Zijn mannen en vrouwen gelijk voor Allah?

De Verenigde Naties hebben in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM) vastgelegd dat mannen en vrouwen gelijkwaardig zijn en ieder aanspraak heeft op alle rechten en vrijheden, zonder enig onderscheid van welke aard ook. Of je als meisje of jongen ter wereld komt, bepaalt echter nog in veel landen in grote mate hoe je leven eruit ziet. Vaak worden islamitische landen genoemd die de rechten van de vrouw ondermijnen. Zijn daarom mannen en vrouwen wel gelijk voor Allah (God)?

Wat zijn gelijke rechten?

Om erachter te komen of mannen en vrouwen gelijk zijn in de ogen van Allah (God), dienen we eerst te achterhalen wat gelijke rechten precies zijn. Het woordenboek Van Dale definieert gelijkheid als 'ge·lijk·heid (de; v) 1. volkomen overeenkomst in een bep. opzicht'. Gelijkheid vormt het beginsel van alle mensenrechten en is daarom volgens Amnesty International een belangrijk punt dat de mens in acht dient te nemen. ''Gelijkheid wil zeggen een gelijk recht op geestelijk en materieel goed, maar niet per se op eigendom of gebruik van gelijke zaken.'' (Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM).

Gelijke rechten van man en vrouw

Een belangrijke toepassing van het gelijkheidsbeginsel zijn de gelijke rechten van man en vrouw. In 1979 kwamen de Verenigde Naties met het VN-vrouwenverdrag (CEDAW). Dit verdrag verbiedt alle vormen van discriminatie jegens vrouwen. Tussen 1975 en 1986 zijn er door de Europese Gemeenschap vijf richtlijnen uitgevaardigd over de gelijke behandeling van man en vrouw inzake arbeidsvoorwaarden, beloning en sociale zekerheid. Daarenboven zegt Artikel 1 van de Nederlandse grondwet: ‘Allen die zich in Nederland bevinden worden in gelijke gevallen gelijk behandeld. Discriminatie op welke grond dan ook is niet toegestaan.’ Een gelijke behandeling ligt ten grondslag aan een rechtvaardige democratische samenleving (Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM).

Vrouwenrechten

Ondanks de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens, het VN-vrouwenverdrag (CEDAW), de vijf richtlijnen van de Europese Gemeenschap, Artikel 1 van de Nederlandse Grondwet en andere (inter)nationale verdragen, worden vrouwen nog altijd gediscrimineerd in een groot deel van de wereld. Wederom beschikken zij vandaag de dag geen volledige zelfbeschikking over eigen gedachten, geest, lichaam en verlangens (Femmes For Freedom). Toch zijn er enkele landen waarin de positie van de vrouw nog veel slechter is dan die van mannen, met name in de islamitische landen waarin de vrouwenbewegingen extreem worden bemoeilijkt (Amnesty International).

Islam en gelijke rechten

De meeste (gangbare) islamitische stromingen benadrukken de gelijkheid van mensen ongeacht hun nationaliteit, ras, religie of status. Zij benadrukken het respect tussen mensen, of het nu gaat om buren, familieleden, medemoslims of man en vrouw. Toch is in de afgelopen decennia over geen enkele religie zo veel discussie gevoerd als over de islam in verband met gelijke behandeling, en met name de (ondergeschikte) positie van de vrouw. Door de groeiende invloed van de islam op onze samenleving door o.a. de extreme immigratie, zouden westerse waarden zoals gelijkheid van man en vrouw onder druk komen te staan. Anti-islamitische groeperingen staan echter lijnrecht tegenover voorstanders die de islam zien als een waarachtige vreedzame godsdienst waarin vrouw en man gelijk zijn in de ogen van Allah (God).

Maar welke feiten zijn waar? Deze vraag is moeilijk te beantwoorden. Door het ontbreken van een bepaalde centrale geloofsautoriteit zijn er sinds de dood van de profeet Mohammed uiteenlopende opvattingen ontstaan over de interpretatie van de Koran en de Hadith. Het is daarom moeilijk om een consensus te vinden, en dit is dan ook een reden waarom er zoveel verschillende stromingen bestaan binnen de islam. Toch proberen voor- en tegenstanders van deze godsdienst met gerichte broninterpretaties aan te tonen of man en vrouw gelijk zijn - en welke rechten (en plichten) zij tot elkaar hebben.

