Schaamte: wat is het en wanneer schamen we ons

Hoewel ze wel te vinden zijn, zijn er maar weinig mensen die zich werkelijk nergens voor schamen. Deze relatief kleine groep mensen heeft zich in het verleden nooit ergens voor geschaamd en dat zal ook in de toekomst niet gebeuren. De grootste groep mensen heeft ergens in het leven wel één of meerdere momenten van schaamte. Als je er goed over nadenkt kan het ook nog wel eens meer zijn dan je eigenlijk denkt. En dan is er ook nog een groepje mensen die te pas en te onpas een gevoel van schaamte op voelen komen. Hoe werkt schaamtegevoel en waar schamen we ons eigenlijk voor?

Wat is schaamtegevoel?

Volgens Wikipedia is het hebben van schaamte het volgende: “Schaamte is een onaangename psychosociale emotie, waarvoor de angst om door anderen misprezen of zelfs niet meer door de groep geaccepteerd te worden bepalend is.”

Dit maakt schaamte een nogal cultureel bepaald fenomeen, het staat nagenoeg haaks op eergevoel. Schaamtegevoel is feitelijk een psychosociale emotie die onbewust een grote invloed kan hebben op ons doen en laten. Schaamte kan overal over ontstaan en heeft betrekking op de eigen gedragingen.

Plaatsvervangend

Bij plaatsvervangende schaamte is er schaamte voor de ander zijn/haar uiting(en). Je geneert je dan in feite voor de gedragingen van de ander. De persoon die zich voor de ander schaamt, voelt zich niet lekker bij hetgeen hij/zij doet of zegt.

Gevolgen

Vaak is schaamte slechts vervelend voor de persoon in kwestie en is de impact lang niet zo reusachtig groot als degene die zich schaamt denkt. Om de impact van schaamte te verkleinen, is het goed te praten over wat schaamte met je doet.

Feiten en weetjes over schaamte

Soms is er sprake van een feit en is het dus wetenschappelijk vastgelegd en soms is het slechts het gevoel van de persoon in kwestie. Schaamte is niet tastbaar en dat maakt het vaak moeilijk te benoemen. In 2008, 2011 en 2015 zijn er in Engeland verschillende enquêtes gehouden door onderzoeksbureaus met betrekking tot schaamte (bron: Journal of Consumer Psychology 2015 - A.Krishna & PNAS 2008/2011 - J. Tracey). Enkele feiten en enkele weetjes opgesomd:

Hoe vaak?
De een schaamt zich vaker dan de ander, maar gemiddeld halen we wel zo’n vier keer schamen per dag. Daar zitten uiteraard ook kleine dingen bij die je bijvoorbeeld op straat voor je ziet gebeuren. Meestal sta je daar na de constatering niet meer bij stil, je vergeet het simpelweg even snel als je het eerder geconstateerd had.

Lichaamstaal
Je lichaamstaal bij schaamte is nooit aangeleerd, dit is altijd aangeboren. In grote lijnen laat je de schouders hangen en je wordt ogenschijnlijk net iets kleiner. Kleuren (rood worden in gezicht en/of hals) in het gezicht doet overigens niet iedereen.

Duur schaamte
Als je je echt ergens voor schaamt ben je gemiddeld zeker dertig minuten verder, voordat het schaamtegevoel verdwijnt. Hoewel het lang lijkt is het eigenlijk een relatief kort moment, zeker als je het vergelijkt met bijvoorbeeld boosheid. Daar zit je gemiddeld twee uur in.

Schaamte voor wie of wat?
Schaamte vindt niet alleen plaats in openbare gelegenheden c.q. plaatsen waar andere mensen bij zijn. Voor bijvoorbeeld het bestellen van viagra of incontinentiemateriaal blijken mensen bij de apotheek net zoveel schaamte te hebben, dan wanneer ze het online bestellen. Dit heeft te maken met de gene die er is om het product en heeft dus niet zozeer met andere mensen te maken.

Aantrekkelijk
De meeste vrouwen vinden mannen met een ietwat beschaamd gezicht aantrekkelijker dan breeduit lachende mannen. Men denkt dat dit te maken heeft met het gevoel van vertrouwen dat dit beeld van die man oproept.

Nut van schaamte

Hoewel voor veel mensen schaamte een lastige en soms zelfs vervelende situatie - zeker in gezelschap - op kan leveren, heeft het ook een functie. Dit geeft mogelijk tevens een verklaring voor enkele van de in de hiervoor genoemde resultaten uit de enquêtes. Schaamte is namelijk een soort marketing van sociale regels en grenzen. Het geeft aan dat je angst hebt dat je gedrag door anderen afgekeurd zal worden. Je beoordeelt jezelf als het ware door de ogen van de ander. Dit heeft in de meeste gevallen tot gevolg dat je binnen de kaders van de sociale groep blijft en er geen sprake is van afwijzing.

Waar schamen veel mensen zich voor?

Aangezien schaamte bij nogal wat mensen met enige regelmaat voorkomt, komt het eigenlijk in ieders werk- en/of privéomgeving nogal eens voorbij. Het een zal eerder gebeuren dan het ander, maar dat neemt de angst en daarbij behorende schaamtegevoel niet weg. Enkele van de grootste schaamtemomenten voor velen (bron: Journal of Consumer Psychology 2015 - A.Krishna / BAWICH 2014 – Y. Letech):

• Ongewenst zonder kleren staan tussen geklede mensen.
• Struikelen/vallen in het openbaar.
• Compleet dichtslaan tijdens een presentatie/voordracht.

Minder ernstig, maar nog steeds schaamtevol:

• Te horen krijgen dat er eten tussen je tanden zit.
• Zichtbaar menstruatiebloed in de kleding (het zogenaamde ‘doorlekken’).
• Het ‘zichtbaar’ dragen van een pruik (ook al is de aanleiding die van een kaal hoofd in verband met chemo).
• Plotseling uitscheuren van kleding, zeker op delicate plaatsen van het lichaam.
• Baardgroei bij vrouwen en borstgroei bij mannen.

Op de werkvloer

Op het werk gelden weer heel andere regels en dus ook (plaatsvervangende) schaamte, zoals:

• Onderling roddelmail toesturen. Eén op de vijf mensen doet er wel eens aan mee. Hier speelt zowel de schaamte die achteraf door een e-mail kan ontstaan, maar ook plaatsvervangende schaamte als je je bewust bent dat je collega roddelmails stuurt.
• Collega’s tegenkomen in de sauna, op vakantie of bij de dokter. Dit zijn voor veel mensen nogal privé momenten en dus niet deelbaar met een collega.
• Een misdragende collega op de werkvloer. Dit kan gewoon tijdens het werk zijn, maar ook tijdens een feestje als er bijvoorbeeld te veel alcohol genuttigd wordt.
• Met de klant flirtende collega’s. Los van het gegeven dat je niet weet hoe je klant er mee omgaat, kan het ook het middel zijn om het doel te bereiken (een nieuwe klant binnenhalen). Het is voor veel mensen echter schaamtevol.

Tot slot

Hoewel schaamte ook nuttig kan zijn, schamen we ons voor nogal wat situaties. Het schaamtegevoel komt vanzelf en het gaat ook weer vanzelf, maar storend kan het zeker zijn. Je altijd overal vanaf sluiten, om schaamtemomenten maar te voorkomen, is ook geen optie. Onderga het, doorgrond het en praat er over.