Politieke moorden: Willem van Oranje
Willem van Oranje, de Zwijger, werd de 'Vader des Vaderlands' genoemd. Onder zijn bewind als stadhouder begon de 80-jarige oorlog van de Republiek tegen Spanje. In 1584 slaagde Balthasar Gerards erin hem te vermoorden. Wat was de reden dat Willem de Zwijger uit de weg moest worden geruimd? Een overzicht van het leven van Willem I met vooral de politieke achtergronden.
De jeugd van Willem van Oranje (1533-1584
Willem van Nassau werd geboren op 24 april 1533 op het slot te Dillenburg, een slot in Duitsland. Hij was de oudste zoon van Graaf Willem van Nassau en Juliana van Stol(ten)berg.
Prins van Oranje
Het huwelijk tussen zijn oom, René van Châlon, Prins van Orange en zijn tante Anna van Lotharingen bleef kinderloos en op elfjarige leeftijd erfde Willem alles wat aan Châlon toebehoorde (met inbegrip van de titel Prince d'Orange of Prins van Oranje). Karel V moest hiervoor zijn goedkeuring geven. Voorwaarde was dat Willem, alhoewel oorspronkelijk Luthers opgevoed, Rooms-Katholiek werd. Willem moest daartoe naar het hof van Karel V in Brussel gaan om opgevoed te worden onder leiding van landvoogdes Maria van Hongarije (1505-1558), zuster van Keizer Karel V.
Lutherse achtergrond
De reden waarom Willem's vader, de graaf van Nassau het rijke prinsdom Orange niet van zijn broer erfde was omdat de graaf openlijk Lutheraan was geworden. De bezittingen van René van Châlon lagen in Frankrijk dat snel aan het ontwaken was voor het Calvinistische en Lutheraanse gedachtengoed en het daaruit voortvloeiende ketterse geloof. Het mag duidelijk zijn dat Willem van Oranje op jonge leeftijd reeds werd heen en weer geslingerd in de geloofsstrijd van zijn tijd.
Prinselijke opvoeding in Brussel
Willem kreeg een uitzonderlijke opvoeding: niet alleen werd van hem verwacht dat hij minstens vijf talen zou beheersen, hij werd ook opgevoed in de hogere krijgskunde. Karel V benoemde Willem op zijn 18e jaar tot kolonel van een regiment ter velde. In 1556 werd Willem Ridder in de Orde van het Gulden Vlies. Daarbij zwoer hij trouw aan het katholieke geloof.
Willem's huwelijken als uiting van zijn veranderende overtuiging
.
Anna van Egmont (1533 — 1558), de katholieke erfdochter
In 1551 trouwde hij met de rijke erfdochter van Maximiliaan van Buren: Anna van Egmont. Anna van Egmont stierf in 1558, nog maar 25 jaar oud. Twee van hun drie kinderen bleven in leven. Na de dood van Anna van Egmont ging het graafschap over naar Lamoraal van Egmont, die een grote rol speelde bij het protest tegen Philip II's behandeling van de Noordelijke Zeven Provincies: hij werd in 1568 in Brussel geëxecuteerd als landverrader door de hertog van Alva. Lamoraal was ouder dan Willem en werd in 1544 Ridder in de Orde van het Gulden Vlies. Hun driemanschap (Oranje, Horne en Egmont) was waarschijnlijk de reden van Alva's wantrouwen en een goede reden om Egmont te executeren. Willem en Anna's zoon Philips-Willem, tot zijn dood in 1618 Prins van Oranje na de moord op zijn vader in 1584, werd als gijzelaar opgevoed aan het hof van Philips II in Madrid, Spanje. Hij had geen nakomelingen. Na het vertrek van Philips-Willem naar Spanje heeft Willem zijn zoon nooit meer teruggezien.
