Grensoverschrijdend gedrag binnen voorzieningen

“We noemen Breivik een gek om onszelf te beschermen” is een krantenkop van de krant De Morgen (28 juli 2011). Breivik, ons allen wel bekend van de gewelddadige feiten die hij heeft gepleegd. Mensen stellen zich vragen, mensen plakken er etiketten op als gek, krankzinnig, psychopaat,… Hier spreekt men dus duidelijk van grensoverschrijdend gedrag. Dit is gedrag dat echter niet aanvaardbaar is en ook nooit zal zijn.

Algemeen

Elke persoon heeft verschillende rechten en ook personen met een handicap genieten van deze rechten. Recht op veiligheid is een recht dat voor iedereen geldt, maar maatschappelijke veiligheid kan men nooit volledig garanderen. Wanneer er zaken gebeuren zoals een schietpartij, moorden, seksueel misbruik,… zullen er vanuit de maatschappij maatregelen getroffen worden. In de hulpverleningsector kan ook grensoverschrijdend gedrag voorkomen, maar er zijn verschillende voorzieningen die ervoor kiezen om het gestelde gedrag anders aan te pakken. De keuze die dan door de voorzieningen worden gemaakt, is om de situatie binnen de hulpverlening zelf op te lossen zonder dat men het juridische erbij gaat betrekken. Nu we weten welke keuzes voorzieningen hieromtrent maken, gaan we eens van nader bekijken wat grensoverschrijdend gedrag inhoudt.

Wat is grensoverschrijdend gedrag?

Lieve Pannemans is tewerkgesteld in het dienstverleningscentrum Sint-Jozefinstituut en zij vertelt dat wanneer men over grensoverschrijdend gedrag praat, dat veel mensen vaak enkel denken aan seksuele handelingen. Natuurlijk gaat het verder als dat (Jansen & Janssen, 2006).

Lieve Vermeire werkt bij het IDEWE en zij vertelt dat men grensoverschrijdend gedrag kan indelen in zes categorieën en deze zijn: fysiek geweld, ongewenst seksueel gedrag, psychisch geweld, verbaal geweld, financieel of materieel misbruik en verzuim (Opdebeeck, Sykora & Vermeire, 2008). Zoals Lieve Vermeire reeds weergegeven heeft, kent grensoverschrijdend gedrag verschillende vormen. Het ene moment kan men dit goed herkennen, maar soms is het gedrag niet opvallend. Het gedrag dat opvalt is: schelden, lichamelijk geweld, vernieling,… Het onopvallende gedrag is wanneer je iemand telkens weer negeert of buitensluit in een gesprek. Grensoverschrijdend gedrag vraagt dan ook om aangepakt te worden. Nazorg wordt dan ook hoognodig aangeraden (www.hrmtop.nl).

Nu dat we weten wat grensoverschrijdend gedrag inhoudt, gaan we naar de prevalentie en incidentie kijken. Hierna gaan we eens kijken wat de mening van verschillende personen, diensten, justitie,… is. Hierdoor krijgen we een beeld van de maatschappij omtrent dit probleem.

Bespreking Kris Stas

Eerst zal er worden verteld hoe Kris Stas, docente deontologie op Karel de Grote-Hogeschool en hiernaast ook stafmedewerker van het Steunpunt Algemeen Welzijnswerk, hierover denkt. Hij geeft weer dat de publieke opinie een schuldige wil kunnen aanduiden en dat justitie, politiek en media hier zeker aan meedoen. Er kunnen zich gebeurtenissen voordoen binnen de hulpverlening die juridisch dienen aangepakt te worden en die hierdoor in het nieuws komen. De hulpverlening moet zich dan gaan verdedigen, maar de situaties die de hulpverlening reeds heeft kunnen voorkomen, kunnen door het beroepsgeheim niet aan de buitenwereld verteld worden. Doordat er veel druk op zulke situaties zijn gekomen, is men al snel wat losser geworden over het beroepsgeheim. Volgens Kris Stas lijkt het alsof de hulpverleners nu sneller hun beroepsgeheim moeten verbreken zodat zulke situaties niet de mogelijkheid krijgen om te kunnen escaleren. Er zijn mensen die denken dat je aan schuldig verzuim doet als je de gebeurtenis niet aangeeft, maar als je deze toch aangeeft, is er veel kans dat de zaak geseponeerd wordt. Wat het gevolg hiervan is, is dat je het vertrouwen van je cliënt schaadt. Hierdoor worden zowel de dader als het slachtoffer in de steek gelaten. Kris Stas is opgelucht dat er geen spreekplicht is omdat anders niemand nog tot bij hun zal komen. Moest er spreekplicht zijn, dan zou je volgens hem even goed naar de justitie kunnen stappen om zulke situaties aan te geven. Men zal dan ook niet meer kunnen spreken over hulpverlening. Kris Stas merkt dat het aantal meldingen nog steeds blijft stijgen. De reden waarom het aantal meldingen blijft stijgen, is doordat grensoverschrijdend gedrag nu meer bespreekbaar is geworden. Vroeger was dit echter niet het geval (Krols, 2011).

