Disruptieve stemmingsdisregulatiestoornis (DMDD): symptomen

Wat is DMDD en wat zijn de kenmerken DMDD? In de vijfde editie van het Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5), het alom gebruikte classificatiesysteem voor psychiatrische aandoeningen, is een nieuwe kinderpsychiatrische stoornis verschenen: in het Nederlands 'disruptieve stemmingsdisregulatiestoornis' genoemd, afgekort als DMDD, en in het Engels aangeduid als 'disruptive mood dysregulation disorder'. Het valt onder de depressieve stemmingsstoornissen. Om de diagnose DMDD te stellen wordt nagegaan of en in hoeverre de diagnostische criteria van de DSM-5 op het kind van toepassing zijn, wanneer het probleem gedrag is begonnen en in welke situaties het voorkomt. Vervolgens worden mogelijke andere verklaringen voor het probleemgedrag uitgesloten door middel van differentiële diagnostiek. Ten slotte wordt de comorbiditeit bepaald, zoals de aanwezigheid van andere stoornissen.

Disruptieve stemmingsdisregulatiestoornis (DMDD)

• Nieuwe stoornis bij kinderen in DSM-5
• Disruptieve stemmingsdisregulatiestoornis (DMDD)
• Kinderstoornis die valt onder de stemmingsstoornissen
• Eerste verschijnselen DMDD
• Complexe psychiatrische voorgeschiedenis
• Verstoring van sociale relaties
• Classificatiecriteria DMDD: diagnose, symptomen en kenmerken DSM-5
• Behandeling van DMDD
• Dialectische gedragstherapie (DGT) en oudertraining
• Medicijnen
• Casusbeschrijving van disruptieve stemmingsdisregulatiestoornis (DMDD)

Nieuwe stoornis bij kinderen in DSM-5

In 2013 verscheen de vijfde editie van de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5), het wereldwijd gebruikte en gezaghebbende Amerikaanse handboek met psychiatrische diagnoses, waarvan de eerste editie in 1952 verscheen. De voorgaande versie is DSM-IV-TR en deze dateert uit het jaar 2000. Het DSM is een classificatiesysteem voor psychiatrische aandoeningen, en is jaren geleden in het leven geroepen vanwege het streven naar uniformiteit en eenduidigheid met betrekking tot de diagnostiek van psychiatrische aandoeningen. Eenduidigheid in het hanteren van definities en diagnostische criteria maakt tevens wetenschappelijke onderlinge vergelijking van (groepen) psychiatrische patiënten mogelijk. In het DSM staan geen theorieën of uiteenzettingen over mogelijke oorzaken van de stoornissen. Een nieuwe stoornis bij kinderen is de disruptieve stemmingsdisregulatiestoornis, afgekort als DMDD. De stoornis geldt voor kinderen tot en met 18 jaar en heeft als inclusiecriteria onder meer persisterende prikkelbaarheid en frequente episoden van ernstige driftbuien in zich.

Disruptieve stemmingsdisregulatiestoornis (DMDD)

Kinderstoornis die valt onder de stemmingsstoornissen

De disruptieve stemmingsdisregulatiestoornis is een nieuwe kinderstoornis, die valt onder de stemmingsstoornissen (mood disorders). De stoornis wordt gekenmerkt door een ernstige en aanhoudende prikkelbaarheid. Deze ernstige prikkelbaarheid heeft twee verschijningsvormen. In de eerste plaats frequente woede-uitbarstingen. Het gaat om ernstige terugkerende driftbuien die zich verbaal (verbale agressie) en/of in het gedrag (fysieke agressie jegens personen of voorwerpen van zichzelf of anderen) in reactie op frustratie of alledaagse stressoren. Deze driftbuien komen gemiddeld drie keer per week of vaker voor gedurende ten minste één jaar, in ten minste twee situaties (thuis, op school of in contact met leeftijdgenoten), en zijn ernstig te noemen in ten minste één van deze situaties. De tweede vorm waarin de ernstige prikkelbaarheid zich kan manifesteren, is een aanhoudende prikkelbare of boze stemming die tussen de driftbuien door aanwezig is. Deze stemming is vrijwel dagelijks gedurende het grootste deel van de dag aanwezig. De negatieve stemming is waarneembaar voor anderen, bijvoorbeeld ouders, verzorgers en leerkrachten.

Eerste verschijnselen DMDD

De eerste verschijnselen doen zich voor het 10e levensjaar voor en de classificatie mag niet worden toegekend bij kinderen met een ontwikkelingsleeftijd lager dan 6 jaar. De symptomen veranderen meestal naargelang kinderen zich ontwikkelen. De classificatie moet daarom worden beperkt tot leeftijdsgroepen die vergelijkbaar zijn met die waarin de geldigheid is vastgesteld (7-18 jaar). Kinderen met een chronische prikkelbaarheid hebben een een hoger risico om op volwassen leeftijd een depressieve stemmings- en/of angststoornis te ontwikkelen.