Anna van Saksen (1544-1577) het Lutherse verbond met Duitse keurvorsten
Het tweede huwelijk van Willem was met Anna van Saksen, dochter van de keurvorst Maurits van Saksen, voltrokken in 1561. Zij was streng Luthers opgevoed. Men weet van Anna van Saksen dat ze onaantrekkelijk en grof was. Dit huwelijk was door Willem aangegaan om de steun van Saksen, Hessen en Paltz te verkrijgen plus een bruidsschat van 100.000 daalders. Oorspronkelijk wilden de Duitse keurvorsten het huwelijk van Anna met de toen straatarme Willem niet goedkeuren. Zijn strijd tegen de katholieke Philips II gaf uiteindelijk de doorslag. Keizer Philips II, de opvolger van Karel V keurde het huwelijk af en begon Willem te verdenken van Lutherse sympathiën. Hij zag dit huwelijk als een openlijke daad van opstandigheid tegen het Spaanse rijk. Anna was ontrouw en baarde meerdere niet door Willem erkende kinderen. In 1571 dwong hij haar tot een scheiding van tafel en bed en werd ze opgesloten (ingemetseld!) in een van haar eigen kastelen. Zij stierf in 1577. Hun zoon Maurits zou later stadhouder worden van de Republiek der Zeven Verenigde Provincies.
Charlotte van Bourbon (1546/1547 - 1582), de afgezworen non
Nog voor Anna van Saksen's dood trouwde Willem van Oranje zijn derde vrouw: Charlotte van Bourbon. Zij trouwden op 24 april 1575. Charlotte was door haar vader onterfd ten gunste van haar broer en gedwongen om bij haar tante in een klooster toe te treden. Charlotte ontsnapte uit het klooster, vluchtte naar haar oom in Paltz en ging over tot het Lutherse geloof. Aan het hof van haar oom ontmoette ze Willem. Toen Willem haar trouwde was er van een verstandshuwelijk geen sprake. Na de aanslag op de prins op 18 Maart 1582 door Jean Jaureguy verzorgde zij hem zonder haar eigen welzijn in acht te nemen. Op 5 mei 1582 stierf ze van uitputting.
Louise de Coligny (1555 – 1620) de wees en weduwe van Franse Hugenoten
Het huwelijk van Willem met Louise de Coligny was weer een verstandshuwelijk. Ze verschilden 22 jaar in leeftijd. Louise was al eerder weduwe geworden in de St. Bartholomeusnacht in Frankrijk toen gedurende de bloedbruiloft in Parijs in 1572 een groot aantal Hugenoten werd afgeslacht. Haar vader Gaspard de Coligny stierf ook in die massamoord. Door dit huwelijk gaf Willem meer dan openlijk aan, dat hij zich totaal afscheidde van Philips II van Madrid, die overigens sinds 1580 een prijs op Willem's hoofd had gezet van 25.000 Spaanse dukaten. Na de moord op Willem in 1584 nam Louise de zorg voor al zijn kinderen op zich, die in de Nederlanden woonden. Zij kregen een zoon Frederik-Hendrik die na Maurits in de 17e eeuw stadhouder zou worden.
Over Willem's huwelijken
Willem's eerste twee huwelijken waren hem duidelijk om het geld te doen en de steun die ze voor hem mee zouden brengen.
Door zijn huwelijk met Anna van Saksen gaf hij aan dat zijn sympathiën in de richting van de 'ketters': Protestanten als Lutheranen en Calvinisten gingen, alhoewel het een redelijke tijd duurde voordat hij zijn Rooms-Katholieke geloof openlijk afzwoer. Zijn huwelijk met Charlotte de Bourbon, de ex-non die haar geloof verliet ten gunste van het Protestantisme, was een duidelijke aanwijzing van zijn uiteindelijke keuze voor het Protestantisme. Nadat Philips II een prijs op zijn hoofd had gezet kon hij in 1583 bijna niet anders dan de dochter van de beroemde vermoorde Hugenoot Gaspard de Coligny trouwen, om te trachten de grote groep van Franse Hugenoten achter zich te krijgen.
