De betekenis van Jezus als lam van God (Agnus Dei)

Jezus wordt in de Bijbel een aantal keer als het lam van God aangeduid. Johannes de Doper zegt over Jezus: ´Zie het lam van God dat de zonde van de wereld wegneemt´. Met name in het Bijbelboek Openbaring wordt voor Jezus de term 'het lam' gebruikt. Een lam is een kwetsbaar en onschuldig dier. In het Oude Testament worden lammeren aan God geofferd. De profeet Jesaja spreekt over iemand, een knecht van de Heer, die als een lam naar de slacht wordt geleid. Velen zien daarin een verwijzing naar Jezus. In de klassieke Katholieke mis heeft het lam van God, het Agnus Dei in het Latijn, als gebed een vaste plaats gekregen.

Johannes de Doper over Jezus als lam

Als Johannes de Doper bij de Jordaan predikt en mensen doopt, ziet hij op een gegeven moment Jezus lopen. 'De volgende dag zag hij Jezus naar zich toe komen, en hij zei: ‘Daar is het lam van God, dat de zonde van de wereld wegneemt' (Johannes 1: 29). En even later staat er over Johannes de Doper: ' Toen hij Jezus voorbij zag komen, zei hij: ‘Daar is het lam van God.’' (Johannes 1:36). Aan het begin van het evangelie van Johannes zegt Johannes de Doper twee keer dat Jezus het Lam van God is. Er zijn verschillende betekenissen in deze uitspraak te onderscheiden: Jezus is het paaslam, Jezus is als een offerlam of het lam verwijst naar een profetie van Jesaja waarin de lijdende knecht als een lam ter slachting wordt geleid.

Het Pesachlam

De theologie rond het paaslam kan op Jezus worden toegepast. Het paaslam verwijst naar het joodse Paasfeest, Pesach, de uittocht uit Egypte (Exodus 12). Het volk van Israël heeft daar jaren in slavernij en onderdrukking geleefd. Na de negen plagen die over Egypte zijn gegaan bereiden ze zich voor op de uittocht. Nog een plaag moet komen: de oudste zoon uit elk gezin zal sterven. De Israëlieten krijgen de opdracht om een lam te slachten, het Pesachlam. Bloed van het lam moeten ze aan de deurposten strijken. Dat zou hen beschermen tegen de laatste plaag.

Jezus het ware paaslam

Volgens de evangelist Johannes is Jezus aan het kruis gestorven in de namiddag van de dag ter voorbereiding op het joodse Paasfeest. De Pesachlammeren werden ´s middags geslacht om ´s avonds bij de sedermaaltijd te worden gegeten. Jezus is volgens Johannes gestorven op het ogenblik dat de paaslammeren geslacht werden. Zoals bij het paaslam wordt ook bij Jezus geen been verbrijzeld. Jezus wordt door de evangelist Johannes gezien als het ware paaslam. Ook de apostel Paulus verwijst naar Jezus als het ware paaslam: 'U bent immers als ongedesemd brood omdat ons pesachlam, Christus, is geslacht' (1 Korintiërs 5:7b). Er is echter geen aanwijzing in de Bijbel dat het paaslam de zonde van wegdraagt. Het slachten van het paaslam staat in het teken van bevrijding.

Het lam als offer

Johannes de Doper was zoon van een priester. Hij zal dus van huis uit bekend geweest zijn met de offercultus zoals de Joden die uitvoerden. Zijn vader had waarschijnlijk heel wat lammeren in de tempel moeten slachten als offer voor God. Het hoogtepunt van het offeren van lammeren voor de zonde is bij Grote Verzoendag. In Leviticus 16 vers 20 tot 22 staat beschreven hoe een bok symbolisch beladen met de overtredingen, de zonde, van het volk de woestijn in wordt gestuurd. Dit beest draagt de zonde weg. Ook werden er op verzoendag veel lammeren geofferd. De apostel Petrus verwijst naar het offer van Jezus: 'U weet immers dat u niet met zoiets vergankelijks als zilver of goud bent vrijgekocht uit het zinloze leven dat u van uw voorouders had geërfd, maar met kostbaar bloed, van een lam zonder smet of gebrek, van Christus' (1 Petrus 1:18-19).

Jesaja over het lam dat ter slachting wordt geleid

Een andere Bijbelse bron met het lam is te vinden in het boek Jesaja. Daar wordt gesproken over de knecht van de Heer die als een lam naar de slachtbank wordt geleid. Het lam is weerloos en som voor zijn beulen: 'Als een lam werd Hij ter slachting geleid; als een schaap dat stom is voor zijn scheerders, zo deed Hij Zijn mond niet open' (Jesaja 53:7b, Herziene Statenvertaling). In het vervolg over deze knecht van de Heer zegt Jesaja: 'Hij droeg echter de schuld van velen en nam het voor zondaars op' (Jesaja 53:12).

