Therapie, of hoe je niet langer blijft hangen in oude pijn

Velen kennen het verschijnsel uit eigen ervaring of uit de naaste omgeving dat therapie jarenlang kan duren. Het idee dat dit nodig zou zijn stamt uit de praktijk van de psychoanalyse van Freud. Sinds zijn baanbrekende werk zijn er heel wat generaties therapeuten en therapieën langsgekomen, de een bouwt voort op het werk van de ander. Past Reality Integration (PRI) maakt gebruik van recente ervaringen en kennisontwikkelingen op dit gebied. In deze methode wordt de cliënt zelfstandig gemaakt om zelf de in het dagelijks leven voorkomende lastige en/of pijnlijke situaties in te schatten op haar oorsprong in het (vroege) leven van de cliënt. Richtlijnen worden gegeven hoe te reageren, of juist niet. Doel is het vroege kindbewustzijn te integreren in het volwassen bewustzijn. Niet langer wordt men gedomineerd door onbewuste onwillekeurige reacties die feitelijk minder te maken hebben met het heden dan met het verleden.

Irrationeel gedrag en gevoelens?
Gedrag en ratio?
Afweermechanismen zoals angst
Vijf vormen van afweer
Angst
Primaire afweer
Een muur van afweer
Belangrijk inzicht
Beleven maar niet verzuipen
Valse Hoop
Drive of urgentie
Valse Macht
Ontkenning van behoeften
Een volwassen bewustzijn

Irrationeel gedrag en gevoelens?

Het volwassen leven wordt bij tijd en wijle, of zelfs vaak, gekenmerkt door irrationeel gedrag, wat echter aanvankelijk vaak niet als zodanig gezien of ervaren wordt. De gevoelens worden beschouwd als betrekking hebbend op de in het heden ervaren werkelijkheid. Relaties sneuvelen, men voelt zich niet opgewassen tegen het dagelijks leven of het werk en krijgt een burn-out. Pas in crisissituaties voelt men de noodzaak om te kijken wat er in de diepte aan de basis ligt van het gedrag en de gevoelens.

Gedrag en ratio?

In ons dagelijks leven zijn we veel minder de rationele mens, die controle heeft over wat er gebeurt en inzicht en overzicht heeft, dan we zouden willen. We zijn veel meer onderhevig aan reacties en gedragingen die we beschouwen als deel van ons karakter. We weten niet beter. We kunnen onszelf niet veranderen denken we.

Afweermechanismen zoals angst

In PRI worden afweermechanismen die in de vroege jeugd zijn ontstaan gezien voor wat ze zijn: beschermende reacties van het jonge leven voor wat door ditzelfde zeer jonge leven gezien wordt als levensbedreigend. Angst is de allereerste afweer, de enige die een kleine baby heeft. Het wordt gezien als afweer, omdat hierin nog een hoop vervat is te kunnen vluchten. Het is een afweer tegen de verschrikkelijke pijn te moeten voelen dat je als baby alleen gelaten wordt, aan je lot overgelaten, alleen op de wereld en je kunt niks doen. Zelfs in de gewone opvoeding, waarin geen mishandeling of verwaarlozing plaatsvindt, kan een baby tóch dergelijke diepe traumatische ervaringen opdoen. Laat het kind maar huilen, pak het niet op, dat is sinds lang een aanvaardbare manier om met een huilende baby om te gaan. Er ontwikkelen zich in het ergste geval verschijnselen die met post-traumatische stressstoornis vergeleken kunnen worden. Diep in het onbewuste van gewone mensen liggen dit soort trauma's.

Vijf vormen van afweer

Niet adequate reacties op de werkelijkheid hebben hun oorsprong in de jeugd. In de PRI worden vijf afweren genoemd: Angst, Primaire Afweer, Valse Hoop, Valse Macht en Ontkenning van Behoeften.

Angst

Alle irreële angsten en fobieën in het volwassen leven zijn terug te voeren op het allereerste levensbegin. Waarom zou je niet naar een feestje durven? Waarom zou je niet voor een groep mensen durven te staan en het woord te voeren? Als de angst groter is dan reëel ligt er een diepere oorzaak.

Primaire afweer

De primaire afweer is na angst de volgende laag die het jonge leven beschermt tegen leed waaraan het denkt te kunnen sterven. Het kind is inmiddels anderhalf à twee jaar oud en heeft een eerste vorm van zelfbewustzijn. De primaire afweer is gekoppeld aan dit eerste begin van een zelfgevoel dat een mens ontwikkelt. De afweer bestaat eruit dat het jonge kind denkt: ik ben niet goed, ik ben niet goed genoeg, daarom krijg ik niet wat ik nodig heb, liefde, koestering, aandacht, eten. Het doet minder pijn om te denken dat je niet goed genoeg bent, dan om te voelen dat je ouders niet van je houden.

