Codependentie en onderliggende overtuigingen

Codependentie is een progressieve, psychische aandoening waarbij iemand zijn eigenwaarde afhankelijk maakt van de bevestiging die hij krijgt van zijn naasten. Een codependent heeft vaak niet geleerd om op zichzelf en zijn eigen waarnemingen te vertrouwen omdat deze tijdens de jeugd door de ouders niet serieus werden genomen en niet werden gestimuleerd. Vaak is er eerder sprake van het tegenovergestelde en werden de gevoelens, grenzen en behoeftes van het kind afgewezen en belachelijk gemaakt. Opgroeien tot codependent zorgt voor een aantal hardnekkige overtuigingen, die niet zomaar te veranderen zijn.

Tijdens het opgroeien

Jonge kinderen die opgroeien in een onveilige gezinssituatie, hebben tijdens het opgroeien niet het vermogen om met een realistische blik naar hun omstandigheden te kijken. Zij zien hun gezinssituatie als normaal, veilig en zien hun ouders als alwetend. Pas wanneer een kind volwassen is en uit de gezinssituatie is, kan het inzien dat de gezinssituatie verre van gezond was en dat zijn ouders de competenties misten om hem een veilige jeugd te geven met een veilige, stabiele basis, (zelf)vertrouwen, liefde en voldoende steun en bevestiging om zichzelf te ontwikkelen tot een evenwichtige volwassene. Vaak waren de ouders onvoorspelbaar en wist het kind niet goed waar het aan toe was. Daarnaast werd het kind niet gezien in zijn grenzen, behoeftes en gevoelens en heeft het kind hier ook niet mee om leren gaan, omdat zijn ouders hem daarin geen ondersteuning konden bieden door hun eigen problematiek. Bij problematiek van de ouders valt te denken aan narcisme, verslavingen of emotioneel onbeschikbaar zijn op andere gebieden. Het opgroeiende kind neemt zelf de verantwoordelijkheid op zich voor het feit dat het niet van zijn ouders heeft gekregen waar het zoveel behoefte aan had tijdens zijn jeugd, leert zichzelf aan dat hij niet de moeite waard is om van te houden en dat hij de oorzaak is van de problemen binnen het gezin.

Kenmerken van een onveilige jeugd

Er zijn een aantal kenmerken van een onveilige jeugd die codependents gemeen hebben. Een onveilige jeugd is:

• Onvoorspelbaar;
• Onveilig;
• Niet aanmoedigend;
• Niet ondersteunend;
• Beschamend;
• Veroordelend;
• Ontkennend;

Vaak krijgt het kind de schuld van de tekortkomingen van de ouder(s).

Innerlijke overtuigingen

Wanneer een kind onder bovenstaande omstandigheden opgroeit, zal het een aantal hardnekkige innerlijke overtuigingen ontwikkelen, die op volwassen leeftijd vaak nog een bewuste en onbewuste rol innemen in het leven van de codependent. Deze overtuigingen zijn:

• Ik ben verantwoordelijk voor alles en iedereen;
• Ik kan andere mensen veranderen wanneer ik maar genoeg liefde geef;
• Ik kan andere mensen niet vertrouwen;
• Mijn behoeftes, grenzen en gevoelens zijn niet belangrijk;
• Ik ben niet waardevol;
• Ik mag geen negatieve emoties uiten in mijn relaties.

Ik ben verantwoordelijk voor alles en iedereen

Omdat je als codependent opgroeit in een onveilige gezinssituatie en je vaak verantwoordelijk wordt gehouden voor de tekortkomingen van je ouders, leer je dat je verantwoordelijk bent voor het gedrag en tekortkomingen van je naasten. Dit levert een enorme druk op, liggend op de schouders van de codependent. Tijdens het herstellen is het belangrijk dat de codependent leert dat hij alleen verantwoordelijk is voor zijn eigen gedrag, gevoelens, behoeftes en grenzen. En dat hij de controle mag loslaten over het gedrag van zijn naasten. Ook zijn naasten zijn verantwoordelijk voor hun eigen gedrag, gevoelens, behoeftes en grenzen. Wanneer een codependent kinderen heeft, draagt hij daar tot op zekere hoogte wel verantwoordelijkheid voor. Kinderen verdienen, liefde, steun, bevestiging en aanmoediging van hun ouders, dus ook wanneer hun ouder codependent is.

