De 'Judas' die de brief van Judas schreef

In de opening van de brief van Judas stelt de auteur van de brief zichzelf voor. Hij noemt zichzelf Judas en vertelt dat hij een dienstknecht van Jezus is en de broer van Jakobus. Deze vreemde manier van zichzelf voorstellen heeft door de eeuwen heen de vraag opgeroepen wie deze 'Judas' was. Hierover zijn verschillende theorieën ontstaan. Het is daarom de vraag wie deze Judas was.

De tekst

In de brief stelt Judas zichzelf met de volgende woorden voor: "Judas, een dienstknecht van Jezus Christus en een broeder van Jakobus" (Judas 1:1 - NBG 1951)

In het Nieuwe Testament en kerkhistorische literatuur komen vijf verschillende Judassen voor. Hiernaast is het een mogelijkheid dat er sprake is van een Judas die niet in deze literatuur voorkomt. Er zijn, volgens Bauckham, daarom in totaal zes verschillende theorieën ontstaan over wie de Judas was die de brief in de Bijbel schreef, namelijk dat:

1. Hij de halfbroer van Jezus was
2. Hij de zoon van Jakobus was
3. Hij de apostel Thomas was
4. Hij de derde bisschop van Jeruzalem was
5. Hij Judas Barsabbas was
6. Hij een onbekende Judas, broer van een onbekende Jakobus, was

De halfbroer van Jezus

Veruit de meeste moderne theologen identificeren de Judas die de brief schreef met de Judas die een halfbroer was van Jezus. Zij doen dit op basis van Matteüs 13:55 en Marcus 6:3, waarin Jezus een broer van ene Jakobus en een Judas wordt genoemd. De theorie lijkt het meeste recht te doen aan de manier waarop Judas zich in Judas 1:1 voorstelt.

De theorie roept echter de vraag op waarom Judas zichzelf niet een (half)broer van Jezus noemde. Het antwoord hierop is luidt volgens Bauckham dat 'Broer van Christus' een term was die wees op het hebben van autoriteit in de gemeente. Judas zou deze autoriteit niet hebben willen claimen, maar zou onderwijl wel duidelijk hebben willen maken wie hij precies was. Om die reden zou hij ervoor hebben gekozen om zichzelf een 'broeder van Jakobus' te noemen. Zo claimde hij niet de autoriteit die hoorde bij de term 'broer van Christus', maar was het wel duidelijk dat hij een bloedverwant was van Jezus.

Judas, zoon van Jakobus

Een aantal oudere Bijbelcommentatoren, waaronder Johannes Calvijn, identificeerden 'Judas, een broeder van Jakobus' met de Judas die in Lucas 6:16 en Handelingen 1:13 (twee opsommingen van een aantal apostelen) de 'zoon van Jakobus' genoemd werd. De reden hiervoor is waarschijnlijk dat zij aannamen dat een apostel de brief moet hebben geschreven. Om deze reden namen zij ook aan dat de Judas in deze verzen niet de zoon, maar de broer van Jakobus was. Zodoende kon men de beide Judassen met elkaar vereenzelvigen. Deze vereenzelviging is echter incorrect. Ten eerste omdat het de vraag oproept waarom Judas zichzelf niet een apostel noemde, zoals andere apostelen dit wel deden. Ten tweede omdat het niet logisch is om de grondteksten van Lucas 6:16 en Handelingen 1:13 zo te vertalen dat Judas een broer van Jakobus was in plaats van zijn zoon.

Onlogisch

De vertalers die de Statenvertaling (en de moderne HSV 2010) maakten deden ook de aanname dat een apostel de brief moet hebben geschreven. Om die reden vertaalden zij de woorden Ἰούδας Ἰακώβου (letterlijk: 'Judas, Jakobus') in Lucas 6:16 en Handelingen 1:13 niet als 'Judas, zoon van Jakobus', maar als 'Judas, broer van Jakobus'. Dit is een onlogische vertaling, omdat mensen doorgaans niet werden geïdentificeerd op basis van wie hun broer was, maar op basis van wie hun vader was.

