Seksueel grensoverschrijdend gedrag, een grijs gebied?

Uit onderzoek blijkt dat seksueel grensoverschrijdend gedrag zowel fysiek als niet fysiek voorkomt. Duidelijke vormen als aanranding, verkrachting en incest vallen onder het strafrecht. Er is echter ook een grijs gebied waarbij de bedoeling van de “dader’ en de opvatting van het ‘slachtoffer’ uiteen kunnen lopen. Cultuurverschillen kunnen hieraan ten grondslag liggen. Bekendheid met welke vormen van seksueel grensoverschrijdend gedrag (ook wel ongewenste intimiteiten) er zoal zijn, kan voorkomen dat er onplezierige situaties ontstaan.
Gita (38 jaar) is vrijwilligster bij een opvangcentrum voor vluchtelingen. Ze schrijft: “Ik vind het werk zinvol en leuk. Ik probeer zo vriendelijke mogelijk te zijn. Alleen kijken sommige mannen naar me met een blik, die ik als onplezierig ervaar. Ik heb sterk het gevoel dat ze wat van me willen. Misschien ben ik wat te vriendelijk”.

Is hier sprake is van seksueel grensoverschrijdend gedrag? Om deze vraag te kunnen beantwoorden moet het begrip nader worden geduid.

Wat wordt onder seksueel grensoverschrijdend gedrag verstaan?

Seksueel grensoverschrijdend gedrag of ook wel ongewenste intimiteiten is een breed onderwerp. Het is een vorm van ongewenst gedrag op seksueel gebied zoals seksistische opmerkingen, hinderlijk gedrag als flirten, op een bepaalde wijze kijken, ongewenst aanraken of betasten. Er wordt een grens overschreden waardoor de persoon die het overkomt het gedrag van de ander of anderen ervaart als vijandig, vernederend of intimiderend. (1)

Vormen van seksueel grensoverschrijdend gedrag

Sensoa, Vlaams expertisecentrum voor seksuele gezondheid, heeft een lijst gepubliceerd waar verschillende vormen van ongewenst seksueel gedrag worden beschreven: (2)

• kwetsende en beledigende opmerkingen maken (seksistische opmerkingen maken, bijnaam geven, insinuaties maken over de seksuele geaardheid van de persoon, …)
• imiteren (gebaren, stem, manier van lopen, …)
• blijvend aandringen op seksuele contacten of relatie
• vertellen over eigen seksleven
• opbellen en liefde verklaren
• schunnige moppen vertellen
• oneerbare voorstellen doen
• seksuele insinuaties
• stellen van intieme vragen
• troetelnamen gebruiken
• verspreiden van leugens omtrent zogenaamde 'relatie'
• dubbelzinnige opmerkingen maken
• indringend en aanhoudend kijken, gluren
• briefjes/ongewenste e-mail/sms-berichten sturen
• opdringerig aanwezig zijn
• exhibitionistisch gedrag vertonen, demonstreren van seksuele opwinding
• porno laten zien
• obscene gebaren maken
• systematisch opwachten buiten het werk
• vastgrijpen en onverwacht kussen
• kus afdwingen
• bh-sluitingen lostrekken
• handen op schouder en benen leggen
• in deuropening blijven staan en doorgang blokkeren
• handtastelijk worden: genitale aanrakingen
• dwingen tot masturbatie
• verkrachten

Cijfers over seksueel grensoverschrijdend gedrag

Uit onderzoek onder 8000 mensen tussen 15 en 70 jaar blijkt dat fysieke seksuele grensoverschrijding (lichamelijk contact) ongeveer bij 11,0% van de mannen en 31,0% van de vrouwen tussen de 15 en 24 jaar ooit in hun leven heeft plaatsgevonden. Bij mannen en vrouwen tussen de 25 en 70 jaar is dit respectievelijk 13,1% en 42,2%. Bij niet fysiek (niet lichamelijk contact) betreft het ongeveer 33 procent mannen en 50 procent van de vrouwen. (3)

