De Onbevlekte Ontvangenis en de Tenhemelopneming van Maria

Op 15 augustus wordt in katholieke landen de Tenhemelopneming van Maria gevierd, in België en Italië is het zelfs een vrije dag. Soms wordt deze ook wel eens Maria-Hemelvaart genoemd, al is deze benaming niet correct. Velen denken wellicht dat dit feest al eeuwenoud is, maar het tegendeel is waar. Pas in 1950 verklaarde paus Pius XII de lichamelijke Tenhemelopneming van Maria tot dogma. Het feest werd al wel vele honderden jaren eerder gevierd. Maar wat betekent dit dogma nu eigenlijk? Heeft het iets te maken met de Maagdelijke Geboorte van Jezus? Waarom is het in sommige landen zo'n belangrijke feestdag? En wat is de link met dat andere mysterieuze dogma, de Onbevlekte Ontvangenis, dat op 8 december gevierd wordt?

Inhoudsopgave

• Wat is de Tenhemelopneming van Maria?
• De Onbevlekte Ontvangenis van Maria en de Maagdelijke Geboorte van Jezus
• De Tenhemelopneming van Maria in de Bijbel en de Kerkgeschiedenis
• Paus Pius XII en het dogma van de Tenhemelopneming van de Maagd Maria

Wat is de Tenhemelopneming van Maria?

De Tenhemelopneming van Maria (ook wel eens de Assumptie genoemd) wordt niet door iedereen even correct geïnterpreteerd. Het woord Assumptie drukt iets passief uit, het is iets wat iemand niet op eigen kracht kon doen. De Hemelvaart van Jezus is een actieve handeling: Jezus wordt door christenen als God beschouwd en Hij had dus zelf de kracht om naar de Hemel op te stijgen. Maria is een schepsel zoals alle andere mensen, dus zij had deze kracht niet. Zij werd volgens het katholiek geloof in de hemel opgenomen - een passieve handeling - door God. Maria-Hemelvaart is dus een foute benaming.

Het dogma houdt in dat niet enkel Maria's ziel naar de hemel is gegaan, maar ook haar lichaam. Dat is uiteraard zeer uitzonderlijk. Men houdt trouwens nog in het midden of Maria al dan niet gestorven is. Sommige theologen beweerden dat zij zonder te sterven rechtstreeks in de hemel werd opgenomen.

De Onbevlekte Ontvangenis van Maria en de Maagdelijke Geboorte van Jezus

Tijdens de middeleeuwen hielden de scholastici levendige discussies over Maria, waarbij vooral de idee van de Onbevlekte Ontvangenis veel weerstand opwekte. De Onbevlekte Ontvangenis van Maria heeft niets te maken met de Maagdelijke Geboorte van Jezus. Velen verwarren deze twee geloofsdogma's. Volgens de katholieke leer is Maria wel degelijk op de gewone, lichamelijke wijze verwekt door seksuele betrekkingen tussen Anna en Joachim, haar ouders. Jezus echter "werd ontvangen van de Heilige Geest", waardoor Maria Maagd bleef. De Onbevlekte Ontvangenis houdt wel in dat Maria zonder de smet van de erfzonde geboren werd. De erfzonde is de allereerste zonde van Adam en Eva, door ongehoorzaam te zijn aan God. Deze gaven zij door aan al hun nakomelingen. Door deze zonde is de dood in de wereld gekomen. De Kerk leert, sinds paus Pius IX dat in 1854 afkondigde, dat Maria zonder deze erfzonde geboren werd.

Het dogma van de Tenhemelopneming kan slechts bestaan als er ook een dogma van de Onbevlekte Ontvangenis is: slechts wie zonder zonde is, kan rechtstreeks - zonder sterven - naar de hemel gaan. In de afkondiging van de Tenhemelopneming liet Pius XII dus met opzet in het midden of Maria nu gestorven was of niet. Ook als ze gestorven was, kon ze tenslotte met lichaam en ziel in de hemel opgenomen worden. Er is dus een intrinsiek verband tussen het dogma van de Onbevlekte Ontvangenis (1854) en het dogma van Maria-Tenhemelopneming (1950).

