Morele beslissingen worden genomen door ons brein

Morele beslissingen waarbij dilemma’s centraal staan zetten ons voor moeilijke keuzes. De keuzes worden bepaald door processen in ons brein. Hierbij beïnvloeden in het brein emotie- en denkgebieden elkaar. De processen tussen deze gebieden zijn sterk afhankelijk van de wijze waarop we geprogrammeerd zijn. Als een keuze gemaakt is verklaren we achteraf, met woorden, waarom we juist die beslissing hebben genomen. Maar in feite was deze al in ons brein genomen door chemische processen. Een ieder zal wel eens morele beslissingen moeten nemen met een moeilijk dilemma. De dilemma’s kunnen zich voordoen op ieder niveau. Van dilemma’s waarbij grote politieke beslissingen moeten worden genomen waarbij veel slachtoffers kunnen vallen tot meer alledaagse dilemma’s. De omgeving blijkt hierbij sterke invloed uit te oefenen.

Omschrijving van de betekenis van morele beslissing en dilemma

Onder morele beslissing wordt verstaan de verantwoording voor de keuze van hoe een probleem (dilemma) wordt opgelost.
Een dilemma is de keuze uit twee of meer mogelijkheden, die even (on)aantrekkelijk zijn.¹

Invloeden op het brein bij de morele beslissingen

Truman stond voor een belangrijke morele beslissing. Hij werd beïnvloed door de militaire adviseurs en de bevolking die oorlogsmoe was. Zij wilden snel een einde aan de oorlog maken, vooral om nog meer verliezen aan Amerikaanse zijde te voorkomen. Er waren echter ook adviseurs die Truman aanraadden om nog even te wachten omdat de Japanners zich op korte termijn toch wel over zouden geven. Er zouden dan veel bomslachtoffers worden voorkomen.

Trumans brein zal erg actief geweest zijn. Vooral twee breinsystemen: het hersengebied van de emoties (het limbische systeem) en het hersengebied dat de emoties onder controle houdt, overdenkt en afremt (de prefrontale cortex). Welk gebied kreeg nu de overhand?

Een voorbeeld op een ander niveau

Evenals bij Truman zullen ook bij Harbers emotie- en denkprocessen in gevecht zijn geweest. Ook hersenstofjes die angst, stress en woede veroorzaken zullen actief zijn geweest. Wat kreeg in zijn brein de overhand?

Toelichting van hersengebieden die bij morele beslissingen actief zijn

Twee belangrijke aangeboren hersengebieden die bij morele beslissingen een rol spelen zijn:

1. het limbisch systeem (emotiegebied), dat onder te verdelen is in talrijke hersengebiedjes zoals de amygdala (angst, woede), hypocampus (geheugen) en cingulate cortex (o.a.pijn). Het is het gebied van de emoties (zoals angst, woede blijdschap).
2. de prefrontale cortex, het denk-, controle- en remmingsgebied. Deze zorgt ervoor dat emoties worden afgeremd en zo nodig worden ingehouden en als ze al naar buiten komen dat het gebeurt op een voor de cultuur geaccepteerde wijze.

De cultuur programmeert het brein

De uitingswijze wordt door de opvoedingscultuur in het hersensysteem geprogrammeerd. Wat in de ene cultuur acceptabel is hoeft dat in een andere cultuur niet te zijn. Zo bepaalt de cultuur bijvoorbeeld de wijze van omgang tussen mannen met vrouwen. Door herhaaldelijke beïnvloeding worden hersengebieden en verbindingen ertussen stevig verankerd (geprogrammeerd). Zo’n verbinding is te vergelijken met een wandelpad. Hoe meer het gebruikt wordt hoe begaanbaarder.

Hoe werken de hersenen bij morele beslissingen?

Truman en Harbers zullen zich niet prettig gevoeld hebben in de situatie waarin ze verzeild waren geraakt. De druk vanuit de omgeving was groot maar ook tegenstrijdig. Angst en verontwaardiging viel hen ten deel als de keuze verkeerd zou uitpakken. Waardering als de keuze goed zou uitvallen. In hun brein zullen chemische processen keihard gewerkt hebben om uit het dilemma te komen. Hierbij zal gebruik gemaakt zijn van geprogrammeerde verbindingen die in hun jeugd en latere leven zijn aangebracht. Truman bijvoorbeeld, had gevochten in Frankrijk tijdens de Eerste Wereldoorlog. Hier had hij de ellende van een langdurige oorlog gezien. Op een gegeven moment krijgen bepaalde processen door vroegere ervaringen en actuele druk in hun brein de overhand en wordt een keuze gemaakt.

De verantwoording van morele beslissingen

Beslissingen worden pas verantwoord als door breinprocessen de beslissing al is genomen. Dat gebeurt door de zogenaamde brein-interpretator of ook wel babbelaar die zich aan de linkerkant van het brein bevindt.² Via proefjes toonde de neurofysioloog Libet aan dat het brein van proefpersonen al actief was voordat men zich ervan bewust was.³

Het zou betekenen dat in het brein van Truman en Harbers al eerder, door chemische processen, onder sterke invloed van de omgeving en hun eigen gevoelens, een beslissing was genomen. Achteraf werd deze door hen verantwoord.

Samengevat

Bij morele beslissingen die gebaseerd zijn op dilemma’s zijn talrijke breinprocessen actief. Beslissingen worden genomen in het brein. Deze worden genomen onder invloed van hoe we door onze opvoeding geprogrammeerd zijn en hoe sterk de invloed van de omgeving op ons inwerkt. Ook eigen gevoelens spelen hierbij een rol. Al deze invloeden leiden tot processen in ons brein die zo sterk zijn dat ze bepalen wat we gaan doen. Achteraf verantwoorden we deze met woorden.

Lees verder

• Hoe werkt het geweten bij moeilijke keuzes?