Verschil in opvatting over seksueel grensoverschrijdend gedrag

Mensen kunnen seksueel grensoverschrijdend gedrag op verschillende wijzen opvatten. Vaak speelt de cultuur waaruit men komt hierbij een grote rol. Is men gewend elkaar af en toe even bij de arm beet te pakken, een arm om iemand heen te slaan of iemand tegen je aan te drukken, het zijn vormen die voor de een normaal zijn en verder geen andere betekenis heeft dan een begroeting of warmte geven, maar voor de ander zijn het ongewenste intimiteiten. Dergelijke interpretatieverschillen kunnen leiden tot onplezierige situaties, vooral als ze verstrekkende gevolgen gaan hebben. De “dader” kan hierdoor in een zeer lastige positie komen.

In het onderwijs hebben sommige leerkrachten hier, zonder kwade bijbedoelingen, al de nodige problemen mee ondervonden. Het kostte de oud politicus Ruud Lubbers zelfs zijn baan bij de VN (4). Vooral nu mensen uit andere culturen in ons land komen, kunnen er situaties ontstaan die anders worden opgevat dan bedoeld. Een warme omhelzing kan door de ontvanger als een teken van seksuele toenadering worden opgevat die hij of zij anders beantwoordt dan bedoeld. Ook een te vriendelijke glimlach, een bepaalde seksueel getinte opmerking of te sexy kleding van iemand kan worden opgevat als een uiting van seksuele bereidwilligheid. Seksuele lusten kunnen naar boven komen die niet of moeilijk kunnen worden bedwongen.

Hoe is seksueel grensoverschrijdend gedrag te voorkomen?

Seksueel grensoverschrijdend gedrag als aanranding, verkrachting en incest, gebeurt vaak vanuit een gestoorde situatie. Er zijn mensen die hun seksuele lust, door verschillende oorzaken, niet kunnen onderdrukken en tot handeling overgaan.
Dergelijke situaties zijn er altijd geweest en zullen er ook blijven. Als iemand deze gevoelens heeft of een opwelling krijgt, is het noodzaak bijtijds hulp te zoeken. Deze vormen van grensoverschrijdend gedrag zijn duidelijk en strafbaar.

Er is ook een grijs gebied waardoor het moeilijker is vast te stellen in hoeverre hier van een strafbaar feit sprake is. Enkele voorbeelden:

Fysiek

Als een leerkracht een arm om een leerling heenslaat om haar of hem te troosten dan kan de leerkracht de bedoeling hebben om te troosten en/of een inlevend gevoel van warmte te geven. De leerling kan het echter opvatten als onplezierig en beoordelen als ongewenste intimiteit. Zo’n situatie kan zeer onplezierige gevolgen hebben voor de leerkracht. Ook in bedrijven kunnen zich deze situaties voordoen. Zelfs een schouderklopje kan soms al anders worden opgevat dan bedoeld.

Niet fysiek

Een collega vertelt seksueel getinte moppen. Collega’s lachen erom waardoor de collega wordt aangemoedigd om nog meer van dergelijke moppen te vertellen en zelfs de naam van een bepaalde collega in de mop te verwerken. Ondanks dat de persoon die genoemd wordt, hier om lacht, om niet als zuurpruim te worden gezien, kan deze het toch als ongewenst seksueel gedrag opvatten.

Het betreft hier situaties die door het ‘slachtoffer’ als onplezierig kunnen worden opgevat. Aan te raden is om
fysiek afstand te houden en communicatie meer zakelijk te houden. Kijken naar de ander moet gericht zijn op het gezicht (ogen).

Slot

Seksueel grensoverschrijdend gedrag kan zowel op fysiek als niet fysiek terrein plaatsvinden. Er zijn duidelijke vormen van grensoverschrijdend gedrag die vallen onder het strafrecht. Er is echter ook een grijs gebied waarbij niet altijd duidelijk is in hoeverre er sprake is van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Voor de personen in kwestie is het echter vervelend als er een verschil in opvatting is. Dat kan samenhangen met cultuurverschillen. Aan te raden is om kennis te nemen van de verschillende vormen van seksueel grensoverschrijdend gedrag zoals omschreven door Sensoa. (2) Er kan dan voorkomen worden dat er onplezierige situaties ontstaan.