Bestaan er wel goede en slechte mensen?

De meeste mensen zijn gefragmenteerd en 'onbepaald'. Dat is wat Peter Vranas, filosoof aan de universiteit van Wisconsin-Madison, betoogt in 'The indeterminacy Paradox'. Bijna iedereen doet wel eens goede dingen en slechte dingen, of beter gezegd, zou in bepaalde situaties wel bewonderenswaardige dingen doen, en in bepaalde situaties betreurenswaardige. We moeten de meeste mensen als gefragmenteerd beschouwen, en dat maakt ze ook onbepaald: niet goed en niet slecht.

Fragmentatie en onbepaaldheid

Wanneer is iemand gefragmenteerd en wanneer onbepaald? Volgens Vranas is een persoon gefragmenteerd te noemen, als hij zich in een bepaalde lijst van situaties bewonderenswaardig gedraagt, en in een andere lijst betreurenswaardig. Onbepaalde personen hebben een karakter dat niet goed, slecht, of gemiddeld is, wat het woord al zegt, je kan niet bepalen hoe goed ze zijn. Als eerst probeert Vranas te bewijzen dat de meeste mensen gefragmenteerd zijn. Hiervoor haalt hij experimenten aan die laten zien dat mensen zich in sommige situaties bewonderenswaardig zouden gedragen en in andere betreurenswaardig. Later zal hij uit deze fragmentatie afleiden dat deze mensen dan ook onbepaald zijn

Situaties waarin de meeste mensen zich betreurenswaardig gedragen

Gehoorzaamheidsexperiment

In dit experiment van Stanley Milgram wordt onderzocht hoe belangrijk gehoorzaamheid is voor mensen, en of mensen iemand, een autoriteit, gehoorzamen, als dit betekent dat ze moreel onjuiste handelingen moeten doen. Uit dit experiment blijkt, volgens Vranas, dat de meeste mensen hun plicht, om niet zo te handelen dat het onschuldige mensen pijn doet, schenden in deze situatie. Ze gedragen zich betreurenswaardig. Ze wisten dat het slachtoffer pijn had, en hadden geen reden om aan te nemen dat hij dit verdiend had. Er was de mogelijkheid niet zo te handelen, zonder gevaar, wat een paar mensen ook deden. Er was een natuurlijk moment om te stoppen, het punt waarop het slachtoffer niet meer verder wilde met het experiment en dit liet weten. De deelnemers moesten snel reageren, maar ook onmiddellijke reacties kunnen betreurenswaardig zijn.

Gevangenisexperiment

In dit experiment worden proefpersonen de rollen van gevangene en gevangenisbewaker toebedeeld. De bewakers moeten orde handhaven en zorgen dat de gevangenen niet ontsnappen. Vervolgens doen de bewakers onmenselijke dingen met de gevangenen. Ze gedragen zich volgens Vranas betreurenswaardig. Ze speelden dan wel een rol, maar dat deden ze vrijwillig, het was niet nodig hem zo te spelen. Deelnemers die bewakers waren, beschreven hun acties zelf als een spel, maar ze waren niet zomaar 'een spel' voor de gevangenen die hun acties ondergingen. Niet alle bewakers gedroegen zich zo slecht, maar de bewakers die zelf niet mishandelden, probeerden de andere bewakers ook niet te stoppen, wat ze medeplichtig maakt of in elk geval betekent dat ook zij zich betreurenswaardig gedroegen.

Situaties waarin de meeste mensen zich bewonderenswaardig gedragen

Elektrocutie-experimenten

In deze experimenten waren het de meeste mensen die een man te hulp schoten met gevaar voor hun eigen welzijn. Ze deden volgens Vranas meer dan hun plicht was om de man te helpen. De deelnemers waren zich niet zo bewust van het gevaar, maar realiseerden zich later wel dat er wel degelijk een risico aan hun actie had gezeten. Het was een onmiddellijke reactie, maar net zoals de onmiddellijke reactie in het gehoorzaamheidsexperiment toch betreurenswaardig was, is de onmiddellijke reactie in dit geval bewonderenswaardig.

Diefstalexperimenten

In deze experimenten werden personen gevraagd om op de eigendommen van iemand te letten, die vervolgens weggaat, waarna er iemand langskomt en deze eigendommen steelt. Bijna iedereen ging achter de dief aan, met gevaar voor eigen welzijn. Ook dit is volgens Vranas bewonderenswaardig. De mensen hadden dan wel beloofd op de spullen te letten, waardoor het hun plicht was, maar ze hadden ook simpelweg naar de dief kunnen roepen. Het gevaar was wel degelijk aanwezig, want er zijn ook experimenten gedaan met dezelfde uitslag, met een enorme man die de dief speelde.

