Oplossingsgericht coachen; achtergrond en technieken

Er komt steeds meer aandacht voor coaching, nu recent onderzoek duidelijke voordelen laat zien. Zo blijkt dat er niet alleen voordelen voor het persoonlijk welzijn kunnen zijn, maar dat er ook duidelijke financiële voordelen zitten aan gecoacht worden. Zo blijkt de Return On Investment (ROI) voor coaching rond de 700% te liggen. Het coachen van iemand kan echter vanuit verschillende perspectieven en modellen. In dit artikel wordt oplossingsgericht coachen behandeld; een manier waarop de oplossing van een of meerdere problemen centraal staat.

De basis van oplossingsgericht coachen

Aan de basis van oplossingsgericht coachen ligt de nadruk op het ondersteunen van de coachee in het vaststellen van een gewenste eindstaat en het ondersteunen van de coachee bij het bedenken en uitvoeren van de weg er naar toe. Waar veel andere manieren van coaching een nadruk leggen op het vaststellen van een duidelijke omschrijving of definitie van het probleem, vermijdt oplossingsgericht coachen deze stap. Het idee hierachter is dat een grote focus en tijdsinvestering in het vaststellen en omschrijven van het probleem tijdsverspilling is. Hetzelfde geld ook voor het vaststellen van de gebeurtenissen die geleid hebben tot het probleem; ook daar wordt bij oplossingsgericht coachen niet of zo min mogelijk stilgestaan. Het vaststellen van het probleem of de gebeurtenissen die tot het probleem hebben geleid lossen het probleem immers niet op.

Naast dat oplossingsgericht coachen het investeren van tijd en energie in het probleem of het ontstaan van het probleem tijdverspilling vindt, beschouwd deze manier van coaching het ook als energie die in sommige gevallen zelfs contraproductief kan werken. Een grote focus op de gebeurtenissen die tot het probleem geleid hebben kan bijvoorbeeld de gedachten van de coach en de coachee limiteren; er wordt een bepaald frame van causaliteit aangehouden die het vinden van een juiste oplossing kan beperken.

Het belangrijkste bij coaching vanuit oplossingsgericht perspectief is niet de manier van analyseren of een vast gespreksmodel dat aangehouden kan worden, het belangrijkste is de nadruk op de coachee; de manier die voor hem/haar werkt is de manier die gebruikt dient te worden.

Theoretische basis van oplossingsgericht coachen

Als theoretische basis maakt oplossingsgericht coachen met name gebruik van de meer traditionele manieren van coaching. Daarbij zijn er twee axiomas die de basis vormen van het theoretisch gedachtengoed van oplossingsgerichte coaching:

• Het is de manier waarop de coachee over bepaalde punten/problemen denkt of praat dat de basis vormt van het idee dat iets een probleem is. Met andere woorden, het “probleem” zelf is in feite geen probleem, maar is neutraal van aard. Het wordt pas een probleem als de coachee dit als een probleem ziet. De manier van denken over een situatie bepaald dus of deze, op zich neutrale situatie, problematisch is.
• Solution-focused coaching ziet de coachee zelf als capabel genoeg om het probleem alleen op te lossen; iedere coachee heeft in zich voldoende resources zitten om het probleem aan te kunnen

O’Connel (1998) geeft de belangrijkste, hieruit voortvloeiende, principes van oplossingsgerichte coaching aan:

• Het gebruiken van een paradigma dat niet gefocused is op pathologie; de coachee is in principe mentaal gezond en het “probleem” is de manier waarop de coachee over iets denkt, niet het iets zelf.
• De coachee is de expert; niet de coach, maar de coachee heeft het meeste verstand van zijn/haar eigen leven
• Coaching draait om het ondersteunen van het komen tot een oplossing. De coach investeert energie in het komen tot een oplossing, niet in het analyseren van het probleem of de oorzaken daarvan
• De focus bij coaching ligt op de resources van de coachee
• Het stellen van duidelijke, specifieke en persoonlijke doelen
• Focus op actie
• Doen wat werkt, stoppen met doen wat niet werkt
• Verandering kan binnen een korte tijd al plaatsvinden
• De manier van coaching moet dusdanig plaatsvinden dat het aantrekkelijk is voor de coachee en dat het de coachee er ook echt bij betrekt.

In tegenstelling tot een aantal andere manieren van coaching ligt de focus bij oplossingsgericht coachen met name op een korte interventie om specifieke doelen te bereiken; het doel is niet een totale omslag van het denken te beweegstellen. Daarom zal oplossingsgericht coachen ook eerst het doel vaststellen om dan met de coachee te werken aan de simpelste en snelste manier om het doel te bereiken.