Doordat Kris Stas stafmedewerker is bij het Steunpunt Algemeen Welzijnswerk hebben we al een mooie weergave gekregen over het juridische en wat de mening van de publieke opinie is. Hiernaast hebben we ook een Zorginspectie en het VAPH waarbij men terecht kan voor problemen betreffende grensoverschrijdend gedrag. Doordat zij ook een grote schakel hierin zijn, zullen we hun doel verwoorden.

Bespreking Zorginspectie en VAPH

Er is een zorginspectie die de kwaliteit van zorg die voorzieningen aanbieden controleren. Hierbij staan de cliënten dan ook centraal. Zij controleren dus verschillende voorzieningen en wanneer een voorziening een klacht indient omtrent seksueel overschrijdend gedrag, dan zal de zorginspectie hier zorgvuldig mee omspringen (www.zorginspectie.be). Indien de doelgroep waarbij het probleem zich stelt personen met een handicap zijn, dan kan men hiervoor terecht bij het VAPH.

Zoals hierboven reeds weergeven, kan men voor grensoverschrijdend gedrag dat al dan niet gesteld is door personen met een handicap terecht bij het VAPH. Zij hebben ervoor gezorgd dat er een beleid is rond grensoverschrijdend gedrag (www.vaph.be & Opdebeeck, Sykora & Vermeire, 2008). Een beleid voeren rond prevalentie is verplicht vanuit het VAPH (Opdebeeck, Sykora & Vermeire, 2008). Zij hebben een cd-rom ontwikkeld, die de voorzieningen ter ondersteuning kunnen gebruiken voor het preventie- en reactiebeleid. Het is de bedoeling van de voorziening om de situatie te melden aan het VAPH. Wanneer dit gebeurt, zal men een registratieformulier opstellen in dialoog met de sector. Wanneer het formulier en de meldingsmodaliteiten vorm hebben gekregen, zal men hier verder over communiceren (www.vaph.be). In een studie van het VAPH wordt weergegeven dat niet elke vorm van grensoverschrijdend gedrag strafbaar is. De dingen die weergegeven staan in de strafwetgeving, kunnen dus strafbaar zijn. In het burgerlijk recht geldt het statuut van verlengd minderjarig wel, maar indien men zich in het strafrechtelijk luik bevindt, dan zal dit statuut wegvallen (Opdebeeck, Sykora & Vermeire, 2008).

Het gevolg hiervan is, indien de dader verlengd minderjarig is, dan zal hij niet bestraft worden, maar hij zal aan een vervangingsmaatregel onderworpen worden. Wanneer men seksueel overschrijdend gedrag stelt, ligt de situatie echter anders.
Wanneer personen met een handicap verlengd minderjarig zijn en ze stellen seksueel overschrijdend gedrag, dan zal hun werkelijke leeftijd echter tellen. Hun statuut van verlengd minderjarig zal dus wegvallen omdat men zich in het strafrechtelijk luik bevindt (Opdebeeck, Sykora & Vermeire, 2008).

Via het VAPH hebben we echter al enkele dingen van het juridische luik weergegeven, maar nu gaan we ook de mening van een gerechtspsychiater naar voren brengen.

Justitie: gerechtspsychiater Johan Baeke

Johan Baeke is een gerechtspsychiater en heeft zijn mening weergegeven over de situatie van Breivik dat in het nieuws is gekomen. De daden die Breivik heeft gesteld, kunnen volgens Baeke ook door niet zieke mensen gesteld worden. Volgens Baeke is Breivik niet geestesziek. Hij trok dit breder uit en gaf niet alleen zijn mening hierover weer, maar eerder wat algemener. Baeke is van mening dat men gauw opzoek gaat naar een etiket die men een dader kan opplakken. De maatschappij is snel geneigd om hier het etiket: “gek, krankzinnig, ziek,…” op te plakken. De reden hiervoor is echter dat dit voor ons makkelijker en veiliger is. Volgens Baeke zegt zulke reactie meer over ons als maatschappij dan over mensen als Breivik. Baeke vertelt dat er geen verband is tussen psychiatrische ziektes en geweld. Het is gemakkelijk om na zulke daden te zeggen dat de persoon ziek is, maar hiernaast gaat het ook om bescherming zoeken. Doordat men een etiket bij de dader gaat opplakken, creëert men een afstand en is er geen verband tussen de dader en de “normale, gezonde” mensen. Doordat Breivik Europees, blank en gemiddeld is, plakken we er al te gauw een etiket op, om hem zover mogelijk van ons weg te duwen. Moest er zich een moord in Afrika voordoen vanuit een bepaalde overtuiging dan zouden we hier geen label van ziek op plaatsen, omdat dit ver van ons is gebeurt en het verschil tussen hen en ons groot is (www.koenbrowaeys.blogspot.com).