De onderschikte vrouw

In fundamentalistische stromingen, die minder gebaseerd zijn op de Koran maar op andere interpretaties zoals de islamitische wetgeving de Sharia, is de vrouw niet gelijk aan de man (Amnesty International). Zij wordt hierin namelijk op talloze manieren achtergesteld ten opzichte van de man. Tegenstanders menen dat binnen deze godsdienst geweld tegen vrouwen niet alleen wordt gelegitimeerd, maar zelfs wordt opgedragen. Genitale verminking, gedwongen seks, eergerelateerd geweld, opsluiting en afscherming van de buitenwereld, anti-vrouwengeweld, kindhuwelijken en uithuwelijking zijn nog maar enkele gevolgen van islamitische denkwijzen. Dat de vrouw een inferieur wezen is, zou moeten blijken uit diverse interpretaties van de Koran en de Hadith.

Hadith
Buchari (1:6:301):
Abu Said Al-Khudri heeft overgeleverd: (...) “Hij (Mohammed) zei, “Is de getuigenis van twee vrouwen niet gelijk aan de getuigenis van een man?” Zij (een groep vrouwen) antwoorden dat dit zo was. Hij (Mohammed) zei: “Dit komt door een tekortkoming in haar intelligentie.” (...)

Koran
Soera 2:228:
“Ze hebben het recht op hetzelfde als waartoe zij in redelijkheid verplicht zijn, maar de mannen hebben een positie boven haar.”

Soera 4:11:
“Allah gebiedt u aangaande uw kinderen: voor het mannelijke kind evenveel als het deel van twee vrouwelijke kinderen.”

Soera 4:3:
''En indien jullie vrezen de (vrouwelijke) wezen niet rechtvaardig (in hun recht op een bruidsschat) te behandelen, trouwt dan met de vrouwen (niet de vrouwelijke wezen) die jullie aanstaan, twee, drie of vier. En als jullie vrezen hen niet rechtvaardig (te kunnen) verzorgen, dan één, of wat jullie aan slavinnen bezitten (Siregar)''.

Soera 4:34:
De mannen zijn zaakwaarnemers voor de vrouwen, omdat God de een boven de ander heeft bevoorrecht en omdat zij van hun bezittingen uitgegeven hebben. De deugdzame vrouwen zijn dus onderdanig en zij waken over wat verborgen is, omdat god erover waakt. Maar zij van wie jullie ongezeglijkheid vrezen, vermaant haar, laat haar alleen in de rustplaatsen en slaat haar. Als zij jullie dan gehoorzamen, moeten jullie niet proberen haar nog iets aan te doen. God is verheven en groot.”

Een andere interpretatie

Zoals eerder vermeld is het dus mogelijk dat de bovenstaande genoemde bronnen, maar één enkele interpretatie weergeven van de islam zoals die van van Geert Wilders (PVV) en dergelijke fundamentalistische stromingen. Er zijn dus ook andere interpretaties mogelijk. Volgens enkele geleerden is het hiervoor een 'must' dat we de rest van de Korenverzen kennen. ''We moeten oppassen met voorbarige conclusies te trekken over deze zogenaamde vrouwonvriendelijke teksten'', zegt Ibrahim Duva, imam van de Sultan Ahmet-moskee in Delft. Hieronder worden de behandelde verzen behandeld in een ander perspectief.

Hadith
Buchari (1:6:301):
Abu Said Al-Khudri heeft overgeleverd: (...) “Hij (Mohammed) zei, “Is de getuigenis van twee vrouwen niet gelijk aan de getuigenis van een man?” Zij (een groep vrouwen) antwoorden dat dit zo was. Hij (Mohammed) zei: “Dit komt door een tekortkoming in haar intelligentie.” (...)

Het is mogelijk dat dit vers uit zijn verband is getrokken, omdat de Profeet (vrede zij met hem) met de volgende zin het vers vervolgde: “Is het niet waar dat een vrouw gedurende haar menstruatie niet kan vasten of bidden?” De vrouwen antwoordden: “Ja.” Hij (vrede zij met hem) zei: “Dat is de tekortkoming in haar religieuze verplichting.''