De apostel Thomas

Volgens Helmut Koester was de apostel Thomas in de Syrische traditie bekend onder de naam 'Judas Thomas'. Het Griekse woord voor Thomas kan worden vertaald als 'tweelingbroer', wat een soort achternaam was. In dat geval was Thomas' naam 'Judas de tweelingbroer' en wordt hij in Lucas 6:16 en Handelingen 1:13 alleen bij zijn 'achternaam' 'Thomas' genoemd. Het is volgens Koester mogelijk dat de Judas die de brief schreef dezelfde was als deze 'Judas Thomas'.

Deze theorie roept echter meerdere vragen op. Ten eerste is het, wederom, de vraag waarom Judas zichzelf niet een apostel noemde, hij wordt immers zo beschreven. Ten tweede is het de vraag of de Syriërs 'Judas Thomas' kenden als een broer van Christus (hem vereenzelvigden met de Judas in Mat. 13:55). Dit was volgens Bauckham niet het geval. De Syriërs zouden daardoor niet denken aan 'Judas Thomas' bij de beschrijving 'Judas, broeder van Jakobus'.

De derde bisschop van Jeruzalem

Burnett Hillman Streeter kwam op basis van Judas 1:17 tot de conclusie dat de brief niet is geschreven in de tijd van de apostelen, maar later. In de tekst worden namelijk de woorden van de apostelen in herinnering gebracht die zijn gesproken "vóór dezen", wat impliceert dat de apostelen lange tijd voordat de brief geschreven werd de woorden spraken. Op de vraag wie de Judas die de brief schreef dan was luidt het antwoord van Streeter dat dit de in de apostolische constitutie genoemde derde bisschop van Jeruzalem geweest moet zijn. Die wordt daar namelijk een zoon van Jakobus genoemd. De woorden 'broeder van' (zoals de NBG 1951 het vertaalt) zijn volgens Streeter een latere toevoeging aan de brief, waar volgens hem oorspronkelijk Ἰούδας Ἰακώβου ("Judas, zoon van Jakobus") stond.

Streeters theorie is volgens Bauckham echter zeer onwaarschijnlijk, omdat de brief van een tweede-eeuwse bisschop nooit dusdanig gezaghebbend geweest kan zijn dat de kerk tegen het einde van de tweede eeuw deze als canoniek zag. Hiernaast is er geen bewijs dat de brief tweede-eeuws was, de implicatie in vers 17 is daar namelijk niet genoeg voor.

Judas Barsabbas

Een weinig aangehangen theorie luidt dat de auteur van de brief de Judas was die in Handelingen 15:22, 27 & 32 wordt genoemd. De theorie heeft weinig aanhangers omdat er geen argumenten zijn om aan te nemen dat dit de Judas was. Hiernaast roept de theorie de vraag op waarom Judas zich niet identificeerde met zijn achternaam, die onderscheidend genoeg was, maar zich een broer van Jakobus noemde. Het is mogelijk dat hij hiermee een geestelijke verwantschap had willen aanduiden, maar dat zou vooral verwarrend zijn geweest.

Een onbekende Judas

Een andere weinig aangehangen theorie luidt dat de Judas die de brief schreef een onbekende Judas was, die de broer was van een onbekende Jakobus. Dit zou echter vreemd zijn, aangezien Judas zich dan zou hebben proberen voor te stellen als de broer van een onbekend iemand, wat voor de lezer nietszeggend zou zijn. Het is dan ook vreemd om aan te nemen dat zowel de Judas als de Jakobus niet bekend waren onder een breed christelijk publiek.

Wie was de Judas die de brief schreef?

Alle theorieën over de identiteit van Judas hebben hun eigen problemen. De theorie met de minste problemen is dat het gaat om de halfbroer van Jezus, er hoeven namelijk geen teksten voor veranderd te worden en er zijn aanwijzingen dat de theorie klopt. Voor alle andere theorieën geldt dit niet, want steeds moeten grondteksten aangepast worden of is er geen aanwijzing dat de theorieën kloppen. Hiernaast roepen de andere theorieën allemaal onbeantwoordbare vragen op. Men kan daarom met zekerheid aannemen aannemen dat Judas de halfbroer van Jezus was.

Lees verder

• Brief van Judas: Interpretatie en achtergronden bij de brief van Judas (special)