mijn kijk op

Een christelijke kijk op omgekeerd racisme

In met name Amerikaanse media wordt anno 2017 steeds meer gesproken en gediscussieerd over omgekeerd racisme. De vraag in deze discussie luidt vaak of er wel sprake is van racisme als een (onderdrukte) minderheid zich racistisch gedraagt. In die discussie wordt het vaak vergoelijkt als minderheden zich racistisch gedragen. Dit roept de vraag op wat de Bijbel ons leert over racisme en het omkeren daarvan en over positieve discriminatie.

Omgekeerd racisme

Volgens de Oxford Living Dictionaries (bron 1) moet de term 'omgekeerd racisme' (Engels: Reverse racism) als volgt gedefinieerd worden: "Prejudice or antagonism directed towards a majority or (formerly) dominant ethnic group; perceived discrimination by or in favour of a minority or (formerly) oppressed ethnic group."

Het woordenboek geeft hier twee definities. De eerste luidt dat omgekeerd racisme een reactie kan zijn op onderdrukking waarbij de (voormalig) onderdrukte zijn vooroordelen en vijandigheid richt op de (voormalige) onderdrukker. Een voorbeeld hiervan vond plaats op 4 januari 2017, toen in Chicago twee zwarte mannen en twee zwarte vrouwen een blanke gehandicapte man gijzelden en mishandelden terwijl zij racistische (tegen blanken) en anti-Trumpleuzen tegen hem riepen en dit op video opnamen (bron 2).

De tweede luidt dat omgekeerd racisme positieve discriminatie, op basis van ras, kan zijn. Een voorbeeld hiervan is de huidige arbeidsmarkt. Voorheen hadden Nederlanders, ten opzichte van immigranten, doorgaans bij grote bedrijven en de overheid een streepje voor vanwege hun Nederlandse naam (bron 12). Zodoende werd er gediscrimineerd tegen immigranten en waren grote bedrijven en overheden geen afspiegeling van de maatschappij. Nu zijn er echter veel grote werkgevers, waaronder de overheid (bron 14), die een cultureel gezien divers personeelsbestand nastreven (bron 13). In de praktijk betekent dit vaak dat men bij voorkeur iemand van een etnische minderheid¹ aanneemt, waarbij diegene positief gediscrimineerd wordt, omdat veel grote werkgevers een relatief 'blank' personeelsbestand hebben.

Er is discussie over de vraag er zoiets als omgekeerd racisme bestaat. Daarom is het belangrijk om eerst vast te stellen of er daadwerkelijk van omgekeerd racisme gesproken kan worden. Hiernaast worden handelingen die omgekeerd racistisch zijn regelmatig vergoelijkt. Deze twee zaken worden eerst besproken. Daarna volgt een bespreking van de twee vragen die het voor christenen oproept, namelijk (1) hoe de Bijbel tegen omgekeerd racisme volgens de eerste definitie aankijkt en (2) hoe de Bijbel tegen positieve discriminatie aankijkt.

Discussie over de vraag of omgekeerd racisme bestaat

Er is discussie over de vraag of omgekeerd racisme, in beide definities, eigenlijk wel (omgekeerd) racisme is. De oorzaak van deze discussie lijkt te liggen in het feit dat sociologen twee verschillende vormen van racisme onderscheiden. Kiesewetter (bron 3), een sociologe, noemt deze 'individueel racisme' en 'institutioneel racisme'. In de voorbeelden hierboven zou het eerste (over de gijzeling) een voorbeeld zijn van individueel racisme en het tweede (mensen die geen baan kunnen vinden vanwege een niet-Nederlandse naam) een voorbeeld zijn van institutioneel racisme.

Onjuiste interpretatie van het onderscheid tussen verschillende soorten racisme

In het Amerikaanse publieke debat, waarin MTV News (bron 4) een grote rol speelt, wordt dit onderscheid vaak onjuist geïnterpreteerd. Onder andere MTV News gaat ervan uit dat er alleen sprake is van racisme als haat en vooroordeel jegens een ras op institutioneel niveau plaatsvindt. In een video over het onderwerp zegt de nieuwslezeres Franchesca Ramsey namelijk "Racism isn't just about individuals. It's about institutional Power" en "Racism is not just on a person to person basis".
Dat doet zij, naar eigen zeggen, omdat sociologen racisme definiëren als een institutioneel gebeuren en sociologen nou eenmaal experts zijn als het gaat over hoe mensen, instituten en organisaties met elkaar omgaan. Zij doet dit, in haar ogen, in tegenstelling tot de woordenboekdefinitie van racisme, waarin racisme volgens haar niet als een institutioneel gebeuren wordt gedefinieerd, maar slechts als een individueel gebeuren (waardoor mensen niet goed zouden begrijpen wat racisme is).

