mijn kijk opTheïstische evolutie: gevolgen van theïstisch evolutionisme
In 2009 was het 200 jaar geleden dat Darwin, degene die de evolutietheorie bedacht, het levenslicht zag. In het Darwinjaar bekende Andries Knevel zich in een EO-programma als aanhanger van de evolutieleer.¹ Hij tekende een verklaring waarin hij afstand nam van de 'creationistische' visie: "Vroeger geloofde ik dat de aarde in zes dagen geschapen was, nu geloof ik in de evolutietheorie". In 2015 rolde het kinderboek 'Het geheime logboek van topnerd Tycho' van de persen. Het is geschreven door kinderboekenschrijver en theoloog Corien Oranje met medewerking van Cees Dekker, professor aan de TU Delft. In deze pennenvrucht wordt de boodschap overgebracht dat geloof in God als Schepper en evolutie prima bij elkaar passen. Steeds vaker bekennen evangelische coryfeeën dat zij niet (meer) geloven in een schepping in zes dagen, maar dat God gebruik zou hebben gemaakt van evolutie als manier om ons te scheppen. Maar zijn evolutie en geloof in de God van de Bijbel wel met elkaar verenigbaar?
Wat is theïstische evolutie?
Theïstische evolutie, ook bekend als evolutionair creationisme, is de overtuiging dat God het evolutieproces gebruikte om leven op aarde te creëren. Dit geloof combineert 'universele gemeenschappelijke afstamming', dat is de hypothese dat alle levende organismen op aarde genealogisch verwant zijn, met het geloof in een persoonlijke God die actief betrokken is bij de wereld. Theïstische evolutionisten geloven zien evolutie als een manier voor God om de diversiteit van het leven op aarde te creëren, inclusief de mens. Sommige theïstische evolutionisten geloven ook dat God een specifiek doel of plan had voor de evolutie van het leven, terwijl anderen het zien als een proces met een open einde.
Theïstisch evolutionisme is een compromispositie
Schepper van hemel en aarde
Meteen in de eerste zin van de Bijbel openbaart God zichzelf als de Schepper van hemel en aarde:
"In den beginne schiep God den hemel en de aarde." Vervolgens wordt verslag gedaan van de schepping van de aarde in zes dagen. Zowel de planten als de dieren werden 'naar hun aard' of 'naar hun soort' geschapen. Deze eigen aard is door God gegeven en daaruit blijkt dat de verschillende typen planten en dieren apart werden geschapen. Uit één (basis)type kunnen meerdere (onder)soorten ontstaan (variatie binnen de 'soort' of 'basistype'), maar er is geen sprake van gezamenlijke afstamming, zoals de evolutietheorie leert en waar grenzeloze variatie mogelijk moet zijn om evolutie van microbe naar mens mogelijk te maken.
Menselijke bedenksels worden boven de Bijbel gesteld
Het scheppingsverslag in de Bijbel en de evolutietheorie staan diametraal tegenover elkaar. Er zijn echter christenen die meer waarde hechten aan menselijke theorieën welke als 'wetenschappelijk' gepresenteerd worden, dan aan de openbaring in Gods Woord en zij hebben zich laten overtuigen van de realiteit van evolutie. Vaak zijn zij ook gevoelig voor de verschillende onderzoeken die laten zien dat onder wetenschappers –vooral onder biologen– een brede consensus is over de juistheid van de evolutietheorie. 'Als de acceptatie van de wetenschappelijke evolutietheorie zó groot is onder wetenschappers, dan moet het wel juist zijn', is vaak de gedachte. Zo geeft bijvoorbeeld dr. Gijsbert van den Brink aan wat bij hem de verandering in zijn denken in gang heeft gezet:
"Dat was, zoals je zo vaak ziet, tijdens mijn academische studie – hoewel die in de theologie was en niet in de natuurwetenschappen. Voor mij is het vooral het feit dat de overweldigende meerderheid van de wetenschappers overtuigd is van een zeer oude aarde en van een lange periode van evolutie dat me ertoe heeft gebracht om te denken: als ik niet eigenwijs wil zijn, moet ik dit serieus nemen. De meeste wetenschappers, of ze nu seculier zijn of christelijk, hebben er geen enkel belang bij om op dit punt te liegen, bewust onwaarheid te vertellen."(2)