De Tenhemelopneming van Maria in de Bijbel en de Kerkgeschiedenis

De Bijbel

De plechtige afkondiging van het dogma van Maria-Tenhemelopneming vond plaats op 1 november 1950. Deze afkondiging had echter een lange voorgeschiedenis. In de Bijbel vinden we geen verwijzingen naar de Tenhemelopneming van Maria. Dit is meteen ook de reden waarom protestantse kerkgemeenschappen hieraan geen geloof hechten. Toch heeft de traditie bepaalde passages uit de Bijbel in verband gebracht met de Assumptie.

De belangrijkste tekst waarnaar verwezen wordt is het twaalfde hoofdstuk van de Openbaring van Johannes (ook bekend als de Apocalyps). Hierin gaat het over een vrouw die gekroond wordt met twaalf sterren. In de eerste eeuwen vereenzelvigde de Kerk deze vrouw met zichzelf. Pas bij Epiphanius van Salamis (vierde eeuw) werd de vrouw Maria. De reden hiervoor is de afwezigheid van informatie over Maria’s dood. Overigens zijn er een heel aantal mensen die de vlag van de Europese Unie (twaalf sterren op een blauwe achtergrond, de kleur van Maria) als een verwijzing naar de Maagd zien. Sommige protestanten weigeren dan ook deze vlag als sticker op hun auto te plakken ...

Bij de vroege kerkvaders

Enkele kerkvaders hebben zich over de Tenhemelopneming van Maria gebogen, zoals de hierboven vermelde Epiphanius van Salamis (gestorven in 403). Hij was de eerste auteur die de Tenhemelopneming behandelde. Gregorius van Tours (gestorven in 594) was dan weer de eerste westerse kerkvader die de Tenhemelopneming vernoemde. Hij deed dit op basis van een apocriefe Griekse tekst, waarin vermeld werd dat Maria naar haar dood met lichaam en ziel naar de hemel ging. Isidorus van Sevilla (gestorven in 636) boog zich over de vraag of Maria al dan niet gestorven is. Hij neemt aan dat Maria gestorven is. Munificentissimus Deus laat deze vraag open.

Een belangrijk element in de dogmaverklaring van Maria-Tenhemelopneming is het feit dat reeds lange tijd voor deze verklaring er een feest is gewijd aan Maria-Tenhemelopneming. Al in de zevende eeuw werd dit feest op 15 augustus in het oosten gevierd. In de negende eeuw kreeg het de naam die het ook nu nog draagt. Er zijn ook talloze kunstwerken aan de Tenhemelopneming gewijd, zoals bijvoorbeeld de Santa Maria Assunta van Titiaan in Venetië of het werk van Pieter-Paul Rubens in de kathedraal van Antwerpen.

Paus Pius XII en het dogma van de Tenhemelopneming van de Maagd Maria

In 1946 vaardigde Pius XII de encycliek Deiparae Virginis Mariae uit. Hierin stelde hij de bisschoppen van de hele wereld twee vragen, met name of een afkondiging van het dogma theologisch onderbouwd is en of een afkondiging wenselijk is. Het is opmerkelijk vast te stellen dat de paus de dogmaverklaring niet enkel op eigen gezag uitspreekt, maar dat hij peilt naar een consensus onder de bisschoppen, priesters en leken.

De antwoorden van het wereldepiscopaat waren positief; in 1950 kondigde de paus het dogma van de Tenhemelopneming af met de bul Munificentissimus Deus. De laatste paragraaf brengt de eigenlijke dogmaverklaring: “(…) roepen Wij uit, verklaren en definiëren Wij, dat het een door God geopenbaard dogma is: dat de Onbevlekte Moeder Gods altijd Maagd Maria, na het voltooien van haar aardse levensbaan, met lichaam en ziel tot de hemelglorie is opgenomen.”

De eigenlijke dogmaverklaring vond plaats op 1 november 1950 . De plechtigheid bestond uit twee delen. Het eerste gedeelte vond plaats op het Sint-Pietersplein – om halfnegen ’s ochtends vertrok een stoet met priesters, kloosterlingen en acolieten uit Rome. Even later volgde een tweede stoet met kardinalen en bisschoppen, gevolgd door de paus met tiara op de sedia gestatoria, de plechtige draagstoel van de paus. Vele duizenden woonden de plechtigheid bij en in de hele katholieke wereld werd in de kranten en op de radio uitvoerig over de gebeurtenis bericht.

Lees verder

• Het Credo: de Apostolische Geloofsbelijdenis
• Het sacrament van het vormsel in de katholieke Kerk
• Het sacrament van de eucharistie: de heilige mis