Wat schaamte met je doet

Sommige mensen zeggen “ik heb niets om me voor te schamen” en als je goed in het leven staat, gaat dit inderdaad op. Alleen krijg je ook te maken met normen en waarden en die verschillen van mens tot mens. Dat impliceert dat waar de een zich niet voor schaamt de ander zich rot voor zou schamen. Tel daarbij bij op dat er mensen zijn die zich om uiterlijke kenmerken, die niet in het “ideale plaatje” passen, schamen én om situaties die tussen mensen kunnen ontstaan. Mensen schamen zich dus om gedragingen, situaties en uiterlijkheden.

Wat is schaamte eigenlijk?

Schaamte is een psychosociale emotie. Het is een vervelende emotie die je de angst geeft om niet meer bij een groep te horen, iets wat als afkeurend of minachtend ervaren worden. Het is sterk cultureel bepaald en subjectief. Waar de een zich voor schaamt, zal de ander dit helemaal niet doen. Een goed voorbeeld is het boeren na de maaltijd. In bepaalde culturen is dat een compliment naar de kok, want het eten heeft erg gesmaakt. In de westerse cultuur is het eigenlijk “not done” om in bijzijn van andere mensen te boeren en al helemaal niet tijdens de maaltijd.

Uitleg volgens het woordenboek

Hoewel het woordenboek deze uitleg er aan geeft, hebben enkele woorden toch wel een nuancering.

• Opwelling van berouw over een begane misslag.
• Schroomvalligheid.
• Verkeerd geplaatste hoogmoed om een misslag te bekennen.
• Verlegenheid
• Gene
• Schroom
• Beschaamdheid

Maar “gene” is wellicht toch wel de bekendste en meest gebruikte synoniem. Gene is een Frans woord en te herleiden naar het woord “gehenna”, wat Hebreeuws voor hel of foltering is. Vreemd genoeg geeft het slechts uitleg aan enkele fysieke kenmerken van schaamte.

Gevolgen van schaamte

Schaamte kan de meest uiteenlopende gevolgen hebben. Waar het voor de een in uiterlijke zin nauwelijks merkbaar is, zal de ander stevig gaan blozen. Maar het kan ook ernstiger gevolgen hebben als het bijvoorbeeld gaat om het vermijden van sociale contacten. Als je je ergens voor schaamt, kan je er voor uitkomen - er over spreken dus - en het normale proces vervolgens oppakken, maar nogal wat mensen gaan die contacten dan vermijden. Het gaat om individuen of hele groepen.

Schaam je je voor je uiterlijk dan bedek je deze lichaamsdelen of in nog ernstiger gevallen, mensen mijden het “buiten komen”, wat nog meer gevolgen heeft. De avonden zijn dan beter of de momenten dat er weinig mensen buiten zijn.
Gaat het om situaties dan gaat het mogelijk niet zover als in zijn geheel niet in contact komen, maar wel bijvoorbeeld oogcontact vermijden. Soms gaat het samen met een schuldgevoel.

Met gevoel van schaamte – terecht of onterecht - moet je hoe dan ook iets doen, soms met externe hulp (een psychotherapeut kan je in een dergelijk proces begeleiden). Het kan anders namelijk je leven verpesten.
Een psychotherapeut kan je helpen dichter bij jezelf te komen, jezelf als mens te nemen zoals je bent en eerlijk te zijn naar je handelen en daar indien noodzakelijk ook een gevolg te koppelen.

Gezamenlijk

Er is ook nog zoiets als “collectieve schaamte” en heeft betrekking op iets wat heeft plaatsgevonden binnen een groep, een volk etc. Een goed voorbeeld is de Tweede Wereldoorlog waar een hele natie jarenlang is meegedragen wat er door een groep leiders aan gruwelijkheden heeft plaatsgevonden. Maar dichter bij huis kunnen rivaliserende verenigingen leden bij elkaar “pikken”. Een hele vereniging kan daar een schaamtegevoel voor ontwikkelen, terwijl het mogelijk enkele mensen binnen die vereniging zijn die namens die vereniging naar buiten treden. Zo zijn er tientallen voorbeelden te benoemen waar collectieve schaamte een rol kan spelen.

Het is hier van belang om er of binnen de groep over te spreken en te handelen en is dat niet mogelijk, dan is het of accepteren (en het dus naast je neerleggen) of geen onderdeel meer uitmaken van die groep. Dit proces doorgronden is belangrijk, om niet te blijven hangen in het schaamtegevoel en van links naar rechts geslingerd te worden.

Andere benadering van schaamte

Hoewel schaamte overwegend als negatief wordt ervaren, zijn er ook wetenschappers die schaamte als een positieve emotie zien. Schaamte kan namelijk aanzetten tot verbetering van gedrag (is natuurlijk ook afhankelijk van waarom je je schaamt) en kan je er socialer van worden.

Dit heeft dat te maken met je houding naar de persoon of personen waar de schaamte zich op richt. Men probeert dan vaak socialer over te komen naar deze mens/mensen. Waarbij enige achtzaamheid op zijn plaats is, want je moet in een dergelijke situatie wel open blijven staan voor de behoefte van de ander en dus niet doorslaan in je sociale gedrag (als goedmaker bijvoorbeeld).

Tot slot

Hoe terecht een schaamtegevoel soms ook kan zijn, als je bijvoorbeeld iemand op enigerlei wijze pijn hebt gedaan, het is nooit iets om in te blijven hangen. Communiceren, je gevoel uit, eventueel excuses maken en het leven weer oppakken. Voor je uiterlijk hoef je je nooit te schamen, ieder mens is zoals deze is en zegt bij opmerkingen meer over de ander. Wat niet wegneemt dat het pijnlijk kan zijn. Schaamtegevoel positief oppakken en doorgaan met leven!