Als de meerderheid zegt dat evolutie waar, moet het wel waar zijn. Alsof het ertoe doet hoeveel mensen ergens in geloven als je op zoek bent naar de waarheid. Alsof de waarheid met meerderheid van stemmen wordt bepaald. Grofweg 600 jaar geleden was de wetenschappelijke consensus dat de zon om de aarde draaide. Maar goed, nadat Van den Brink om was, ging de theoloog bekijken hoe hij zijn nieuwe
evolutiegeloof kon harmoniseren met wat er in de Bijbel staat:
"Vervolgens kom je voor de vraag te staan: hoe kan ik dit nu combineren met mijn geloof? Want je kunt je interpretatie van Genesis 1 niet veranderen zonder ook de consequenties daarvan te doordenken."(3)
Vlees noch vis
Onthutsend en tegelijk begrijpelijk. Mensen zijn van nature meelopers die hun eigen mening aanpassen aan de heersende opvattingen.(4) Menselijke bedenksels zoals de evolutietheorie worden boven de Bijbel gesteld en vervolgens gaat men op zoek naar een manier om evolutie en de miljarden jaren die daarvoor nodig zijn, in overeenstemming te brengen met de Bijbel. Theïstisch evolutionisme is zo'n compromispositie. Het is echter vlees noch vis.
Wat is theïstische evolutie?
Theïstische evolutie komt kort samengevat neer op de gedachte dat de aarde en het universum vele miljarden jaren oud zijn, dat er sprake is van gezamenlijke afstamming en dat het leven op aarde zich ontwikkelt volgens het natuurlijke proces van evolutie (met mutaties en natuurlijke selectie als stuwende krachten) en dat God dit zo bedoeld heeft. Dit betekent niet noodzakelijkerwijs dat God het proces heeft bijgestuurd; de meningen onder theïstische evolutionisten zijn verdeeld over de mate waarin God hierbij actief betrokken is geweest. Cees Dekker vat het als volgt samen:
"God is Schepper en Zijn scheppingswerk heeft Hij voltrokken door middel van evolutionaire processen." (5)
Tegenstanders van dit compromismodel wijzen erop dat als je de mogelijkheid dat God gebruik heeft gemaakt van evolutie als manier om ons te scheppen serieus neemt, je geconfronteerd wordt met verstrekkende (theologische) implicaties: het Woord van God is niet langer gezaghebbend, en je geeft een verknipt beeld van het karakter van de Bijbelse God.
De Bijbel niet langer gezaghebbend
Genesis 1-3 wordt gezien als symbolisch en literair.
Cees Dekker, professor aan de Technische Universiteit Delft en evangelisch christen, beschouwt Genesis 1-3 als symbolisch en literair. Jezus neemt dit gedeelte echter wel letterlijk (in de zin van 'historisch'), wat valt op te maken uit zijn woorden in Marcus 10:6 waar hij het heeft over het huwelijk: "Maar vanaf het begin van de schepping heeft God hen mannelijk en vrouwelijk gemaakt". Daar lijkt Dekker echter geen boodschap aan te hebben. Hij stelt de leringen en theorieën van mensen boven Gods Woord en construeert op basis daarvan zijn eigen verhaaltje over hoe het gegaan moet zijn.
De mens beschouwt de professor als afstammeling van een mensaapachtige voorouder:
"Wat uiteindelijk de mens mens maakt, is dat God juist dit wezen heeft uitgekozen om een communicatieve relatie mee aan te gaan. Ik stel me voor dat een primitieve hominide als stof diende voor de schepping van de mens, de Adam." (6) Geen letterlijke schepping, maar eerder een openbaring:
"Een scenario dat compatibel is met alle wetenschappelijke en Bijbelse gegevens is dat God in Zijn wijsheid en genade op een gegeven moment in de geschiedenis heeft besloten 'het project mens' te starten, waar Hij Zich voor het eerst persoonlijk openbaarde aan twee van Zijn schepselen, Adam en Eva, die de eerstelingen waren die een relatie konden aangaan met hun Schepper God." (7)
Afgezien van Marcus 10:6 zijn er meerdere tekstgedeelten waaruit blijkt dat Genesis door Jezus zelf, en door zijn volgelingen, altijd is beschouwd als de geschiedenis van het ontstaan van de mensheid. Wie Jezus hierin niet volgt, kan slecht twee conclusies trekken:
- Jezus heeft het bij het verkeerde eind;
- Jezus is een leugenaar.