Zelfregulatie bij coaching

Zelfregulatie is zeer belangrijk bij oplossingsgerichte coaching; de coachee zal immers zelf het doel moeten bereiken en op de weg daar naar toe zelf moeten leren wat werkt en niet werkt. Hiervoor zal de coachee de volgende stappen doorlopen:

• Stellen van een doel
• Opstellen van een actieplan
• Actie
• Monitoren van de actie/gevolgen
• Evalueren van de actie/gevolgen
• Indien niet succesvol (genoeg), dan datgene veranderen dat niet werkt en meer doen van wat wel werkt. Met deze ervaring opnieuw beginnen bij stap 1, 2 of 3; afhankelijk van het gedeelte dat wel/niet werkt

Hierbij lijkt het alsof de coach geen rol hierbij heeft, maar de coach heeft hierbij juist twee belangrijke rollen. Enerzijds zal de coach de coachee begeleiden bij het volgen van de stappen richting het doel, anderzijds zal de coach ervoor waken dat de coachee een duidelijke focus blijft houden op het uiteindelijke doel. Om tot de juiste zelfregulatie te komen bij de coachee, zal de coach moeten focussen op twee soorten verandering in de coachee. Enerzijds zal de coachee de manier moeten veranderen waarop tegen het probleem wordt aangekeken, anderzijds zal de coachee de gedragingen moeten ontwikkelen die nodig zijn om de oplossing te behalen

Veranderen van de manier waarop tegen het probleem aan wordt gekeken

Hetgeen waar je op focust groeit. Dit principe kan voordelig uitpakken, als het goede gedragingen of gedachten betreft, maar als het een negatieve focus is wordt dit dus uitvergroot. Hierbij komen twee psychologische processen kijken: Sensitization en amplification (Barsky, 1992)

Sensitization
In het proces van sensitization worden we ons bewust van bepaalde stimuli die gedrag bij ons oproepen. Zo lijken er opeens een hoop puppy’s in de buurt te wonen, als je er een wilt aanschaffen.

Amplification
Dit is het proces waarbij we een groter belang toe gaan kennen aan de stimuli die we aandacht geven. Als we bijvoorbeeld luisteren naar het gedrup van een kraan, lijkt dit geluid irritanter en luider dan dat het zou zijn als we er niet op zouden focussen.

Door het focussen op een oplossing worden sensitization en amplification ten goede gebruikt, bij de oplossing ipv het probleem. Om de manier van denken te veranderen, worden diverse technieken gebruikt:

De miracle question: De “miracle question” is: “Als je morgen uit bed zou stappen en het probleem zou magischerwijze verdwenen zijn en de oplossing voor het probleem zou aanwezig zijn, zonder dat je dit weet. Op welke manier zou je dan als eerste opmerken dat de oplossing voor je probleem aanwezig is?”

Scaling: Met scaling wordt de techniek bedoeld waarbij een cijfer wordt gegeven aan bepaalde beelden. Zo kan het gebruikt worden om de coachee te laten zien waar hij/zij zich momenteel bevindt (“op een schaal van 0 tot 10, waarbij 0 het probleem is en 10 de oplossing, welk cijfer zou je je positie in het proces geven?”). Ook kan het gebruikt worden om verduidelijking te vragen van oplossingen.

Highlighting resources: Vergroot aspecten uit die belangrijk of positief zijn. Focus bijvoorbeeld niet op een mislukking, maar op de leermomenten die eruit getrokken zijn.

Reframing: Herhaal datgene wat de coachee negatief zegt, maar dan op een positieve manier. Bijvoorbeeld, als de coachee zegt: “Ik kan niet goed spreken in het openbaar”, zeg dan “Hoe ziet goed spreken in het openbaar er voor jou uit?”. Hierdoor wordt de focus weer op het positieve, op de oplossing gelegd in plaats van op het probleem.

Het veranderen van het gedrag

Naast het veranderen van de manier waarop gekeken wordt naar het probleem, zal ook daadwerkelijk gedrag veranderd moeten worden. Belangrijk hierbij is dat gedrag dat het behalen van het doel in de weg zit, uitgeveegd wordt ten voordele van gedrag dat het behalen van het doel bevorderd. Wel belangrijk hierbij is dat er zo min mogelijk veranderd wordt; datgene wat werkt moet niet onnodig veranderd wordt.

Hoewel het uit bovenstaande lijkt alsof de coach alleen maar vragen stelt om de coachee alles zelf te laten ontdekken, kan de coach wel degelijk ook zijn expertise gebruiken om de coachee te ondersteunen. Dit gebeurt echter slechts sporadisch, als het vragen niet werkt of als de situatie er om vraagt.