Op basis van de sociologische definitie van racisme stelt Ramsey dat omgekeerd racisme niet bestaat. Zwarten en andere minderheden hebben namelijk geen institutionele macht in de V.S. (ondanks het feit dat de V.S. op het moment dat zij de video maakte een zwarte president had) en kunnen dus niet racistisch zijn. In het hierboven beschreven voorbeeld van de vier zwarte mensen die een blanke mishandelden terwijl zij racistische leuzen riepen zou er dan, bijvoorbeeld, geen sprake van (omgekeerd) racisme zijn.

Wat er mis is met dit onderscheid

Ramsey gaat hier echter om twee redenen mee de mist in. De eerste is dat in de sociologie niet wordt ontkend dat er zoiets bestaat als individueel racisme en er ook niet wordt gesteld dat er alleen maar sprake is van racisme als dit institutioneel gebeurt (bron 3). Wél wordt er gefocust op institutioneel racisme omdat sociologie nou eenmaal bestudeert hoe mensen zich gedragen in hun sociale omgeving in relatie tot de heersende cultuur en bestaande maatschappelijke structuren en machtsstructuren (bron 5). Individueel racisme is voor sociologen om diezelfde reden minder interessant.

De tweede reden is dat woordenboeken wel degelijk het bestaan van institutioneel racisme erkennen. De definitie in de Oxford Dictionaries van het woord 'racisme' sluit institutioneel racisme namelijk niet uit als vorm van racisme. En in de Merriam-Webster en op Dictionary.com wordt in de definities zelfs uitdrukkelijk de mogelijkheid van institutioneel racisme benoemd. Het is niet duidelijk hoe lang deze definities in deze online woordenboeken staan, maar op basis van de hedendaagse voorbeelden van het gebruik van het woord 'racisme' op Dictionary.com lijkt dit op zijn minst sinds 2013 te zijn (twee jaar voordat MTV News en Ramsey hun video maakten). Woordenboeken stellen dus dat racisme op individueel en institutioneel niveau kunnen plaatsvinden.

Het is duidelijk dat er wel degelijk zoiets bestaat als omgekeerd racisme (zowel sociologen als woordenboeken erkennen het bestaan van dit fenomeen) en dat dit zo genoemd kan worden (al noem ik het persoonlijk liever gewoon 'racisme', omdat het de vraag is in hoeverre de huidige generatie zwarte jongeren daadwerkelijk onderdrukt is, per individueel geval zal dit sowieso sterk verschillen). Ook bestaat omgekeerd racisme op zowel individueel als op institutioneel niveau.

De vergoelijking van omgekeerd racisme

Met het ontkennen van het bestaan van omgekeerd racisme volgt haast onvermijdelijk de vergoelijking hiervan. Het is niet duidelijk hoeveel mensen omgekeerd racisme vergoelijken, maar het lijkt er wel op dat deze mensen wereldwijde platformen hebben om dit op te doen.

Don Lemon

Een voorbeeld hiervan is een nieuwsuitzending van CNN Tonight (bron 8) over de eerder beschreven ontvoering. In de uitzending neemt Don Lemon, presentator van CNN Tonight, het woord. Hij stelt dat er geen sprake is van kwaadaardigheid, maar dat er sprake is van jonge mensen, kinderen, die niet goed opgevoed zijn - het valt op dat hij ze niet 'volwassenen' noemt, terwijl de daders achttien jaar en ouder waren.

Symone Sanders

Symone Sanders, strateeg bij de democratische partij in de V.S., krijgt hierna het woord. Zij stelt dat de oorzaak van de ontvoering en mishandeling niet haat tegen blanken is, maar dat er in de media veel stigmatiserende retoriek is over zwarte gemeenschappen waardoor het slechtste van het slechtste in mensen naar boven komt. Donald Trump zou hier een grote rol in gespeeld hebben. Het was volgens haar dan ook niet duidelijk of er sprake was van een haatmisdaad, op basis van ras (ondanks de racistische leuzen). Enerzijds veroordeelt Sanders de ontvoering, door het ziekmakend te noemen, maar anderzijds legt zij de schuld bij Donald Trump en anderen vanwege hun uitspraken. Hiermee lijkt zij de ontvoering te vergoelijken, ervan uitgaande dat de mannen en vrouwen zelf met racisme te maken gehad hebben.²

Sanders vergoelijkt vaker het gewelddadig handelen van zwarten tegen blanken, zoals bij anti-Trumpprotesten, waarbij zij blanke slachtoffers zonder blikken of blozen schoffeert. Het uit zijn auto trekken van een blanke, door zwarte mensen, om hem daarna in elkaar te slaan en zijn auto te stelen wordt door Sanders 'demonstreren' genoemd (bron 9).