Jezus is een leugenaar
Er zijn christenen die beweren dat Jezus zich aanpaste aan zijn tijdgenoten en met een versimpeld beeld kwam omdat zijn toehoorders hem anders niet begrepen zouden hebben. Dat is echter onhoudbaar. De evolutietheorie wordt onderwezen aan jonge kinderen en dan zouden volwassenen het in die tijd niet hebben kunnen begrijpen? Bovendien bevredigt deze uitleg geenszins. Er is in de Bijbel sprake van accommodatie; de Bijbel beschrijft de scheppingswerken in de taal van de alledaagse waarneming, dat wil zeggen in een taal die voor de mensen van alle tijden en culturen toegankelijk is. Jezus verzint evenwel geen verhaaltjes; hij spelt mensen niets op de mouw. Stel je eens voor dat Jezus denkt:
"Ik zeg maar dat God hen vanaf het begin van de schepping mannelijk en vrouwelijk heeft gemaakt, want ze begrijpen het anders niet. Ik pas het verhaal wel aan. Een kniesoor die daarop let." Wel, dat zou hem tot een leugenaar maken.
Jezus heeft het bij het verkeerde eind
Er zijn ook christenen die beweren dat Jezus niet beter wist. Je kunt daar tegenin brengen dat Jezus niet alleen een mens is die in nauwe verbinding staat met God, maar dat hij God ís. Jezus is het vleesgeworden Woord, hij is de schepper. De Bijbel zegt over Jezus:
"Alle dingen zijn door het Woord geworden en zonder dit is geen ding geworden dat geworden is" (Johannes 1:3). Jezus Christus is volgens de Bijbel actief het scheppingsproces betrokken geweest. Alle dingen zijn door hem en voor hem geschapen (Kolossenzen 1:16).
Een theïstische evolutionist kan dan een ebitionistische draai maken en zeggen dat Jezus (een deel van) zijn goddelijke status aflegde en 'gewoon' mens was onder de mensen. Maar dan moeten we dus geloven dat Jezus zijn herinneringen uitwiste, zodat hij zich niet meer voor de geest kon halen hoe alles met inbegrip van de mens tot stand is gekomen. Aldus vatte Jezus Genesis op de meest eenvoudige en rechttoe rechtaan manier op, zich niet realiserend hoe het echt zat. In dat geval geloof je dus dat God de Vader, die de volle waarheid kent, toestond dat zijn geliefde zoon in wie hij welbehagen heeft (Matteüs 3:17), tijdens zijn rondgang op aarde halve en misschien zelfs volslagen onwaarheden geloofde en predikte.(8) Dit is geen plausibele verklaring. Bedenk voorts dat Jezus van zichzelf zei:
"Wanneer u de Zoon des mensen verhoogd zult hebben, zult u inzien dat Ik het ben, en dat Ik vanuit Mijzelf niets doe, maar dat Ik die dingen spreek zoals Mijn Vader Mij heeft onderwezen" (Johannes 8:28, zie ook Johannes 12:49-50). De Vader heeft dan niet alleen toegestaan dat Jezus onwaarheden verkondigde, maar heeft hem ook nog eens verkeerd onderwezen.
Bovendien zegt Jezus tegen Nicodemus:
"Jullie geloven Mij niet eens als Ik over gewone, aardse dingen spreek. Hoe zouden jullie Mij dan kunnen geloven als Ik over de hemelse dingen spreek?" (Johannes 3:12) En zo is het maar net: als je Jezus al niet kunt vertrouwen als hij over aardse zaken spreekt die we kunnen controleren, waarom dan wel als hij het over geestelijke zaken heeft die we niet kunnen controleren? Waar is dat vertrouwen dan op gebaseerd? Als christenen zeggen dat de aarde miljoenen jaren oud is en de mens het product is van een miljoenen jaren lang evolutieproces, dan is dat hetzelfde als zeggen dat Jezus uit zijn nek kletst. Dat heeft verstrekkende gevolgen:
"If Jesus as a finite human being erred from time to time, there is no reason at all to suppose that Moses, Paul, John wrote Scripture without error. Rather, we are wise to assume that the biblical authors expressed themselves as human beings writing from the perspectives of their own finite, broken horizons."(9)
Fundament
Hiermee staat het fundament van het christelijke geloof op het spel. Jezus en de apostelen behandelen Genesis altijd als geschiedenis en zij refereren hieraan om hun onderwijzing te staven met betrekking tot de opstandig uit de dood (1 Korintiërs 15), het huwelijk tussen man en vrouw (Marcus 10:1-12), verzoening (Romeinen 5:12-21), en de hemel (Openbaring 21-22:5).