Complexe psychiatrische voorgeschiedenis

Kinderen met DMDD hebben vaak een complexe psychiatrische voorgeschiedenis en de stoornis komt vaak voor bij kinderen die worden aangemeld bij instellingen voor kinder- en jeugdpsychiatrie. Vaak is er sprake van een relatief uitgebreide voorgeschiedenis met chronische prikkelbaarheid en een dergelijk voorstadium kan voldoen aan de criteria voor oppositionele-opstandige stoornis. Veel kinderen met DMDD hebben symptomen die ook voldoen aan criteria voor ADHD en voor een angststoornis. Vaak zijn dergelijke classificaties al op jonge leeftijd toegekend. Soms voldoende symptomen ook aan de criteria voor de depressieve stoornis.

Verstoring van sociale relaties

DMDD geeft een duidelijke verstoring van de relaties met gezin en leeftijdsgenoten. Ook is het van invloed op de schoolprestaties. Kinderen met DMDD hebben een extreem lage frustratietolerantie en daarom hebben ze moeite om op school te slagen en ze hebben vaak moeite om deel te nemen aan activiteiten waar gezonde kinderen normaal gesproken veel plezier aan beleven.

Classificatiecriteria DMDD: diagnose, symptomen en kenmerken DSM-5

De classificatiecriteria van de disruptieve stemmingsdisregulatiestoornis zijn:

• Ernstige recidiverende driftbuien die zich verbaal (verbale agressie) en/of in het gedrag (fysieke agressie jegens personen of eigendommen) manifesteren en die wat intensiteit of duur betreft in grove mate disproportioneel zijn ten opzichte van de situatie of de aanleiding.
• De driftbuien komen niet overeen met het ontwikkelingsniveau.
• De driftbuien treden gemiddeld drie keer of vaker per week op.
• De stemming tussen de driftbuien is persisterend prikkelbaar of boos, gedurende het grootste deel van de dag en bijna elke dag, en dit is door anderen waarneembaar (bijvoorbeeld ouders, leerkrachten, leeftijdgenoten).
• Criteria A-D zijn sinds één jaar of langer aanwezig. In die periode is de betrokkene nooit gedurende drie of meer achtereenvolgende maanden geheel vrij geweest van de symptomen in criterium A-D.
• De symptomen in criteria A-D zijn in minstens twee van de drie settings aanwezig (dat wil zeggen: thuis, op school of in contact met leeftijdsgenoten) en zijn in minstens één van deze settings ernstig.
• De classificatie dient niet voor de eerste maal vóór de 6-jarige leeftijd of na de 18-jarige leeftijd te worden toegekend.
• Op basis van de anamnese of door observatie kan worden vastgesteld dat criteria A-E voor de 10-jarige leeftijd zijn begonnen.
• Er heeft zich nooit een duidelijke periode van meer dan één dag voorgedaan waarin de symptomen volledig hebben voldaan aan de criteria voor een manische of hypomanische episode, met uitzondering van de duur.
• Het gedrag doet zich niet uitsluitend voor tijdens een episode van de depressieve stoornis en kan niet worden verklaard door een andere psychische stoornis (bijvoorbeeld een autismespectrumstoornis, posttraumatische stressstoornis (PTSS), separatieangststoornis of persisterende depressieve stoornis (dysthymie)).
• De symptomen kunnen niet worden toegeschreven aan de fysiologische effecten van een middel of aan een neurologische of andere somatische aandoening.

Behandeling van DMDD

Het doel bij de behandeling van disruptieve stemmingsdisregulatiestoornis iis om kinderen die eraan lijden te helpen hun emoties onder controle te krijgen en om hun woedeaanvallen te verminderen. De behandeling bestaat meestal gedragstherapie, eventueel aangevuld met medicatie.

Dialectische gedragstherapie (DGT) en oudertraining

Een combinatie van Dialectische Gedragstherapie voor kinderen (DBT) en Oudertraining is zeer effectief gebleken bij de behandeling van DMDD.

Dialectische Gedragstherapie voor Kinderen (DBT-C):
In DBT-C vertelt de therapeut het kind niet dat het geen boosheid mag ervaren Het kind leert vaardigheden om zichzelf te kalmeren wanneer zijn emoties uit de hand lopen. Ouders leren ook deze vaardigheden, zodat zij hun kind kunnen helpen maar ook om zelf rustig kunnen blijven.

Oudertraining:
Ouders leren hoe ze gewenst gedrag kunnen belonen in plaats van aandacht te geven aan ongewenst gedrag. Wanneer therapie onvoldoende soelaas biedt, kan medicatie worden gegeven om het kind te helpen zijn emoties te beheersen. De meest gebruikte medicijnen voor DMDD zijn antidepressiva en stimulantia.