Overzicht van Willem's politieke acties
- Bij Karel V's troonsafstand in 1555 ten gunste van zijn zoon Philips II leunt Karel V op de arm van Willem van Oranje.
- In 1559 kwam er vrede (Câteau-Cambrésis) tussen Henri II van Frankrijk en Philips II van Spanje.
- Willem van Oranje maakte deel uit van de Spaanse onderhandelingsdelegatie naast zijn latere aartsvijanden, de hertog van Alva en de kardinaal van Granvelle.
- Hij ontdekte dat Philips II de Inquisitie wil instellen in de Nederlandse Provincies.
- Willem ging achter de protestantse revolutionairs staan in 1566 en toont zich daarmee een tegenstander van Philips II die de wrede hertog van Alva naar de Nederlanden stuurde om orde op zaken te stellen.
- In 1568 verklaart hij zichzelf voor het protestantisme (overigens zonder zich ertoe te bekeren) en vlucht voor Alva. Zijn vrienden de graven Egmont en Horne worden door Alva in Brussel onthoofd.
- Hij was in 1570 verslagen door de hertog van Alva en verloor enkele van zijn broers in die strijd.
- In 1579 werd de Unie van Utrecht op aandringen van Willem opgericht: de Unie verbond de Noordelijke Provincies.
- Na meerdere mislukte aanslagen op zijn leven, slaagt Balthasar Gerards er in op dinsdag 10 juli 1584 in de Prinsenhof te Delft de prins te vermoorden.
Moordaanslagen
Er waren meerdere moordaanslagen op Willem's leven gepleegd. Deze werden frequenter nadat Philips II in woede in 1580 eerst 80.000 en later 25.000 Spaanse dukaten op het hoofd van Willem van Oranje had gezet.
In 1582 schoot een Fransman,
Jean Jaureguy Willem van dichtbij neer. Hij raakte Willem achter het oor, waarna de kogel Willem's hals weer verliet. Willem overleefde deze verwonding, alhoewel zijn vrouw Charlotte de aanslag niet overleefde omdat ze na verzorging van Willem stierf van pure uitputting.
De moordenaar die er wel in slaagde om Willem in 1584 te doden heette
Bathasar Gerards of Gérard. Deze man was een religieuze idealist van lagere Franse adel. Willem's vrouw Louise de Coligny waarschuwde Willem nog voor de man. Ze vond hem een onguur type. Hij pretendeerde dienst te willen nemen in het gevolg van Willem en schoot hem dood toen Willem na het middagmaal een trap afkwam in de Prinsenhof in Delft. Gerards stierf een afschuwelijke folterdood nadat volgelingen van de prins hem te pakken kregen.
Willem werd begraven in de catacomben in de kerk van Delft waar sindsdien bijna alle Oranjes zijn bijgezet. De erfgenamen van Gerards kregen nooit hun geld. Philips vond dat de 25.000 daalders uit Willem's vermogen moest worden voldaan, maar uiteraard weigerden zijn erfgenamen daaraan te voldoen.
Willem van Oranje werd bijna zijn hele leven heen en weer geslingerd tussen het Katholieke en Protestantse geloof. Dat hij uiteindelijk voor de Protestanten koos was omdat de handelswijzen van Philips II en Alva vooral met betrekking tot de Inquisitie en de door hen ingestelde Raad van Beroerten hem tegen de borst stuitten. Willem was eigenlijk een man van het midden. Hoewel hij de Unie van Utrecht in 1579 entameerde (de oprichting van de Republiek van de zeven provincies) betreurde hij het feit dat er een scheuring plaatsvond tussen de 17 Provincies van de Lage Landen. Balthasar Gerards was niet (primair) uit op het geld. Hij was een fanatieke Katholiek en hij pleegde de moord uit geloofsovertuiging.
Lees verder