Met name deze vergoelijking van omgekeerd racisme moet voor christenen vragen oproepen over wat de Bijbel over omgekeerd racisme te zeggen heeft.

Wat leert de Bijbel ons over omgekeerd racisme?

De Bijbel lijkt niet direct over racisme te spreken, wel leert de Bijbel ons heel veel over haat. Ten diepste is racisme, in de volksmond, haat jegens iemand vanwege zijn of haar ras. Dus zou men kunnen stellen dat wat de Bijbel ons leert over haat, ook van toepassing kan zijn op racisme. Daarom is het goed om te kijken wat de Bijbel ons leert over de manier waarop men op haat moet reageren. Eén uitspraak die Jezus hierover deed is hier tekenend voor, namelijk Matteüs 5:44-47.

Hebt uw vijanden lief

"Maar ik zeg u: Hebt uw vijanden lief en bidt voor wie u vervolgen, opdat gij kinderen moogt zijn van uw Vader, die in de hemelen is; want Hij laat zijn zon opgaan over bozen en goeden en laat het regenen over rechtvaardigen en onrechtvaardigen. Want indien gij liefhebt, die u liefhebben, wat voor loon hebt gij? Doen ook de tollenaars niet hetzelfde? En indien gij alleen uw broeders groet, waarin doet gij meer dan het gewone? Doen ook de heidenen niet hetzelfde?" (Mat. 5:44-47 - NBG 1951)

De opdracht om je vijanden lief te hebben was voor Jezus geen loze kreet. Zelf vroeg Hij volgens de evangelist Lucas om vergeving voor de mensen die hem kruisigden, terwijl Hij aan het kruis hing (Luc. 23:34). Ook riep Hij mensen op om als zij op hun wang geslagen werden, de andere wang toe te keren (Mat. 5:39). Als je je vijand vijandig behandelt dan is dat namelijk geen verdienste. Je doet dan namelijk niets bijzonders, maar houdt de vijandigheid in stand en lost geen problemen op, maar maakt ze mogelijk alleen maar erger.

Geen wraak nemen

Het is om deze reden dat ook de apostel Paulus mensen opriep om geen wraak te nemen. Hij wilde dat mensen als het mogelijk was vrede zouden houden met alle mensen, zelfs als zij kwaad deden. Vijandigheden zouden hier niet bij helpen. Ook wilde hij dat mensen het kwade zouden overwinnen door het goede. Door het goede te doen tegen vijanden leg je volgens Paulus vurige kolen op diens hoofd (Rom. 12:14-21 - NBG 1951). Dat wil zeggen dat je diegene zich schuldig laat voelen, omdat je zonder dat dat terecht is het goede voor diegene doet, waardoor diegene berouw krijgt en erkent dat hij of zij verkeerd bezig was en zijn of haar wegen verandert.

Als Jezus (en Paulus) vandaag de dag zou leven zou Zijn oordeel over omgekeerd racisme dan ook duidelijk zijn. Omgekeerd racisme is niet beter dan gewoon racisme. Daarmee is niet gezegd dat er niet tegen racisme geprotesteerd mag worden, maar wel dat omgekeerd racisme niet de juiste manier daarvoor is. Met omgekeerd racisme worden problemen namelijk niet opgelost. Als je een christen bent kun je op zich begrip hebben voor de context van mensen die onderdrukt zijn en daar heftig op reageren, maar het gaat te ver om dit te vergoelijken.

Wat leert de Bijbel ons over positieve discriminatie?

De Bijbel spreekt niet direct over positieve discriminatie. Wel spreekt het in Jakobus 2:1-4 over het hebben van aanzien des persoons. Ten diepste is positieve discriminatie iets dat gebeurt op basis van aanzien des persoons. Dus zal ik hier hetgeen de Bijbel zegt over aanzien des persoons toepassen op positieve discriminatie.