Medicijnen

Bij de behandeling van Disruptieve Stemmingsdisregulatiestoornis (DMDD) wordt vaak medicatie in beschouwing genomen als deel van een ruimer behandelplan. De keuze van medicatie hangt af van de symptomen en de noden van het kind. Enkele gangbare geneesmiddelen voor DMDD zijn:

• Antidepressiva (zoals fluoxetine en sertraline): Deze verbeteren de stemming van het kind en temeperen zijn prikkelbaarheid en boosheid.
• Stemmingsstabilisatoren (zoals lithium of valproaat): Ter regulering van stemmingswisselingen en het verminderen van agressieve uitbarstingen.
• Atypische antipsychotica (zoals risperidon of aripiprazol): Deze worden soms voorgeschreven voor ernstige prikkelbaarheid en agressie. Zij kunnen effectief zijn, doch dragen ook een risico op bijwerkingen. Deze medicijnen worden doorgaans ingezet wanneer andere behandelingen ontoereikend blijken.
• Stimulantia (zoals methylfenidaat of amfetamine): Deze middelen worden voornamelijk gebruikt bij ADHD, maar kunnen soms ook soelaas bieden in geval van DMDD, in het bijzonder wanneer er eveneens ADHD-symptomen aanwezig zijn.

Casusbeschrijving van disruptieve stemmingsdisregulatiestoornis (DMDD)

Patiënt:
Joris, 8 jaar

Achtergrond:
Joris is een 8-jarige jongen die in groep 5 zit. Hij woont thuis met zijn ouders en een jonger zusje. Joris' ouders merken al geruime tijd dat hij regelmatig extreme woede-uitbarstingen heeft, veel vaker dan andere kinderen van zijn leeftijd. Deze uitbarstingen worden vaak veroorzaakt door kleine tegenslagen of frustraties, zoals het verliezen van een spelletje of het niet mogen kijken van zijn favoriete televisieprogramma.

Symptomen:

• Ernstige en frequente woede-uitbarstingen: Minstens drie keer per week, waarbij Joris schreeuwt, slaat, trapt en soms dingen kapot maakt.
• Chronische geïrriteerdheid en boosheid: Tussen de uitbarstingen door is Joris bijna constant prikkelbaar en boos. Dit humeur is vrijwel dagelijks aanwezig.
• Moeite met het reguleren van emoties: Joris lijkt niet in staat om zijn emoties op een gepaste manier te uiten. Zijn ouders beschrijven hem als een "lopende tijdbom".
• Problemen op school: De leraren merken dat Joris snel boos wordt op andere kinderen en moeite heeft om instructies op te volgen, wat leidt tot conflicten en soms schorsingen.

Sociale impact:

• Familie: De uitbarstingen zorgen voor veel spanning binnen het gezin. Ouders voelen zich uitgeput en hebben moeite om Joris te begrijpen en te helpen.
• School: Joris heeft weinig vrienden omdat zijn leeftijdsgenoten bang zijn voor zijn onvoorspelbare gedrag. Hij heeft moeite om deel te nemen aan groepsactiviteiten en zijn schoolprestaties lijden eronder.

Diagnose:
Na verschillende bezoeken aan een kinderpsychiater en uitgebreide observaties, wordt bij Joris DMDD vastgesteld.

Behandelplan:

• Gedragstherapie: Joris krijgt intensieve gedragstherapie. Hierbij leert hij om zijn emoties beter te reguleren en copingstrategieën te ontwikkelen.
• Oudertraining: De ouders van Joris volgen een training waarin ze leren hoe ze effectief kunnen omgaan met de uitbarstingen en het gedrag van hun kind.
• Medicatie: Na overleg wordt besloten om medicatie voor te schrijven om de ernst van Joris' symptomen te verminderen. Men start met een lage dosis fluoxetine (Prozac), een selectieve serotonine-heropnameremmer (SSRI). Dit medicijn verbetert de stemming en vermindert de prikkelbaarheid te verminderen. De dosis wordt langzaam opgebouwd en Joris wordt regelmatig gecontroleerd om de effectiviteit en eventuele bijwerkingen te beoordelen.

Prognose:
De verwachting is dat Joris met de juiste behandeling en ondersteuning geleidelijk aan beter zal leren omgaan met zijn emoties. Dit zal zijn kwaliteit van leven en die van zijn gezin aanzienlijk verbeteren.

Lees verder

• Hyperactief kind (ADHD): wat te doen bij druk gedrag, 8 tips
• ADHD behandeling: ADHD behandelen met vitaminen en mineralen
• ADHD-dieet of RED-dieet: ADHD voeding onderzoek
• Verlatingsangst: symptomen volwassenen en kinderen (DSM-5)
• Borderline-persoonlijkheidsstoornis: DSM-5 kenmerken