Populisme als vorm van communiceren in de politiek

Een definitie geven van populisme is moeilijk. Populisme is niet op harde uitgangspunten gebaseerd. Het is meer een stijl van politiek bedrijven en een manier van communiceren. Hoe kan de boodschap worden overgebracht aan de gewone man? Onder populisme kan afkeer van de gevestigde orde binnen een partij worden gerekend of voortdurend refereren aan de wil van het volk. Bedrijvers van populisme zijn vaak charismatisch en doen een beroep op de vaderlandsliefde.

Geen onderdrukking

Populisme komt van het latijnse woord “populus” dat “volk” betekent. Volgens van Dale betekent populisme: neiging zich te richten naar de massa van de bevolking. Populisten vinden dat zij uit naam van het volk spreken. Zij gaan er van uit dat de staat het volk beheerst en willen komen tot een samenleving waarin de staat geen instrument van onderdrukking meer kan zijn. Beginnende politieke partijen wordt vaak verweten dat zij populistisch te werk gaan om stemmen te winnen.

Communiceren met volk door eenvoudig taalgebruik

Populisme is een manier van communiceren met eenvoudig taalgebruik. Een populistische leider zal zijn standpunten op directe maar ongekunstelde wijze naar buiten brengen. Die manier heeft vaak tot doel de gevestigde orde wakker te schudden en zelfs omver te werpen. De beste positie is daarbij die van de underdog van waaruit het volk uitstekend kan worden verdedigd. Meer dan wie ook vertolken populisten veelal de stem van de laaggeschoolden in de samenleving.

Corporatisme als ideaal

De term populisme komt reeds voor bij groepen als Narodniki in Rusland. Narodniki is een Russische revolutionaire beweging uit de tweede helft van de 19e en het begin van de 20e eeuw. Het ideaal van die beweging was een samenleving waarin bijna iedereen landbouwer zou zijn, met regelmatige herverdeling van de grond, om grote verschillen in rijkdom te voorkomen. De beweging stond lijnrecht tegenover moderne techniek en industrialisatie. Ook Latijns-Amerika kende in de vorige eeuw populistische leiders. Het populisme bereikte daar in de jaren 1930-1950 zijn hoogtepunt. De leiders probeerden hun land op corporatistische wijze te smeden waarbij wetgevende macht aan burgervergaderingen werd toegekend.

Hoofdkenmerken van populisme

Het moderne populisme begon in de jaren tachtig. Nieuwe partijen beweerden uit naam van het volk te spreken en de wil van het volk te willen realiseren. Een viertal hoofdkenmerken valt te onderscheiden:

• afkeer van de gevestigde orde
• het volk heeft het voor het zeggen
• charismatisch leiderschap
• vaderlandsliefde

Populisme een ideologie?

Maar deze kenmerken worden zeker niet door iedereen aanvaard. Sommigen zien populisme als het constant veranderen van de standpunten met de publieke opinie mee. (Zo de wind waait, waait mijn jasje.) Anderen zien er wél een ideologie in waarin de zuivere mensen tegenover de corrupte elite worden geplaatst. Hardwerkende mensen die oprecht en moralistisch zijn lijden onder het leiderschap van de elite. Deze van oorsprong niet politiek actieve mensen worden door de populist geactiveerd om mee te doen. Volgens weer anderen zou voor de ware populist omgekeerde eigenschappen gelden als: een hoge mate van politieke invloed, lid zijn van een machtige kliek en academische kwalificatie. Een visie is ook dat populisten inspelen op een samenleving met een toenemende maatschappelijke onzekerheid en hang naar nationale eigenheid waarbij zij gericht zijn op uitsluiting van nieuwkomers. En er zijn politici die vinden dat Het Binnenhof in de greep is van het populisme door overmoedig en ongenuanceerd gevoerde politiek, waarbij dit geen kwestie van toon of toonhoogte is maar een onderdeel van een grimmiger klimaat met meer polarisatie.

Bedreiging voor de democratie?

Een standpunt is ook: Zijn mensen die zich expliciet tegen populisme keren niet bij voorbaat net zo verwerpelijk bezig als waar zij zich tegen keren? Tegenhangers van degene die bevreesd zijn voor het moderne populisme laten ook andere geluiden klinken: Als laaggeschoolden zich niet meer thuis voelen in de traditionele politieke partijen zoeken zij hun heil bij de populistische partijen waarin ze meer van hun wensen en verlangens terugvinden. Zij vinden dat populisme geen bedreiging voor de democratie is maar dat het beschouwd kan worden als een uiting van politieke betrokkenheid van laaggeschoolden.

(Zie ook artikel: “De medialogica en de krantenlezer en tv-kijker” klik hier)