Baeke zit al reeds 26 jaar in het vak en heeft gedurende die tijd dus een goede kijk kunnen vormen op wat de maatschappij over grensoverschrijdend gedrag denkt. Vele mensen willen zichzelf beschermen en dus onderscheiden van personen die dit soort gedrag stellen. Ze plakken al gauw een etiket op de daders. Hiernaast zullen we eens bekijken hoe het vandaag de dag gaat doordat er opmerkelijke verschillen zijn met vroeger.

Vandaag de dag

Vroeger kwam grensoverschrijdend gedrag niet vaak in het midden doordat de mensen niet zo mondig zijn als vandaag de dag. Wanneer dit vroeger wel voorkwam, dan ging men onmiddellijk de juridische weg op en werd er gekozen om de persoon te interneren. Doordat men hiervoor koos, kreeg de persoon ook niet de hulp die hij nodig heeft.

We zullen eens kijken hoe het nu loopt

De laatste tijd komt grensoverschrijdend gedrag steeds meer en meer voor in de actualiteit. Hierdoor ziet men ook hoe mensen hierop reageren en welke mening zij hierover hebben. Als voorbeeld: Kim de Gelder en Breivik, ons allen reeds bekend via de media. Deze twee personen hebben grensoverschrijdend gedrag gesteld. Zij hebben verschillende moorden gepleegd en hierdoor hebben ze veel, onschuldige mensen het leven ontnomen. Dit is een lange periode in de media gekomen. Beide waren ze ontoerekeningsvatbaar verklaard. Een korte tijd geleden, heeft men in de media laten weten dat Kim de Gelder toerekeningsvatbaar is, maar Breivik blijft ontoerekeningsvatbaar. Wanneer een persoon met een mentale handicap grensoverschrijdend gedrag stelt, dan worden zij vaak door de hulpverleners kort gehouden. Ze worden extra in het oog gehouden om dergelijke gevallen te voorkomen. Deze waakzame houding van begeleiders is echter nodig doordat hun gewetensontwikkeling zwakker is en hun impulscontrole gebrekkig. De personen in de omgeving van de dader hebben vaak angst voor herval, angst voor (potentiële) slachtoffers, angst voor een justitiële tussenkomst, angst uit zorg voor het slachtoffer en zorg voor de pleger. Begeleiding voelt zich soms onmachtig doordat ze zich afvragen hoe zij herval kunnen voorkomen, maar ook hoe ze de medebewoners kunnen beschermen. Doordat de begeleiders de dader kort houden, brengt dit ook vragen met zich mee. Iemand kort houden werkt onvoldoende herval-preventief. De begeleiders stellen zich dan ook vragen waarop niet onmiddellijk een pasklaar antwoord op gegeven kan worden. Ze stellen zich vragen zoals: Hoe kort moet ik die persoon houden? Mogen risico’s genomen worden en welke? (www.senvzw.be).

Hiernaast hebben Sarah Van de Walle en Pierre De Smedt, beide werkzaam in het Forensisch Initiatief voor Deviante Seksualiteit (FIDES), ook enkele vaststellingen omtrent seksueel overschrijdend gedrag gesteld door personen met een mentale handicap. Het gaat omtrent volgende vaststellingen:

• In Vlaanderen is er geen onderzoek omtrent slachtoffers en daders van seksueel overschrijdend gedrag van/door mensen met een licht/matig mentale handicap.
• Personen met een licht/matig mentale handicap lijken meer kwetsbaar met betrekking tot het slachtofferschap.
• Seksueel overschrijdend gedrag van mensen met een licht/matig mentale handicap is lang ontkend. Dit uit schrik om hen een etiket als seksueel ongeremd op te plakken of de impact van het seksueel overschrijdend gedrag te minimaliseren en de plegers helemaal niet verantwoordelijk voor hun daden te zien (www.senvzw.be).

Zoals men uit de vaststellingen kan lezen, kunnen sommige mensen in de maatschappij vinden dat een mentale handicap hebben een excuus is waar personen zich achter verstoppen. Vroeger dacht de maatschappij over personen met een mentale handicap dat ze ofwel aseksueel waren of ofwel hyperseksueel, maar vandaag de dag denkt men dat ze een seksueel wezen zijn. Er is wel nog te weinig aandacht voor relatievorming, weerbaarheid,… Volgens Sarah en Pierre moeten de daders met een mentale handicap gesanctioneerd worden want anders geeft men hen een sterke bekrachtiging dus is er meer kans dat het gedrag opnieuw gesteld wordt. Seksueel overschrijdend gedrag binnen de strafwet zegt ook dat deze personen weten wanneer ze fout waren en dat men hen ook gelijkwaardig moet behandelen (www.senvzw.be).