Het lam in Handelingen

In het Bijbelboek Handelingen wordt het gedeelte van de lijdende knecht van de Heer aangehaald. Een Ethiopische minister is in Jeruzalem geweest. Hij heeft het boek van Jesaja aangeschaft en terwijl hij op de terugreis is leest hij het gedeelte over het lam dat ter slachting wordt geleid. De apostel Filippus was door de Heer naar de weg gegaan waar deze minister langs ging. Vanuit het gedeelte over het lam verkondigt Filippus hem Jezus. Filippus ziet in deze lijdende knecht de gestalte van Jezus.

De betekenis van het lam van God dat de zonde van de wereld wegdraagt

Er zijn drie aspecten in de betekenis van de uitspraak van Johannes de Doper over Jezus als lam van God dat de zonde van de wereld wegdraagt te onderscheiden. Deze drie aspecten vullen elkaar aan en laten de rijkdom van deze belijdenis van Johannes de Doper ten volle uitkomen.

Goddelijke actie

Het is niet zo maar een lam. Het is geen lam dat uit de kudde werd uitgezocht. Het is het lam van God. De Heer zelf heeft erin voorzien. Dit verwijst naar het verhaal van de aartsvader Abraham die zijn zoon moest offeren op de berg Moria. Net op tijd stopt een engel van de Heer hem. 'Toen Abraham opkeek, zag hij een ram die met zijn horens verstrikt was geraakt in de struiken. Hij pakte het dier en offerde dat in de plaats van zijn zoon. Abraham noemde die plaats ‘De HEER zal erin voorzien’' (Genesis 22: 13-14). Net als bij Abraham heeft God dit lam, Jezus, zelf uitgezocht.

Overdracht van schuld.

De schuld van de mensheid wordt overgedragen op het lam. Alleen het lam kan de zonde wegdragen. Alleen Jezus kan het gewicht van de zonde aan. Als lam van God neemt Hij het over en draagt het weg, zoals bij de Grote Verzoendag ook door een schaap, een bok, de zonde werden weggedragen (Leviticus 16: 20-22).

Universele betekenis

Het lam draagt niet de zonde van één mens of van één volk, maar van de hele wereld. Het lam neemt de schuld op zich van Joden en niet-Joden. De offerdood van het lam, de kruisdood van Jezus, heeft betekenis voor heel de mensheid.

Het lam dat overwint in Openbaring

In het Bijbelboek Openbaring komt het woord ´lam´ 29 keer voor. In het Grieks staat er ´Arnion´. Er wordt een verkleinwoord gebruikt, dus eigenlijk staat er lammetje. Johannes, de auteur van Openbaring, ziet het lam als geslacht, een offerlam, een paaslam. In het evangelie naar Johannes wordt de dood van Jezus vastgelegd op het moment waarop in de tempel de paaslammeren geslacht werden. Lam verwijst in Openbaring naar Jezus, die overwonnen heeft. Hem komt alle eer toe.

Het lam staat

Er is wat bijzonders in de bovenstaande tekst. Het lam, dat geslacht is, staat. Het ligt niet neer, maar het staat rechtop. Dat het staat verwijst naar de opstanding. Jezus is gedood aan het kruis, geslacht als een lam. Met Pasen is Hij opgestaan. Het lam leeft en staat. Johannes ziet in Jezus een paaslam: het heeft de dood achter zich gelaten en staat, rechtop. Het leeft!

Zeven horens en zeven ogen
Het is een bijzonder lam, wat Johannes ziet. Het heeft namelijk zeven horens en zeven ogen. Een horen is een symbool van macht en kracht. De zeven ogen is een beeldspraak die verwijst naar de alziendheid en alwetendheid van het lam, van Jezus. Dit lam bezit van beide, horens en ogen, zeven. De symbolische betekenis van dit getal is volheid en volmaaktheid. De kracht van het lam is alomvattend. Sommige theologen vinden dat het woord 'lam' hier niet zo van toepassing is. Een lam wordt namelijk geassocieerd met kwetsbaarheid en afhankelijkheid. Zij stellen voor om hier niet met 'lam' te vertalen, maar het woord 'ram' te gebruiken. Een ram met horens staat voor kracht. Hij beschermt de kudde en gaat voorop.

Agnus Dei, Lam van God

In de traditionele Rooms-Katholieke mis wordt verwezen naar het lam dat de zonde van de wereld wegdraagt. Het lam van God, in het Latijn 'Agnus Dei' is een gebed dat door de pastoor of de priester gezongen wordt als hij het brood van de eucharistie breekt.

Het Agnus Dei in de muziek

Veel componisten hebben de mis op muziek gezet. Ze hebben dan ook het Agnus Dei een plaats gegeven in hun composities. Bekende missen zijn bijvoorbeeld van Mozart, Beethoven en Bach. In de protestantse traditie wordt er ook gezongen over het lam van God. In het Liedboek voor de kerken (1973) staat Gezang 188, Liedboek 2013 lied 409, waar gezongen wordt: 'O Lam van God, onschuldig geslacht aan 't kruis der schande, te allen tijd geduldig, bereid ten offerande. Gij hebt de schuld gedragen. Nu is de dood verslagen,[…]'.

Lees verder

• De symbolische betekenis van dieren in de Bijbel
• De symbolische betekenis van het kruis van Jezus