Wanneer de codependent de verantwoordelijkheid voor het gedrag en de tekortkomingen van zijn naasten naast zich neer kan leggen door zich er steeds van bewust te zijn dat dit niet bij hem hoort, zal er op den duur een last van zijn schouders vallen.

Ik kan andere mensen veranderen wanneer ik maar genoeg liefde geef

Deze overtuiging heeft het opgroeiende kind ook naar zijn ouders gehad. Hij is gaan leven naar de grenzen, behoeftes en gevoelens van zijn ouders en is daar zorg voor gaan dragen, in de hoop dat wanneer hij maar genoeg liefde zou geven, hij zijn ouders zou veranderen in liefdevolle ouders. Op volwassen leeftijd heeft de codependent dit patroon vaak meegenomen in zijn relaties met emotioneel onbeschikbare anderen. Ook hier is de overtuiging dat wanneer de codependent maar genoeg liefde geeft, de ander wel zou veranderen in een emotioneel beschikbaar persoon en hem ook kan voorzien van liefde. Vaak betreffen dit emotioneel onbeschikbare anderen als narcisten of verslaafden. De codependent is ervan overtuigd dat hij narcisme kan genezen met zijn liefde en een verslaving kan laten doen verdwijnen wanneer hij maar hard genoeg zijn best doet. Echter is het op volwassen leeftijd belangrijk te beseffen dat alleen de narcistische ander of de verslaafde invloed heeft op zijn eigen herstel en dat de codependent hier geen invloed op heeft. De codependent is gewend te moeten vechten voor liefde. Liefde is voor hem voorwaardelijk. En hij is voor liefde afhankelijk van een significante ander in zijn beleving. Het is belangrijk voor het herstel van een codependent om de verantwoordelijkheid daar te laten waar hij hoort te liggen en dat hij gaat beseffen en leren dat hij aan zichzelf ook liefde kan gaan geven, onvoorwaardelijke liefde. En niet hoeft te knokken om dit te krijgen.

Ik kan andere mensen niet vertrouwen

Een codependent is ervan overtuigd dat hij andere mensen niet kan vertrouwen, omdat hij niet heeft geleerd te bouwen en vertrouwen op zijn ouders. Deze konden hem geen stabiele vertrouwensbasis meegeven. Omdat ouders de basis vormen in het aanbrengen van vertrouwen, is het op latere leeftijd moeilijk om te leren vertrouwen op andere mensen. Immers heeft de codependent geleerd dat de mensen die hij zou moeten kunnen vertrouwen, niet te vertrouwen waren. Het vertrouwen heeft te maken het het feit dat de codependent ervan uitgaat dat vertrouwen gekoppeld is aan gekwetst worden. Toen hij immers op zijn ouders probeerde te vertrouwen, is hij keer op keer gekwetst. Voor een kind is dit enorm zwaar en voelt het alsof het kind eraan onderdoor zal gaan, de kwetsingen niet kan overleven. Dat speelt op latere leeftijd ook nog op. De codependent is ervan overtuigd dat hij niet op andere mensen kan vertrouwen, omdat andere mensen hem zullen kwetsen en dat dit zoveel onveiligheid oproept, dat hij dit niet zal kunnen overleven. Echter is de codependent nu een volwassen persoon. En ondanks dat het pijn doet wanneer mensen die je vertrouwt je kwetsen, kun je het als volwassene wel aan en overleven. Echter heeft de codependent vaak nog niet de tools om ermee om te gaan, wat zorgt voor gevoelens van onveiligheid.

