Spraakmakende psychologische experimenten

Wanneer je het over psychologie hebt, denk je al gauw aan een therapeut, een sofa en een depressief kijkende patiënt die languit gelegen over zijn problemen verteld. Een beeld dat eens werd gecreëerd door Sigmund Freud, maar waar zeker niet altijd sprake van is. Naast de klinische psychologen, die inderdaad met mensen praten (alhoewel niet per se met sofa), zijn er ook de psychologen die experimenten uitvoeren en het gedrag van de mens observeert. Er zijn een aantal studies die er altijd uit blijven springen, wanneer men spreekt over psychologische experimenten. Deze experimenten waren bizar, hun tijd vooruit, of hadden opvallende resultaten die stof deed opwaaien.

Stanford Prison experiment

Philip Zimbardo was in de jaren '70 benieuwd naar de reden dat mensen onbeschoft gedrag uitvoerden. Naar zijn idee was dit soort gedrag geworteld in de persoonlijkheid van bepaalde mensen, zodat niet iedereen in staat zou zijn hiertoe. Hij ontwierp een soort gevangenisscenario in de kelders van de universiteit van Stanford en vroeg een groep gezonde, normale mannen deel te nemen. Deze groep deelde hij op in twee subgroepen: bewakers en gevangenen. Het experiment zou twee weken in beslag nemen.

Tot ieders verbazing moest het experiment al na zes dagen worden stopgezet. De mannen in het onderzoek bleken totaal op te gaan in hun rol als bewaker dan wel gevangene. De bewakers, met spiegelende zonnebril en in bezit van wapenstokken om de gevangenen in het gareel te houden, maakten zonder pardon gebruik van hun machtspositie en mishandelden de gevangenen (psychologisch), bijvoorbeeld door de gevangenen de toegekende identificatienummers te laten herhalen zodat ze niet meer dan hun nummer waren. En, in tegenstelling tot de verwachting dat men daar tegenin zou gaan, ondergingen de gevangenen gedwee deze behandeling.

Zelfs Zimbardo besefte hoezeer hij werd meegesleurd door de rol die hij aan had genomen als het hoofd van de gevangenis; hij stond in eerste instantie namelijk gewoon toe dat de (psychische) mishandeling continueerde. Volgens hem liet dit maar eens zien hoe sterk van invloed het aannemen van een rol is, en hoe belangrijk de rol van een situatie is (in tegenstelling tot de verwachting dat het afhankelijk van persoonlijkheid was).

Milgram experiment

Niet alleen de situatie, maar ook de aanwezigheid van een autoriteit is van groot belang bij het wel of niet uitvoeren van bepaald gedrag. Dit bleek uit een onderzoek uitgevoerd door Stanley Milgram. Hij liet proefpersonen naar een laboratorium komen, waar zij samen met een ander persoon (die het experiment meespeelde) werd opgehaald uit een wachtkamer en vervolgens plaats nam achter een apparaat met een groot aantal knoppen. De andere persoon werd in een kamer daarnaast geplaatst.

De bedoeling was dat de proefpersoon zou gaan luisteren naar de ander, die een aantal woorden moest opnoemen van een ingestudeerde lijst. Wanneer de ander een fout maakte, moest de proefpersoon hem een schok toekennen via het apparaat. Bij elke daaropvolgende fout werd een zwaardere schok toegekend, tot uiteindelijk 450 Volt. Dit alles ten behoeve van het leren via straffen. Er werd nagegaan hoe ver een proefpersoon hierin zou gaan.

Onverwacht, maar zeker schokkend, bleek 65% van de proefpersonen zover te gaan als de 450 Volt, wat een dodelijke schok zou betekenen. Zij deden dat niet zonder ongemak, maar desondanks zetten zij de knop om. De aanwezigheid van een autoriteit, de onderzoek in zijn laboratoriumjas, was voldoende om toch zover te gaan als de laatste knop.