt van generatie op generatie overgedragen, maar dat is geen statisch proces: met de overdracht aan de volgende generaties is de cultuur ook blijvend in verandering.

De opvoeding

De allereerste kiem voor het proces dat we socialisatie noemen (ofwel het voortdurende leren van en aan anderen) wordt al gelegd in het prilste begin van een mensenleven: het opgroeien in een gezin. Als er een baby geboren wordt, ontwikkelen de opvoeders hun eigen opvattingen over hoe er voor de baby gezorgd moet worden. Die opvattingen zijn vaak in sterke mate beïnvloed door de cultuur, de heersende normen en opvattingen en door het voorbeeld dat henzelf gegeven is. Op basis hiervan brengen ze hun kind groot. Zij leren het wat het wel en wat het niet mag, hoe het zich dient te gedragen, ze geven het bepaalde vaardigheden en opvattingen mee en specifieke waarden en normen. Zo leert het kind bijvoorbeeld al jong dat het andere kinderen niet behoort te slaan en dat het geen speelgoed stuk mag maken. Het kind krijgt instructie over datgene wat het geacht wordt te leren, het krijgt straf als het zich niet naar de gewenste normen gedraagt, het wordt beloond als het dat wel doet.
Komt het kind met de leeftijd van vier jaar op de basisschool, dan gaat die vorming nog een stapje verder: het kind krijgt nu in snel tempo te maken met allerlei nieuwe vaardigheden zoals lezen, schrijven, knippen en plakken, die in de samenleving waarin hij opgroeit van wezenlijk belang worden geacht. Socialisatie wordt door de opvoeders geslaagd geacht wanneer het kind zich uit zichzelf volgens de wenselijke regels gedraagt. We kunnen dan ook zeggen dat de regels zijn geïnternaliseerd: ze zijn onderdeel geworden van de persoonlijkheid en van het gedrag.

Doorlopend proces

Socialisatie is een proces dat nooit ‘af’ is: controle door anderen blijft altijd een rol spelen in de vorm van bijvoorbeeld sociale controle, regels op het werk, wettelijke gedragsregels zoals het betalen om te parkeren, de verplichting om je te houden aan de snelheidslimiet. Socialisatie gaat dus veel verder dan het aanleren van specifieke kennis en vaardigheden. Het is een diepgaand proces waarin fundamentele behoeften, gevoelens en neigingen worden gevormd en omgevormd. Door socialisatie ontwikkelen wij ons tot wie wij zijn, compleet met de manieren, sociale vaardigheden, taalgebruik en uitdrukkingsvormen die ons zo ‘eigen’ zijn.

Uniciteit en verscheidenheid

Zoals socialisatie kan leiden tot overeenkomsten tussen mensen, kan het ook leiden tot verschil en tot verscheidenheid. Een samenleving is namelijk opgebouwd uit verschillende groeperingen, die allemaal hun eigen opvattingen, gebruiken, normen, waarden en tradities hebben. Ook zijn er maatschappelijke verschillen tussen mannen en vrouwen, tussen verschillende subculturen, tussen universitair geschoolden en ongeschoolde arbeiders. Daarbij komt nog dat onze socialisatie ons niet tot slechts een slaafse navolger maakt van alles wat wij binnen onze cultuur, (sub)groep of sociale laag geleerd hebben. Het vormt ons weliswaar voor een groot deel tot wie wij zijn, maar het gaat niet geheel buiten onze unieke eigenschappen om. Het is eerder een proces dat ons vanaf onze vroege jeugd omarmt, als het goed is volkomen in respect met onze persoonlijkheid, en dat gaandeweg met ons met onze unieke eigenschappen verweven raakt.