Zelfkennis maakt je gelukkiger. Vergroot het!

Het wordt vaak gezegd: zelfkennis is het begin van de wijsheid. Of als je het concreter wilt hebben: zelfkennis leidt tot geluk. Weet wie je bent. Wees wie je bent. Wat is mooier? Een wereldberoemde spreuk in het timpaan van een eeuwenoude Griekse tempel is ‘ken uzelve’. Zelfkennis was al in de oudheid een hooggewaardeerde eigenschap. Nog zo’n mooie tekst: ‘Zelfkennis is het begin van de wijsheid.’ Maar waarom zou dat zo zijn, als wijsheid niet alleen om jezelf draait maar om de hele wereld? Alleen al omdat we met een gekleurd wereldbeeld door het leven gaan. Er zit een filter tussen jou en de wereld om je heen. Dat bestaat uit aangeboren karaktereigenschappen, aangevuld door ervaringen. Een mogelijke definitie voor zelfkennis is dan ook: weten wat voor zelf- en wereldbeeld is ontstaan uit de unieke mix van jouw persoonlijkheid (of zo je wilt je genen) en je bewuste en onbewuste conclusies uit alles wat je hebt meegemaakt. Wijsheid zou je kunnen definiëren als het vermogen alles in én rondom jou zuiver te zien. Dus zonder vertroebelende innerlijke stoorzenders.

Word ik hier gelukkig van?

Je kunt zelfkennis ook concreter bekijken, namelijk vanuit de vraag: word ik hier gelukkiger van? Het antwoord is ja. Want als íémand in staat is jouw geluk te saboteren, ben je het zelf. Je kijkt door een gekleurde bril naar jezelf en de wereld, en die bril kan zowel roze als grijs zijn. Mogelijke grijze ‘filters’ zijn onzekerheid, verongelijktheid of gekwetstheid. Roze filters zijn zelfoverschatting of naïviteit. Welke tint jouw bril heeft, is persoonlijk, maar volgens psychologen hebben we – verrassend genoeg – een neiging richting roze bril. ‘Illusoire superioriteit’ heet dat. Aan de ene kant is dat positief, want het is beter om jezelf een schouderklopje te veel te geven dan te weinig. Anderzijds kan het risico’s opleveren: als jij denkt dat je véél beter werk levert dan je collega’s en toch komt die promotie er niet, dan kun je verbitterd raken. Als jij je fouten tegenover vriendinnen niet toegeeft omdat je je eigen zwaktes stomweg niet ziet, kan dat een eenzaam bestaan worden. Als je steeds je ex-partners er de schuld van geeft dat je relaties mislopen, mis je de kans om te leren waar jullie sámen de mist in zijn gegaan (je weet wel: ‘it takes two to tango’). Dus: grijs of roze, zonder gekleurde bril ben je beter af. Weten wie je bent en hoe je de wereld en jezelf bekijkt, helpt irrationele interpretaties te lijf gaan, te relativeren én is de eerste stap naar verandering als je je eigen geluk in de weg staat.

Duiken in de spelonken van je ziel

Uit min of meer onbewuste zelfbescherming doen we aan struisvogelpolitiek, of vindt in elk geval een selectie plaats: eigenschappen die je wilt erkennen contra eigenschappen die je liever negeert of wat positiever ‘verpakt’. ‘Ik heb op mijn werk graag mijn zaakjes perfect voor elkaar,’ klinkt nou eenmaal leuker in de (eigen) oren dan de erkenning: ‘Ik vind eigenlijk dat ik als mens geen stuiver waard ben, behalve als ik van alles presteer.’ Persoonlijkheidstests in bladen, boeken en op tv pakken dan ook zelden erg confronterend uit: hier ‘helpen’ we de resultaten een beetje, daar poetsen we het plaatje wat op.
Illusies loslaten, jezelf confronteren met negatieve opvattingen… de weg naar zelfkennis gaat niet over rozen. En een mens is vaak erg goed in het ontkennen van haar eigen aandeel in een probleem. Dus blijk je vaak eerst met je kop tegen de muur te moeten lopen (scheiding, ontslag, overspannenheid) voordat je bij jezelf te rade gaat: heeft wat ik doe en denk invloed op wat hier is gebeurd? Kan dit anders? Kan ík anders?

Doe-het-zelven aan zelfkennis

Zelfkennis ontstaat dus uit vragen, zoals veel goede dingen. Uit levenservaringen valt een les te trekken die leidt tot meer inzicht in jezelf. Dat geldt niet alleen voor de negatieve ervaringen die je voortaan wilt vermijden, maar ook voor de positieve ervaringen die je opdoet en die een ‘aha-erlebnis’ opleveren: zo kan het óók! Alleen is de sleutel van elk leerproces wel je bereidheid om te vragen, en om je reacties, gedachten en gevoelens onder de loep te nemen. Dat kost tijd, en energie. Aan jou de keuze om wel of niet het pad der zelfkennis op te gaan. Er zijn natuurlijk ook methodes om aan zelfkennis te werken zonder te wachten wat er vanzelf aan ervaringen op je weg komt. Namelijk via (zelfhulp)boeken, maar ook via cursussen en workshops. Vooral als je een ontbrekend stukje zelfkennis wilt bemachtigen dat je geluk in de weg staat op specifieke gebieden als werk, liefde of vriendschap, heb je een goed aanknopingspunt: de momenten waarop je ‘je neus stoot’ tegen jezelf of de ander. In ons leven zit een patroon, een persoonlijk scenario. Al te vaak zijn we ons onbewust van de inhoud. Als je opmerkzaam wordt op een patroon van bijvoorbeeld verbroken relaties of teleurgestelde carrièrewensen, heb je een beginpunt. Dan kom je verder door specifieke vragen aan jezelf, zoals: ‘Wie ben ik in de liefde?’ of: ‘Wat beweegt mij als werknemer?’

Wat je ook onderneemt om je zelfkennis te vergroten, een beetje nuchterheid is op zijn plaats. Vergeet boeken met opgewekte titels als Leer jezelf kennen in 14 dagen. De negentiende-eeuwse schrijver Edmond de Goncourt zei ooit: ‘Zien is de kunst die misschien het moeilijkst te leren valt.’ Dat geldt ook voor kijken naar jezelf. Elke vaardigheid die je wilt opdoen, vraagt – of liever gezegd: eist – dat je er moeite en tijd in blijft steken. Dagelijks. Maar het principe ‘constante aandacht’ is flexibel. Soms wat meer, soms wat minder. En het resultaat is meer dan de moeite waard.


Dit is een geautoriseerde bewerking van het hoofdstuk 'Zelfkennis is de weg naar geluk. Vergroot het!' uit het boek 'Mijn geluk maak ik zelf wel, psychosurvivalgids voor vrouwen' van Astrid Maria Boshuisen, uitgeverij Het Spectrum