Gedurende haar menstruatie- en kraamperiode verlaat de vrouw het gebed waarbij zij dan ook minder met de godsdienst bezig is − en dus ook meer kan liegen. Volgens Al-Yaqeen wordt dit gebrek haar dan ook niet verweten, maar is het zelfs tot stand gekomen door de Wetten van Allah. ''Hij, de Verhevene, heeft dit voorgeschreven uit compassie met haar en om het haar te vergemakkelijken. Als zij zou vasten terwijl zij menstruerend is of in haar kraamperiode zit, dan zou dit in haar nadeel zijn''.

Koran
Soera 2:228:
“Ze hebben het recht op hetzelfde als waartoe zij in redelijkheid verplicht zijn, maar de mannen hebben een positie boven haar.”

Ook dit vers kunnen we wederom vanuit twee kanten bekijken. Wat hieruit wel degelijk blijkt is dat het verwijst naar het natuurlijke verschil tussen de geslachten. Hoewel er in de tijd van de Profeet de vrouw als het zwakke geslacht werd gezien, wil dit echter volgens pro-islamitische bronnen niet zeggen dat de man geniet van enige superioriteit. Men zou dit vers ook kunnen beschouwen als 'Quiwama', met andere woorden: bescherming en onderhoud. Het Heilige Boek zou hier mogelijk kunnen refereren naar de financiële plicht van de man tegenover de vrouw.

Soera 4:11:
“Allah gebiedt u aangaande uw kinderen: voor het mannelijke kind evenveel als het deel van twee vrouwelijke kinderen.”

Hoewel dit vers op verschillende manieren kan worden geïnterpreteerd, is het tegengeluid van pro-islamitische organisaties groot. Een verklaring voor deze zin is dat hierbij wordt verklaard dat de man een extra zorg draagt over de vrouw en een hele reeks andere personen benevens zichzelf zoals zijn vrouw, eventuele ouders op leeftijd en ga zo maar door. Daarom telt de man voor het 'dubbele part'. Bovendien zouden zowel vrouwen als dochters geen financiële zorgplicht hebben terwijl de man hiertoe verplicht is in de islam. Kortom, de man is niet financieel bevoorrecht en heeft geen enkele superioriteit tegenover vrouwen, maar dit vers geeft hem juist extra verantwoordelijkheden.

Soera 4:3:
''En indien jullie vrezen de (vrouwelijke) wezen niet rechtvaardig (in hun recht op een bruidsschat) te behandelen, trouwt dan met de vrouwen (niet de vrouwelijke wezen) die jullie aanstaan, twee, drie of vier. En als jullie vrezen hen niet rechtvaardig (te kunnen) verzorgen, dan één, of wat jullie aan slavinnen bezitten''.

Hoewel polygamie klaarblijkelijk is toegestaan in deze religie, stelt Maududi (d. 1979), een gerespecteerd traditioneel en conservatief commentator op de Koran, dat we vooral moeten kijken naar de volgende sleutelzindelen: “En indien jullie vrezen de (vrouwelijke) wezen niet rechtvaardig te behandelen” en “trouwt dan met de vrouwen (niet de vrouwelijke wezen) die jullie aanstaan, twee, drie of vier.” Ten eerste trouwden voogden in pre-islamitisch Arabië met wezen (meisjes) onder hun hoede. De islam veranderde dit door de mannen op te dragen hun aandacht op andere vrouwen te richten dan de wezenmeisjes. Daarnaast waren de mannen in deze tijd gewend om een onbegrensd aantal vrouwen te huwen en in bezit te houden. Na de komst van de Koran werd dit aantal beperkt tot vier, en alleen als de man hen gelijk kan behandelen.

Soera 4:34:
“De mannen zijn zaakwaarnemers voor de vrouwen, omdat God de een boven de ander heeft bevoorrecht en omdat zij van hun bezittingen uitgegeven hebben. De deugdzame vrouwen zijn dus onderdanig en zij waken over wat verborgen is, omdat god erover waakt. Maar zij van wie jullie ongezeglijkheid vrezen, vermaant haar, laat haar alleen in de rustplaatsen en slaat haar. Als zij jullie dan gehoorzamen, moeten jullie niet proberen haar nog iets aan te doen. God is verheven en groot.”