Mijn behoeftes, grenzen en gevoelens zijn niet belangrijk

Omdat een opgroeiende codependent vaak niet is gezien in zijn behoeftes, grenzen en gevoelens, heeft hij de overtuiging aangeleerd dat zijn behoeftes, grenzen en gevoelens niet belangrijk zijn en ondergeschikt zijn aan de behoeftes, grenzen en gevoelens van anderen. Hij heeft vaak niet geleerd hoe hij goed voor zichzelf kan zorgen. Een eerste stap om met deze overtuiging korte metten te maken is om als codependent te gaan bedenken wat jouw behoeftes, grenzen en gevoelens zijn. En jezelf te gaan behandelen alsof je een liefdevolle ouder voor jezelf bent. Waar heb je behoefte aan? Waar word je blij van? Wat voel je? Wat heb je nodig om je goed te voelen? Hoe kun je goed voor jezelf zorgen? Vaak is dit in het begin moeilijk te voelen en te weten. Dan kan er wel begonnen worden met goed voor jezelf te zorgen in de zin van de basis: gezond eten, voldoende rust, sporten en dingen doen waar je blij van wordt. De rest volgt dan vanzelf met kleine stapjes.

Ik ben niet waardevol

Doordat een codependent niet is gezien in zijn gevoelens, behoeftes en grenzen, kreeg hij tijdens het opgroeien de boodschap dat hij niet waardevol was, omdat er niemand was die rekening met hem hield en niemand hem de moeite waard vond. Op volwassen leeftijd is deze overtuiging vaak nog vrij hardnekkig. Een codependent heeft geleerd zichzelf waardevol te maken door hard te werken, zich steeds te bewijzen en steeds meer van zichzelf te vragen. Het is belangrijk voor de codependent om in te gaan zien dat hij al waardevol is, ongeacht wat hij doet.

Ik mag geen negatieve emoties uiten in mijn relaties

Een codependent is vaak veroordeeld op het hebben van negatieve emoties gedurende zijn jeugd. Onder negatieve emoties worden emoties als boosheid, verdriet en teleurstelling verstaan. Omdat dit zo beladen was in de jeugd van de codependent is de overtuiging ontstaan dat het uiten van negatieve emoties in een relatie gevaarlijk is en dat dit leidt tot veroordeling en verlating, zoals ook in de jeugd van de codependent het geval was. Op volwassen leeftijd is het echter uitermate belangrijk om ook de negatieve emoties te uiten in relaties en daarbij te leren vertrouwen dat andere mensen de codependent niet zullen veroordelen en zijn gevoelens en grenzen en zullen horen en respecteren. Dit gaat met kleine stapjes proberen en leren: trial en error.

Het nut van de overtuigingen

Wat eigenlijk een bizarre constatering is, is dat deze overtuigingen nooit tot vervulling hebben geleid in het leven van de codependent. Ook niet tijdens de jeugd. Tijdens de jeugd gaven de overtuigingen de codependent houvast en hoop op verbetering van de onveilige situatie, hoop op het krijgen van liefde, steun, bevestiging en aandacht. De overtuigingen hielden de codependent tijdens het opgroeien op de been. Echter hebben ze dus nooit geleid tot hetgene waarvoor de codependent zo hard heeft gevochten, maar niet heeft gekregen: liefde, bevestiging, veiligheid en vertrouwen. Op volwassen leeftijd zijn de overtuigingen niet meer functioneel en belemmeren ze vaak de codependent in zijn herstel en zijn ontwikkeling. Aanpakken van deze overtuigingen is een harde dobber, maar met kracht, geduld en doorzettingsvermogen en voldoende steun vanuit de omgeving, kunnen ze aangepakt worden en kan er meer rust in het leven van de codependent worden gecreëerd.