De god van dood en verderf
Zeer goed?
Het gróótste probleem met theïstische evolutie, is dat God een schepping, die al miljoenen jaren onderworpen was aan dood en verderf, zeer goed (
tof) heeft genoemd. Het geloof in miljoenen jaren van evolutie ondermijnt de Bijbelse leer over de dood en het karakter van God. God zag in Genesis 1 zes keer dat het goed was en hij voltooide zijn scheppingswerk op dag 6. Hij keek naar alles wat hij had gemaakt en zag dat het 'zeer goed' was. In totaal zag God dus zevenmaal dat het goed was; het getal van de volheid. Er werd door mens noch dier vlees gegeten vóór de zondeval. In het begin kregen mensen en dieren planten te eten (Genesis 1:29-30). De wereld voor de zondeval kende geen dood, predatie, rampen, ziekte of lijden.
Adam en Eva zondigden echter en dit resulteerde in het oordeel van God over de hele schepping. Adam en Eva stierven geestelijk, ze werden van God gescheiden. Dit wordt de
zondeval genoemd. Op deze manier is niet alleen de geestelijke, maar ook de lichamelijke dood op alle mensen gekomen. Ook de aarde zelf werd vervloekt (Genesis 3:14-19). Heel de schepping zucht en verkeert in barensnood tot nu toe. De schepping ziet met reikhalzend verlangen uit naar die dag van verlossing en verheerlijking (Romeinen 8:19-25), naar een toestand waarbij God alle
tranen van onze ogen zal afwissen, en de dood zal er niet meer zijn; ook geen rouw, jammerklacht of moeite zal er meer zijn (Openbaring 21: 3-5). We gaan dan naar een situatie die lijkt op de wereld van vóór de zondeval:
Dan zullen wolven en schapen bij elkaar leven. Panters en geitjes zullen samen liggen rusten. Kalveren en jonge leeuwen groeien samen op. Een kleine jongen zal ze hoeden. Koeien en beren zullen samen gras eten. Hun jongen zullen samen spelen. Leeuwen zullen net als koeien hooi eten. Baby's zullen spelen bij het hol van een adder. Kleuters zullen giftige slangen uit hun nest pakken. Niemand zal een ander nog kwaad doen op Gods heilige berg. Want op de hele aarde zal iedereen de Heer kennen. Zoals de zee vol is van water, zo zullen de mensen vol zijn van de Heer. (Jesaja 11:6-9)
Er zal niets meer zijn waarop nog een vloek rust (Openbaring 22:3).