Ook hier is het een feit dat in de pre-islamitische tijd in Arabië de vrouw ondergeschikt was aan de man. Mannen waren in die tijd fysiek en economisch het sterkste geslacht, maar daarbij kregen ze wel de plicht om vrouwen te beschermen. Abdullah Haselhoef, voorzitter Arslan Karagül van de Raad van Moskeeën over het ‘slaat haar’-gedeelte: “De enige tik die een man zijn vrouw mag geven is met de miswak, een soort tandenborstel. Maar pas nadat hij zich eerst (seksueel) heeft afgezonderd van zijn vrouw, zodat zijn boosheid is afgekoeld.''

Gelijkwaardig maar niet gelijksoortig

In de islam worden mannen en vrouwen als gelijkwaardige mensen voorgesteld, die zonder onderscheid zijn aangesteld als rentmeester op aarde (khalifah). Een man is in zijn functioneren binnen de schepping, en voor de Schepper, net zo belangrijk als een vrouw. Toch wordt er in de islam wel een onderscheid gemaakt tussen gelijkwaardigheid en gelijksoortigheid. ''Man en vrouw vullen elkaar aan met de kwaliteiten waarvan de een nu eenmaal meer heeft dan de ander'', zegt Van Bommel, publicist en geestelijk verzorger in Medisch Centrum Haaglanden. ''Mannen en vrouwen zijn volgens de Koran even belangrijk in hun functioneren binnen de schepping en voor de Schepper zijn zij gelijk''.

In veel verzen komt de gelijkwaardigheid voor Allah (God) tussen hen naar voren zoals in Soera 33: “De mannen en vrouwen die zich onderwerpen, de mannen en vrouwen die geloven, de mannen en vrouwen die gehoorzaam zijn, de mannen en vrouwen die de waarheid spreken, de mannen en vrouwen die volharden, de mannen en vrouwen die zich vernederen, de mannen en vrouwen die aalmoezen geven, de mannen en vrouwen die vasten, de mannen die hun seksuele gevoelens niet tonen en de vrouwen die dat niet tonen, en de mannen die God veelvuldig gedenken en de vrouwen die God veelvuldig gedenken, aan zulke mensen zal God vergeving schenken en een aanzienlijke beloning.”

Discriminatie op basis van geslacht

De Koran waarschuwt tevens tegen vernedering en discriminatie van de vrouw doordat het harde kritiek uit op mannen die negatief reageren op de komst van hun dochtertje en zelfs haar van het leven willen beroven, zo staat er in Soera 16: ''Hij schenkt mannelijke of vrouwelijke kinderen aan wie Hij wil''. Geleerden geven aan dat met dit vers de absolute gelijkwaardigheid in de ogen van Allah (God) wordt aangegeven.

Het paradijsverhaal

In de Koran wordt beschreven dat zowel Eva als Adam werd verleid tot het begaan van de grote zonde. Tot slot komt er ook in het paradijsverhaal naar voren dat de gehele mensheid uit één ziel afkomstig is. Na hun leven op aarde, zullen zowel de mannelijke als vrouwelijke gelovigen het paradijs betreden. Sommige godsdienstgeleerden concluderen dat mannen en vrouwen wel degelijk gelijk zijn in de ogen voor Allah, want het is niet voor niets dat hij zijn broeders en zusters als één adem beschrijft.

Conclusie: zijn mannen en vrouwen gelijk?

Alle voor de islam belangrijke teksten kun je op verschillende manieren interpreten en naar gelang welke teksten je bekijkt en welke context je belangrijk acht, lijken er dus verschillende conclusies te kunnen worden getrokken.

Anti-islamitische groeperingen onderbouwen hun standpunt met verzen uit de twee heilige boeken waarbij de vrouw, wanneer de tekst letterlijk gelezen wordt, wel degelijk een mindere positie lijkt te hebben dan de man. Pro-islamitische bewegingen verschillen in opvattingen over de gelijkwaardigheid tussen man en vrouw door gebrek aan een centrale geloofsautoriteit. Hoewel de vrouw in meerdere islamitische samenlevingen wordt onderdrukt, blijven moslims (zowel mannen als vrouwen) bewijzen aanvoeren dat de vrouw niet gelijksoortig is maar wel als gelijkwaardige wordt gezien. De vraag of mannen en vrouwen gelijk zijn in de ogen van Allah (God), blijft daarom nog altijd discutabel.