Impliciete en expliciete discriminatie

Discriminatie is zo oud als de mensheid. Mensen denken positief over de groep waar ze bij horen (ingroups). Over groepen waar ze niet bij horen (outgroups), denken mensen abstracter: wanneer één persoon van de zogeheten outgroup een slechte gedraging laat zien, wordt dit al gauw gegeneraliseerd naar de gehele groep. Er wordt over het algemeen onderscheid gemaakt in drie vormen van discriminatie. De twee bekendste vormen zijn racisme (discriminatie op basis van etnische afkomst) en seksisme (discriminatie op basis van geslacht). Minstens zo belangrijk is ageisme: discriminatie naar ouderen op basis van hun leeftijd. Mensen denken over het algemeen dat discriminatie een duidelijk en bewust proces is. Dit is echter niet zo. Er zijn twee manieren waarin discriminatie kan voorkomen bij een persoon: impliciet en expliciet. Dit artikel beschrijft de verschillen en de invloed van deze soorten discriminatie.

Expliciete discriminatie

Expliciete discriminatie is discriminatie in haar bekendste vorm. Deze is heel duidelijk: wanneer men expliciet discrimineert, is men zich bewust hiervan. Wanneer persoon X zegt dat hij een hekel heeft aan mensen uit het land Y, dan is er sprake van expliciet racisme. Persoon X kan namelijk onder woorden brengen wat hij vindt van mensen van het land Y en wanneer hij eerlijk een vragenlijst invult met zijn mening over Y-landers, dan zal hij volgens de testuitslagen discriminerend zijn.

Impliciete discriminatie

Impliciete discriminatie neemt een onduidelijkere vorm aan. Het is namelijk de onbewuste kant van discriminatie. Het kan rechtszaken, arrestaties en schuldtoekenning beïnvloeden. Er zijn testen ontworpen waarmee impliciete discriminatie kan worden gemeten. Een voorbeeld hiervan is de Implicit Association Test. Deze test wordt hieronder uitgelegd, om impliciete discriminatie te verduidelijken.

Implicit Association Test

Bij deze test krijgen proefpersonen twaalf portretfoto's te zien. Op zes van deze portretten staan getinte personen; op zes portretten staan blanke personen. Mensen moesten deze foto's indelen op huidskleur: knop A was bijvoorbeeld 'getint' en knop B 'blank'. Later in de test kreeg men een andere taak, waarbij men de woorden moest categoriseren: knop A was dan 'positief' en knop B 'negatief'.

Om uiteindelijk impliciete discriminatie te meten, werden de twee soorten oefeningen gecombineerd: mensen moesten door elkaar foto's en woorden indelen bij de goede categorie. Soms zag men dus een foto, soms zag men een woord. Bij de eerste oefening was knop A 'blank en positief' en knop B 'getint en negatief'. Bij de tweede oefening was dit andersom (knop A 'blank en negatief', knop B 'getint en positief'). (De volgorde van deze oefeningen kon ook andersom worden uitgevoerd, om uit te sluiten dat het leerproces een rol zou spelen).

Door te kijken naar de reactietijden werd vastgesteld of mensen impliciete discriminatie ervoeren. Als ze de taak makkelijker vonden wanneer ze 'getint' en 'negatief' onder dezelfde knop vielen, dan werd dit gezien als onbewuste discriminatie.

De invloed van impliciete discriminatie

Nu rest de vraag: wat voor invloed heeft impliciete discriminatie? Heel veel, zo blijkt uit onderzoek. Mensen kunnen hun expliciete discriminatie goed onderdrukken en er bewust voor kiezen om zich niet discriminerend te uiten naar bepaalde groepen. Impliciete discriminatie heeft echter verregaande effecten:

• Mensen die impliciet seksisme ervaren, vinden verkrachtingsslachtoffers meer schuldig aan verkrachting.
• Mensen die impliciet racistisch zijn, kennen een slachtoffer van huiselijk geweld meer schuld toe wanneer zij weten dat het slachtoffer een andere etnische afkomst heeft. Daarnaast denken zij, bij het zien van onduidelijke foto's, eerder dat een getint persoon een pistool vast heeft dan een blank persoon.
• Als er bij een misdrijf sprake is van een ouder slachtoffer, kan impliciet ageisme ervoor zorgen dat de dader een lagere strafmaat krijgt toegekend dan wanneer het misdrijf een jonger slachtoffer betrof.

Conclusie

Het is van belang dat mensen beseffen dat impliciete discriminatie bestaat. Expliciete discriminatie kan met weinig moeite worden vastgesteld. De impliciete vorm van discriminatie daarentegen is een sluipmoordenaar: mensen worden er door beïnvloed zonder dat zij zich daar zelf bewust van zijn. Inachtneming van impliciete discriminatie kan zorgen voor een verandering in de wereld.