Populisme in de politiek

De meeste mensen zijn bekend met populisme vanuit het politieke front. Bij de potentiële stemmer populaire (wets-)voorstellen en uitspraken bezigen en daarmee mensen aan je binden. De negatieve lading wordt gegeven door het feit dat deze populaire (wets-)voorstellen en uitspraken in de praktijk geen hout snijden. Althans, zo beweren de politieke tegenstanders dan weer. Maar wat is de basis van populisme en wat maakt dat een populist levensvatbaar is in Den Haag?

Wat is de betekenis van populisme?

Populisme is afkomstige van het Latijn (populus) wat volk wil zeggen. Van Dale zegt: “neiging zich te richten naar de massa van de bevolking”. En het volk waar men (de politici) zeggen dat ze voor spreken. De stem van het volk, de vertaling van wat men (de bevolking, het volk) wil. Het heeft geen politieke kleur, het is slechts een politieke stijl. Een stijl zie, zeker als je nog in een beginfase zit, kan werken om meer mensen aan je te binden. Immers, de uitspraken zijn “in het straatje” van de meerderheid van de bevolking. De kans dat de potentiële stemmers in je richting komen is groot en zo kan ook een beginnende partij snel meters maken.

Hoofdkenmerken

Er zijn een viertal hoofdkenmerken waar we populisme aan ophangen:

• het volk heeft het voor het zeggen
• afkeer van de gevestigde orde
• charismatisch leiderschap
• vaderlandsliefde

Partijestablishment

Naast populaire uitspraken die het volk aanspreken, komt de populist het volk ook tegemoet in de afkeer van het partijestablishment … ofwel de gevestigde orde … ofwel de bestaande partijen en de cultuur binnen de politiek. Het partijestablishment bezigt wollig taalgebruik, is weinig direct en past het compromismodel toe om een aantal belangrijk partijpunten gerealiseerd te krijgen (geven en nemen). De populist geeft aan hier wars van te zijn en helpt het volk in het geloof dat het niet meer dan interessant doen is en men vaag om elkaar heen draait. De populist spreekt klare taal en maakt de vertaalslag van wat het volk wil richting de politiek. Immers, zo hoort een democratie te werken.

Strikt genomen klopt de letterlijke vertaling ook wel, maar de praktijk wijst uit dat er ook vaak zaken ter tafel worden gebracht die in de praktijk niet haalbaar blijken zijn of het betreft zaken die de negatieve kanten van een democratie vormen (maar dus wel onderdeel van diezelfde democratie). Neem nu de rechtspraak. Nederland is helemaal niet soepel in de rechtspraak als we nog wel doen voorkomen, maar straffen blijken bij misdaad nooit hoog genoeg. Denk bijvoorbeeld maar eens aan waar je de grens legt als het gaat om je eigen terrein verdedigen. Als de klap die je uit mag delen aan de dief verkeerd aankomt, kan de persoon dood zijn. Moet de verdediger vervolgd worden of niet, of moet er gekeken worden of de klap in verhouding staat met de poging tot diefstal.

Maar het kan ook om verhoogde wegsnelheid gaan, versus de consequenties voor het milieu. Kortom, een populair voorstel doet zetels winnen, maar hoe doordacht is een voorstel en waar moet je wel en geen rekening mee houden. Als je het totaalplaatje overziet, blijkt er dus meer dan wat het oog ziet of het oor hoort.

Discussie over populisme

Als we naar menig populist luisteren, voelt het vaak niet als gefundeerd. Veel oneliners en weinig uitleg waarom er tot een bepaald uitgangspunt gekomen wordt. Het is ook niet zelden het 'afzetten van', i.p.v. de eigen uitgangspunten uiteenzetten (en vanuit die kracht mensen overtuigen). Volgens critici mist menig populist de diepgang of spreekt deze liever niet uit. Populisme gaat meer over oneliners en korte stevige uitgangspunten.

Populisme werkt alleen als de gevestigde orde niet of te weinig oppakt van waar het volk voor staat. Mensen zijn zoekende en willen zich laten 'horen'. Niet zelden is het ook een antistem op het zittende establishment. Terwijl diezelfde gevestigde orde bestaat bij de gratie van het volk. Dat alles neemt niet weg dat iedereen moet kunnen snappen wat er in de politiek besproken wordt en daar gaat het vaak mis (vanuit het bestaande establishment). Een belangrijke reden dat de populist het zo goed doet. Hij of zij spreekt de taal van 'de gewone man'. Feitelijk is de politiek dus zelf 'schuldig' aan het gegeven dat er ruimte is voor een populist. Dit zijn gevoelige onderwerpen in de politiek, want als politicus moet je de hand in eigen boezem (durven) steken.