Piekeren: hippocampus, amygdala en prefrontale cortex

Wanneer iemand veel piekert wil dit zeggen dat er een verstoorde hersenactiviteit plaatsvindt. Stress en piekeren gaan hand in hand en bij piekeren is er aangeleerd om bij een nieuwe gebeurtenis of gedachte hierover te blijven nadenken op een negatieve manier. Het limbisch systeem, meerbepaald de hippocampus en de amygdala spelen een rol in het ontstaan van piekergedrag. De prefrontale cortex kan bij een goed functionerend hersensysteem normaal inspelen dat negatieve gedachten niet de overhand nemen, maar bij piekeren is dit verstoord. Piekeren kan je aanpakken door gerichte afleiding te zoeken, zoveel mogelijk drukte te vermijden en door bv. een dagelijks piekermoment in te plannen.

Stress en piekeren

Stress en piekeren gaan hand in hand en bij langdurige stress wil dit zeggen dat iemand ook heeft aangeleerd om veel te piekeren. Wanneer er gepiekerd wordt, wil dit zeggen dat men innerlijk geen rust meer kan vinden. De ene negatieve gedachte vult de andere aan, en men geraakt in een vicieuze cirkel. Dit heeft als gevolg dat dag- en nachtrust grondig verstoord kunnen worden. Op lange termijn kan veel piekeren leiden tot een burn-out. Piekeren ontstaat doordat er angst is voor het onbekende, men onzeker is over de toekomst, en men het gevoel heeft geen controle meer te hebben over zichzelf. De hersenen hebben aangeleerd om negatief te denken en in deze spiraal te blijven zitten. Iemand die piekert zal niet geneigd zijn om snel actie te ondernemen om hieruit te geraken.

Het limbisch systeem in de hersenen

Het limbisch systeem in de hersenen is centraal gelegen in onze grote hersenen. Deze hersenstructuur reguleert emoties (waaronder het emotioneel geheugen), motivatie en ook onze herinneringen. Men zegt ook wel dat het limbisch systeem het oerinstinct van de mens vormt. Waarom piekeren zo hardnekkig kan zijn en moeilijk af te leren heeft te maken met drie belangrijke delen van het limbisch systeem in de hersenen, namelijk de

• hippocampus
• amygdala
• prefrontale cortex

Hippocampus

Cortisol

De hippocampus is het hersengebiedje dat verantwoordelijk is voor navigeren, leren en onthouden. Wanneer iemand veel stress heeft scheiden de bijnieren cortisol af. Dit stresshormoon wordt schadelijk als er te grote hoeveelheden van aangemaakt worden. Een verhoogde concentratie cortisol kan er namelijk voor zorgen dat er beschadigingen ontstaan in de hippocampus. Zo is er door onderzoek ontdekt dat mensen die aan een depressie lijden een kleinere hippocampus hebben. Toch bevat ook de hippocampus een deeltje waar nieuwe hersencellen gevormd kunnen worden. Bij acute stress wordt dit gemakkelijk opgevangen, maar bij chronische stress heeft de hippocampus niet de tijd en de mogelijkheid om nieuwe hersencellen aan te maken. Een chronisch verhoogde hoeveelheid cortisol zal er dus voor zorgen dat het geheugen wordt aangetast en men minder snel oplossingen vindt voor een probleem. Men heeft dan ook de neiging in dezelfde destructieve manier van denken en bijhorend gedrag te blijven hangen. Dit bijhorend gedrag uit zich vaak in weinig ondernemen of op zoek gaan naar verdoving, zoals het grijpen naar alcohol of drugs.

Amygdala

Angst

De amygdala is verantwoordelijk voor het sturen en verwerken van emoties en staat in verbinding met de hippocampus. Eén van de belangrijkste emoties die de amygdala reguleert is angst. De manier waarop we emoties en stress beleven in het dagelijks leven wordt hierin opgeslagen. Wanneer we veel stress en negatieve emoties ervaren hebben wil dit dan ook zeggen dat er in onze hersenen verschillende triggers zijn die ervoor zullen zorgen dat nieuwe situaties en ervaringen hieraan gekoppeld worden. Dit is dus ook het geval bij piekeren: wanneer we veel negatieve gedachten hebben zullen onze hersenen dit snel linken aan een nieuwe situatie. Hierdoor blijft men snel verstrengeld in een patroon van negatieve gedachten. Wanneer dit patroon hardnekkiger wordt en het dagelijkse leven meer en meer gaat beïnvloeden spreekt men daarom ook wel van een angst- of piekerstoornis.

Prefrontale cortex

De prefrontale cortex staat in voor het organiseren, ondernemen, impulsbeheersing, sociaal gedrag en het nemen van (juiste) beslissingen. Het speelt een voorname rol bij het 'goed kunnen functioneren' in het algemeen. Bij een goed functionerend limbisch systeem is de prefrontale cortex 'de baas' over de processen die aangestuurd worden door de hippocampus en de amygdala. Met andere woorden zal de prefrontale cortex kunnen regelen dat bij stress-situaties onze emoties en piekeren niet de overhand nemen.

Blokkade in limbisch systeem

Wanneer er een verstoorde hersenactiviteit is door een blokkade (bijvoorbeeld door te veel ingrijpende levensgebeurtenissen, te veel stress, te veel trauma's) zal de prefrontale cortex niet in staat zijn om nog goed te reageren op de processen in de amygdala en de hippocampus. Met andere woorden neemt dan het paard (de amygdala en de hippocampus) het van de ruiter (prefrontale cortex) over. In de praktijk uit dit zich zo dat iemand zal lijden aan een depressie, burn-out of angststoornis. Door dit verstoord proces zijn mensen naast piekeren ook minder in staat om dingen te ondernemen, zien we vaak dat mensen zich terugtrekken (sociaal isolement) en is er moeite met impulsbeheersing. Bijvoorbeeld meer roken, meer drinken...

Hoe piekergedrag aanpakken

Om piekeren aan te pakken is het vooral belangrijk te beseffen dat dit niet eenvoudig is. Immers hebben de hersenen aangeleerd om snel terug in die negatieve spiraal van denken terecht te komen. Toch kunnen er enkele dingen aan gedaan worden om piekeren tegen te gaan.

Zoek gerichte afleiding

Wanneer je merkt dat je in piekergedrag vervalt is het belangrijk iets te ondernemen dat niet enkel zomaar wat afleiding biedt, maar waar je ook je concentratie moet bijhouden. Als je gewoon gaat wandelen of lopen kan je bijvoorbeeld nog steeds piekeren. Een goed voorbeeld van iets wat je kan doen om piekeren tegen te gaan is een boek lezen dat je interessant vindt.

Probeer te veel drukte te vermijden

De drukte opzoeken kan misschien wel in eerste instantie een oplossing lijken om even niet na te denken, maar het zal er voor zorgen dat je achteraf de boemerang terug in het gezicht krijgt. Er is dan een grote kans dat je door alle indrukken die je hebt opgedaan in de dag, het 's avonds nog moeilijker hebt om tot rust te komen.

Las een dagelijks piekermoment in

Spreek met jezelf af dat je bijvoorbeeld dagelijks een halfuurtje mag piekeren. Op die manier baken je het piekeren bewust wat af in de tijd en stimuleert het om minder te gaan piekeren op de andere momenten.