Theorieen over het ontstaan van pathologische jaloezie

Pathologische jaloezie of het Othello syndroom is een zogenaamde waanstoornis, waarbij structureel en op basis van onvoldoende bewijs wordt gedacht dat de partner seksueel ontrouw is. De uitingsvormen zijn waangedachten, obsessieve handelingen en overwaardige ideeën. Wat zijn nu de theorieën over het ontstaan van deze stoornis, die ontwrichtend kan zijn voor de patiënt, zijn of haar partner en de relatie tussen hen beiden? Wat is ziekelijke jaloezie en hoe ontstaat het?

Psychodynamisch

Freud ging ervan uit dat pathologische jaloezie een vorm was van geprojecteerde latente homoseksualiteit. Daarnaast bestaan er een aantal theorieën, dat zich richt op de werking van rivaliteit, waarbij dit type jaloezie met name een uitvloeisel vormt van de wens om mogelijke rivalen tijdig uit te schakelen. Verder wordt vaak geopperd dat individuen, die tijdens de kindertijd onveilig zijn gehecht, in het bijzonder die van het onzekere en gepreoccupeerde type een grotere kans zouden hebben om angstig te worden over de hechting van de partner aan hen. Onzekere hechting correleert overigens sterk met een borderline persoonlijkheidstype.

Cognitief

Enoch & Trethowan (1979) zagen een gevoel van inadequaatheid, oversensitiviteit en onzekerheid als belangrijke factoren, die bijdragen tot de ontwikkeling van ziekelijke jaloezie ofwel het Othello syndroom.

Tarrier et al (1990) maakten het cognitieve uitgangspunt dat mensen met deze kenmerken systematisch verdraaiingen en fouten maken in hun waarneming en de duiding daarvan. Hierdoor geeft een bepaalde gebeurtenis aanleiding tot verkeerde aannames en provoceert hiermee pathologische jaloezie. Vroegere gebeurtenissen en bijbehorend trauma, zoals bijvoorbeeld één van de ouders betrappen tijdens seksuele gemeenschap met iemand buiten de relatie, kunnen bijdragen tot wantrouwen naar de eigen partner toe.

Seksuele disfunctie

Het is ook geopperd dat pathologische jaloezie kan optreden in respons op afnemende seksuele functie. Zo wees Cobb (1979) op de oudere man, die bang was dat zijn potentie op zijn leeftijd onvoldoende zou zijn om zijn jongere vrouw te kunnen bevredigen.

Sociale factoren

Huwelijks- en sociale factoren kunnen een rol spelen in culturen, waar partners als bezit worden beschouwd. Vaak wordt jaloezie als normaal deel van een seksuele relatie en daarom als acceptabel binnen die relatie. Geslachtsconform gedrag, waarbij de mannelijke partner dominant is en de vrouwelijke onderdanig wordt over het algemeen beschouwd als correct.

In sterk conservatieve culturen kan elk bewijs van de zelfstandigheid of autonoom gedrag van een partner uitgelegd worden als bewijs voor ontrouw en derhalve worden bestraft. Jaloezie zou hier als rechtvaardiging kunnen worden gebruikt ten opzichte van de partner, die als ontrouw wordt waargenomen.

In sociaal opzicht moet er ook nog rekening worden gehouden met mentale ziekte bij de partner van de lijder aan het Othello syndroom. Vaak is er een correlatie, waarbij de partners in lijn met hun achtergrond en specifieke pathologie op elkaar reageren. Er is dan sprake van een negatieve cyclus tussen de beide partners, die doorbroken moet worden.

Overige oorzaken en aandachtspunten voor diagnose

Ook alcohol en substantie misbruik mogen niet worden uitgesloten als mogelijke oorzaken voor deze waanstoornis. Ook is het raadzaam rekening te houden met het feit dat minimaal 15% van de gevallen een organische oorzaak aan te wijzen is voor het ontstaan van de stoornis. Gedegen medisch onderzoek is, zeker bij gebrek aan gerelateerde co-morbiditeit, wenselijk. Bij het samengaan van de stoornis met andere psychische afwijkingen zoals depressie of borderline is het raadzaam voor de behandelend arts of hulpverlener om goed na te gaan welk van de stoornissen oorzaak is en welke gevolg.