Een muur van afweer

Het bewustzijn wordt nu in tweeën gedeeld: De ondraaglijke pijn van het alleen staan en afgewezen worden wordt ontkend en de oorzaak ervan komt achter deze muur van afweer terecht: ik ben niet goed genoeg, ik kan het niet, het is me teveel, er is iets mis met me, ik ben schuldig. Deze beschermende muur met de bijbehorende gedachten blijft de rest van het leven intact, hoewel hij in het latere volwassen leven feitelijk niet meer nodig is.

Belangrijk inzicht

Het belangrijke inzicht dat deze ontkenning van de pijn, deze eerste afweer oorspronkelijk een levensreddende functie had, is een van de verdiensten van de PRI. Dit soort gedachten, zoals bijvoorbeeld schuldgedachten, zijn dus niet de oorspronkelijke pijn. De pijn doorleven van niet goed genoeg te zijn, zoals dat vaak in therapie gebeurt of gebeurd is, werkt averechts. Dit soort gevoelens behoren tot de afweer om de oorspronkelijke pijn niet te voelen. Dit is een ander belangrijk inzicht. Hier gaat de PRI verder dan veel andere therapieën waarin men blijft steken bij het doorleven van de pijn van bijvoorbeeld zich minder voelen dan zijn broer of zus, die wel de nodige liefde kreeg. De oorspronkelijke pijn is niet het zich minder waard voelen, maar het onvoldoende liefde en aandacht krijgen. Men moet dus nòg dieper gaan, naar het gevoel zoals we dat als baby/peuter hadden, dat we nooit zullen krijgen wat we nodig hebben, dat we in de kou staan in de meest gruwelijke zin. Nu als volwassene hoeven we echter niet meer in dit soort gevoelens te verdrinken.

Beleven maar niet verzuipen

We kunnen de ervaring beleven, ook de hevige pijn ervan, maar we hoeven er niet in te verzuipen, zoals dat als kind wel het geval was. Voor het slagen van de therapie en het zelfstandig worden is het nodig om met ons volwassen bewustzijn aanwezig te blijven bij wat er zich in ons kindbewustzijn heeft opgeslagen aan ervaring.

Valse Hoop

De verschillende vormen van afweer wisselen elkaar af. Het gevoel van valse hoop kan in de plaats komen van de primaire afweer van: ik ben niet goed genoeg, ik kan het niet. We doen ons best in de Valse Hoop dat we nu liefde zullen ontvangen. We proberen aan de behoefte van het kind in ons volwassen leven te voldoen. Dat kan nooit. Deze race kunnen we nooit winnen op deze manier.

Drive of urgentie

Valse Macht (VM) en Valse Hoop (VH) zijn herkenbaar aan de drive waarmee ze gepaard gaan, de urgentie. Het is de urgentie die past bij het kind dat geen tijdsbesef heeft. Het moet allemaal nú gebeuren. Met dit gevoel van urgentie kunnen bergen verzet worden. De wereld waar we in leven draait erop: Valse Hoop en Valse Macht drijven ons voort in de hoop de liefde en aandacht te krijgen die we als klein kind nodig hadden, we gaan ver over onze grenzen, willen geliefd, gerespecteerd, geaccepteerd worden en we doen er alles voor, in ons werk, in onze relaties.

Valse Macht

Als we in het gevoel van valse macht zitten, zijn niet langer wij degene die niet goed zijn, of schuldig zijn, nu zijn het de anderen. We worden boos. We oefenen macht uit over anderen. Zo proberen we te voldoen aan de gevoelens van gebrek die we niet willen voelen. Hele bedrijven kunnen tot stand komen vanuit de drive die stamt uit de pijn van onze vroegste jeugd die we niet voelen willen.

Ontkenning van behoeften

In het geval van Ontkenning van Behoeften is men ver van zijn gevoelens afgedwaald. Het is de omgeving, de relatie die de persoon aanzet om eens naar zichzelf te gaan kijken. Valse Macht en Ontkenning van Behoeften liggen vaak dicht bij elkaar en steunen elkaar.

Een volwassen bewustzijn

De kracht van deze therapievorm ligt erin dat de cliënt een middel krijgt aangereikt om weer een ongedeeld bewustzijn te hebben waarin het onbewuste deel dat stamt uit de kindertijd niet langer bepalend is voor wat er in het volwassen leven gebeurt. Doorgeprikt worden zogenaamde karaktertrekken die zogenaamd onveranderlijk zouden zijn, karaktertrekken zoals een kort lontje hebben of juist zeer rustig en gelijkmatig zijn, maar wel saai. Doorgeprikt wordt het verwisselen van afweerreacties en de gevoelens waarmee dat gepaard gaat met het oorspronkelijke gevoel.