De meeste mensen zijn onbepaald

De meeste mensen zijn gefragmenteerd. In sommige situaties zouden ze zich bewonderenswaardig gedragen, in andere betreurenswaardig. Volgens Vranas betekent dat dat deze mensen ook onbepaald zijn, niet goed, slecht of gemiddeld zijn. Als je je in aan aantal scenario's betreurenswaardig zou gedragen kun je namelijk niet goed zijn. En als je je in een aantal scenario's bewonderenswaardig gedraagt kun je niet slecht zijn. Dus als je je in een aantal situaties bewonderenswaardig en in een aantal betreurenswaardig gedraagt, ben je geen van beide. Ook ben je niet gemiddeld. Iemand die gemiddeld is zou namelijk een heleboel matige dingen doen, in plaats van een paar bewonderenswaardige en een paar betreurenswaardige. Hieronder volgen een paar argumenten die tegen het bovenstaande pleiten, en die Vranas weerlegt.

Is er geen compensatie mogelijk?

Is iemand dan meteen niet meer 'goed' te noemen, als hij af en toe iets slechts doet, of zou doen in bepaalde situaties? Is er eigenlijk geen compensatie mogelijk daarin? Als iemand zich bijna continu bewonderenswaardig gedraagt, streept dat die paar situaties waarin hij dat niet is niet weg? Vranas vindt van niet. Zo'n redenering zou opgaan voor minder extreme gevallen van slecht gedrag. Het gaat hier om 'betreurenswaardig gedrag', gedrag waar een goed persoon zich zeker niet schuldig zou maken. En de mogelijkheid van compensatie zou toelaten dat iemand zich altijd voorbeeldig gedraagt, af en toe iemand vermoordt en toch nog een goed persoon is.

Ben je niet slecht als je iets heel slechts doet?

Hoe zit het dan met het omgekeerde? Stel dat een man af en toe iets bewonderenswaardig doet, maar eigenlijk het grootste gedeelte van zijn tijd besteedt aan mensen vermoorden. Is die persoon dan niet slecht? Daar kunnen de meeste mensen niet bij. Vranas antwoordt dat dat klopt, maar dat het geen probleem is. Die persoon is niet slecht, die persoon 'mist goedheid'. Hij is niet slecht, maar al helemaal niet goed. Hij is dus meer slecht dan hij goed is, maar simpelweg niet volledig slecht. Dat is immers iemand die altijd mensen vermoordt en nooit iets bewonderenswaardig doet.

Je kunt situaties vermijden

Hoe zit het met mensen die weten dat ze dingen zouden doen in bepaalde situaties waarvan ze weten dat ze betreurenswaardig zijn, maar daarom die situaties vermijden? Kunnen zij dan nog steeds niet goed zijn, puur omdat ze zich op een bepaalde manier zouden gedragen, maar dat misschien nooit werkelijkheid zal worden, zeker niet als het aan die persoon ligt? Niet volgens Vranas. Het zou wat anders zijn als de persoon bepaalde slechte verlangens had en deze in bepaalde situaties onderdrukte. Maar een slecht verlangen dat blijkbaar niet te onderdrukken is in een bepaalde situatie, maakt je nog steeds een minder goed mens, ook als je probeert die situatie te vermijden.

Wat als je goede intenties hebt?

Sommige mensen hebben de intentie het goede te doen, maar waarvan zij denken dat het het goede is, is eigenlijk het slechte. Zijn zij slecht? Ja, volgens Vranas. Net als hij bij het vorige argument gaat ook nu op: een slecht verlangen dat niet te onderdrukken is in een bepaalde situatie, maakt je een minder goed mens. Dit geldt ook als je denkt dat het een goed verlangen is.

Conclusie

Vranas heeft zo bewezen dat de meeste mensen gefragmenteerd, en daardoor onbepaald zijn. Hij laat met experimenten zien dat de meeste mensen zich in bepaalde situaties betreurenswaardig gedragen, en in andere bewonderenswaardig. Dit betekent dat de meeste mensen gefragmenteerd zijn. Omdat ze in sommige situaties betreurenswaardig zouden gedragen zijn ze niet goed, en omdat ze zich in andere bewonderenswaardig zouden gedragen, zijn ze niet slecht. Ze zijn geen van beide en ook niet gemiddeld, ze zijn dus onbepaald. De meeste mensen zijn dus gefragmenteerd en onbepaald. Gilbert Harman zou hieruit afleiden dat mensen geen karakter hebben. Mensen als John Sabini en Maury Silver denken hier anders over.