Stuntelige, wrede schepper
Hoe kan deze God die na zijn schepping zegt dat het 'zeer goed' was, dood en lijden hebben kunnen aanwenden in zijn schepping? Als God de schepping realiseerde via de weg van de evolutie, dan is dat niet de God die in de Bijbel tot ons komt:
"Waarom zou een perfecte en almachtige God miljoenen jaren van natuurlijke selectie, pijn, ziekte, predatie en dood als creatiemechanisme gebruiken? Het gaat hier om een verschrikkelijk wreed proces, waarbij honderden miljoenen jaren lang dieren en later ook mensen (die volgens de evolutietheorie ook dieren zijn) hebben geleden en elkaar hebben bestreden, bejaagd en gedood. Ze stierven door ziekte, honger of predatie. In de strijd om het bestaan, moesten talloze dieren het veld ruimen; alleen de best aangepaste dieren leven voort en kunnen zich voortplanten.(10)"
Dan komt hetgeen René Fransen, bioloog, wetenschapsjournalist en theïstisch evolutionist, tijdens een lezing op het Xnoizz Flevo Festival in 2007 zei, in een compleet ander daglicht te staan:
Zou God niet, net als een ouderpaar, vol verwachting kunnen hebben gekeken naar een wereld waarin het leven opbloeide en zich ontvouwde, geleid door de natuurwetten van de Schepper?(11)
Om miljoenen jaren van dood, lijden en predatie te accepteren vóór de zondeval, maak je van God geen liefhebbende, verwachtingsvolle Ouder, maar een stuntelige, wrede schepper, die een langdurig, blind, wreed en verspillend proces met ongekend veel pijn, ziekte, lijden, dood en talloze uitstervingen heeft gebruikt, om uiteindelijk tot de mens te komen. En dit alles noemt hij allemaal "zeer goed". Het theïstisch evolutionisme tast daarom op grove wijze het karakter van God aan. Met het beeld van zó'n wrede prutser jaag je mensen weg van de God van de Bijbel, die zich juist bekendmaakt als een God, die in liefde omziet naar de wereld.
De Bijbel als gezaghebbend Woord van God
Een preek van Cees Dekker d.d. 16 november 2014, die hij hield in de evangelische gemeente waar hij ter kerke gaat, luidt: "Hoe kan de kerk relevant zijn?"(12) Het is inderdaad de vraag hoe je als kerk relevant kunt zijn als je een lange neus trekt naar God, door je eigen inzichten en menselijke leringen –al dan niet van zogenaamde 'wetenschappelijke' snit– boven het gezag van de Bijbel te stellen. Het begint dus met het serieus nemen van Gods Woord. Dat doe je door de hele Bijbel, van begin tot eind, als het absoluut betrouwbare Woord van God te beschouwen en menselijke inzichten niet te laten heersen over de Bijbel en 'de wetenschap' niet te laten dicteren hoe het scheppingsverslag gelezen moet worden. Dat doe je door te erkennen dat de Bijbel het hoogste gezag heeft en zélf de gids moet zijn in de verklaring van haar spreken. Of zoals John Piper het uitdrukt:
"Either we trust God by affirming all his revealed wisdom, or we play God by deciding what he got wrong." (13)
Noten:
- NRC.nl. EO-coryfee Andries Knevel struikelt over de schepping. 6-2-2009, http://vorige.nrc.nl//media/article2143940.ece/EO-coryfee_Andries_Knevel_struikelt_over_de_schepping
- S. M. de Bruijn en A. de Heer. In debat over het begin. 3-4-2009, http://www.refdag.nl/kerkplein/kerknieuws/in_debat_over_het_begin_1_322420
- Ibid.
- Zie bijvoorbeeld: Nauert PhD, R. (2015). 'Herd' Mentality Explained. Psych Central. Retrieved on May 16, 2016, from http://psychcentral.com/news/2008/02/15/herd-mentality-explained/1922.html
- Reformatorisch Dagblad. Uitleg: Dekker als theïstisch evolutionist, 3-11-2008, http://www.refdag.nl/uitleg_dekker_als_theistisch_evolutionist_1_287929
- Ibid.
- Ibid.
- Carl Wieland. Jesus on the age of the earth. Jesus believed in a young world, but leading theistic evolutionists say He is wrong. http://creation.com/jesus-age-earth
- Lita Cosner. Evolutionary syncretism: a critique of Biologos. 7-9-2010, http://creation.com/biologos-evolutionary-syncretism
- Martin Sulman. Het geheime logboek van topnerd Tycho: Oranje & Dekker. 6-10-2015, http://recensies.infonu.nl/mens-en-samenleving/163009-het-geheime-logboek-van-topnerd-tycho-oranje-dekker.html
- René Fransen. Evolutie en de hand van God. 20-8-2007, http://www.sterrenstof.info/evolutie-en-de-hand-van-god/#more-2372
- Evangeliegemeente Morgenstond. Hoe kan de kerk relevant zijn? 16-11-2014, http://www.morgenstonddelft.nl/sermons/hoe-kan-de-kerk-relevant-zijn/
- John Piper. Twitter, 16-12-2015, https://twitter.com/johnpiper/status/680810887398211584
Lees verder