Houdt uw geloof vrij van aanzien des persoons

"Mijn broeders, houdt uw geloof in onze Here der heerlijkheid, Jezus Christus, vrij van aanzien des persoons. Want stel, er kwam in uw vergadering een man binnen met een gouden ring aan zijn vinger en in prachtige kleding, en er kwam ook een man binnen in schamele kleding, en gij zoudt opzien tegen de man met de prachtige kleding en zeggen: neem gij hier deze goede plaats, maar tot de arme zoudt gij zeggen: ga gij daar staan, of ga beneden bij mijn voetenbank zitten, zoudt gij dan geen onderscheid maken onder elkander en optreden als rechters, die zich door verkeerde overwegingen laten leiden?" (Jak. 2:1-4 - NBG 1951)

Het Griekse woord voor 'aanzien des persoons' is afgeleid van het woord prosōpolēmpsiais. Dat woord wordt in Thayer's Greek Lexicon (bron 6) als volgt gedefinieerd: "the fault of one who when called on to requite or to give judgement has respect of the outward circumstances of men and not to their intrinsic merits, and so prefers, as the more worthy, one who is rich, high born, or powerful, to another who is destitute of such gifts"

Het ging er dus om dat mensen niet op basis van uiterlijke condities (destijds rijk zijn of ogen), maar op basis van intrinsieke kwaliteiten anderen moeten beoordelen. Jakobus geeft hierbij als voorbeeld de manier waarop een rijke en een arme gewaardeerd worden. Zij krijgen op basis van hun rijkdom een plaats in de samenkomst om te zitten of te staan. Dit is verkeerd, omdat binnen de godsdienst iedereen gelijk is en de arme en rijke dus gelijk behandeld moeten worden.

In situaties waarin positieve discriminatie wordt toegepast is dit niet het geval. Daarin is niet iedereen gelijk. Als een bedrijf een vacature uitzet en twee sollicitanten krijgt, dan zijn die per definitie niet gelijk en zal het bedrijf op basis van hun intrinsieke kwaliteiten een keuze moeten maken als het gaat om wie de baan mag krijgen. Hierbij zou huidskleur of cultuur geen rol moeten spelen omdat het uiterlijke condities zijn en geen intrinsieke kwaliteiten.

Situaties waarin uiterlijke condities wel een rol kunnen spelen

Uiterlijke condities kunnen, bijvoorbeeld, wél een rol spelen als iemands huidskleur voor de baan een functie heeft, bijvoorbeeld als in een toneelstuk een historisch personage gespeeld moet worden, dan is het vreemd om iemand dat te laten doen die niet dezelfde huidskleur heeft. In het geval dat bijvoorbeeld de rol van Martin Luther King gespeeld moet worden is een zwarte huidskleur een intrinsieke kwaliteit. Culturele achtergrond kan ook een rol spelen, als kennis vanuit een bepaald perspectief nodig is, bijvoorbeeld als veiligheidsdiensten religieus geweld willen aanpakken. Dan kan het handig zijn om personeel te hebben dat de betrokken religie van binnen kent en doorleeft heeft.

Als een christelijke werkgever of opleider in zijn werk geen aanzien des persoons wilt hanteren, dan zal hij of zij ook niet aan positieve discriminatie moeten doen. Hij zal zijn personeel of studenten moeten selecteren op basis van intrinsieke kwaliteiten en niet op basis van een huidskleur of culturele achtergrond puur en alleen omwille van die zaken.

---

¹ Naast de arbeidsparticipatie van etnische minderheden willen deze bedrijven vaak ook de arbeidsparticipatie van ouderen, vrouwen en gehandicapten bevorderen.
² Opvallend in deze zaak was ook de eerste reactie van de politie van Chicago. De eerste reden hiervoor is dat het korps aanvankelijk weigerde te spreken van een haatmisdaad (en daarmee van racisme, omdat racistisch gemotiveerde misdaad in de V.S. een haatmisdaad is), iets dat pas gebeurde na grote maatschappelijke druk. De tweede reden is dat het korps regelmatig benadrukt dat de daders nog tieners zijn, terwijl het slachtoffer dat even oud is als de daders een man genoemd wordt. De derde reden hiervoor is dat het korps het ontvoeren en mishandelen van de tiener aanvankelijk beschreef als dom tienergedrag en stelde dat iedereen in zijn jeugd wel eens iets doms heeft gedaan. Deze zaken vallen op, omdat ze allemaal vergoelijken wat er is gebeurd.

Ook sommige media lijken het gebeuren, bewust of onbewust, te vergoelijken, door naar de daders (18 en 24 jaar) te verwijzen als tieners, terwijl zij het slachtoffer (18 jaar) een man noemen (bronnen 10 & 11).