Politieke moorden begaan door de hertog van Alva

De beruchtste vijand van het volk der Nederlanden was in de 16e eeuw de hertog van Alva. In de strijd om de vrijheid van het geloof met betrekking tot het Calvinisme eindigden duizende mensen op de brandstapel of op het schavot.

De hertog van Alva

• Don Fernando Álvarez de Toledo (1507 – 1582)
• Keizer Karel V benoemde hem tot een van de bevelhebbers tijdens het beleg van Tunesië in 1535 toen hij nog maar 27 jaar oud was. Hij vocht voor Karel V meerdere veldtochten.
• Hij vervulde ook diplomatieke en politieke missies voor koning Philips II.
• In 1556 werd hij benoemd tot onderkoning van Napels.
• 1566: na de beeldenstormen (de hardhandige verwijdering van beelden uit de kerken) in de Nederlanden werd Alva door Philips II naar de Nederlanden gestuurd met een leger van 10 000 man sterk en onbeperkte bevoegdheiden om orde op zaken te stellen.
• Behalve andere impopulaire maatregelen stelde Alva in 1569 de Tiende Penning in. Het reeds broeiende verzet tegen hem kwam hierdoor tot een hoogtepunt.
• Alva had lange tijd de wind mee tijdens zijn campagne. Pas in het jaar 1572, toen de Watergeuzen Den Briel veroverden kwam de ommekeer voor de Nederlanden.
• In december 1573 werd hij door Philips II om gezondheidsredenen terug gehaald naar Spanje.

Situatie in de Nederlanden tussen 1555 en 1573

Philips II en Willem van Oranje

]Philips II (1527 - 1598), zoon van Karel V, volgde zijn vader op als Heer der Nederlanden na diens afstand in 1555. De Prins van Oranje Nassau Willem I (1533-1584) die zo'n invloed zou uitoefenen op de situatie in de Nederlanden van die tijd en Philips II waren geen goede vrienden. Karel V steunde op de arm van Willem van Oranje toen hij afstand deed van zijn macht als Heer der Nederlanden in 1555 en ongetwijfeld was er sprake van jaloezie tussen hen beide. Karel V benoemde prins Willem tot Stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht. Philips II's wantrouwen ten aan zien van prins Willem werd vergroot toen Willem na de dood van zijn vrouw Anna van Egmont met Anna van Saksen trouwde in 1561. Door dit huwelijk kreeg prins Willem belangrijke relaties met de Duitse (keur)vorsten, waarvan een groot deel op instignatie van Maarten Luther overgingen op het protestantisme, een gotspe in de ogen van Philips.

Onder Margaretha van Parma als landvoogdes

In 1559 benoemde Philips II Margaretha van Parma tot landvoogdes voor de Nederlanden. Zij zou landvoogdes blijven tot 1567. Margaretha was een buitenechtelijk kind van Charles V en daardoor de halfzus van Philips II. De feitelijke machthebber achter Margaretha's troon en adviseur van Margaretha was een vertrouweling van Philips, Antoine Perrenot de Granvelle, aartsbisschop van Mechelen. Er bestond ook een Geheime Raad, reeds door Karel V in het leven geroepen waarin vertrouwelingen van Philips waren opgenomen.

Philip's calamiteuze overheersing

Philips voerde strenge plakkaten in voor de vervolging van de protestanten. (Plakkaat is een voor algemene bekendmaking bestemde verordening, uitgevaardigd met een opgedrukt zegel). Op 11 maart 1563 stuurden o.a. prins Willem van Oranje en de graven Horne en Egmont een waarschuwende brief aan koning Philips II. Helaas was het resultaat van dergelijke brieven totaal averechts: Philips II beet zich alleen maar meer vast in zijn intimidatiepolitiek die onder Alva gruwelijke vorm aan zou nemen. Philips streefde naar een krachtig centraal gezag, ten koste van lokale privileges. Spanje was in 1566 een machtige natie met vele koloniën die goud en zilver opbrachten. De uitgebreidheid van Philip's rijk maakte het bijna onbeheersbaar. Philips vocht voortdurend peperdure oorlogen en in 1566 begon de Spaanse schatkist behoorlijk leeg te raken. Hij moest daarom de belastingen aan Spanje opvoeren.

Protesten van de edelen

De Geheime Raad kreeg steeds meer invloed op de feitelijke gang van zaken. De Raad van State verloor daardoor alle zeggenschap over de Nederlanden. In 1564 protesteerde de Raad van State opnieuw over de gevoerde politiek. Op 18 januari 1565 bracht de graaf van Egmont de protesten van de Raad van State over aan Philips II. In de 'Brieven uit het bos van Segovia' wees Filips het verzoek van de Raad van State woedend af. De plakkaten werden naar aanleiding van de besluiten van het Concilie van Trente, dat de protestanten vervloekte, verscherpt. Op 25 december 1565 werd het Verbond der Edelen opgericht waarin verzet tegen Philips werd overlegd. In 1566 boden de edelen van de Nederlanden wederom een smeekbrief aan. 200 van hen hadden de brief ondertekend. Voor minstens 20 van hen zou de ondertekening twee jaar later fataal zijn.

Alva's optreden

In 1567 kwam Alva aan in het land. Hij begon direct met keiharde hand tegen de protestanten op te treden. Zijn bestuur was zo hard dat hij de bijnaam kreeg: 'de ijzeren hertog'. Margaretha van Parma wilde niets meer met zijn bestuur over de Nederlanden te maken hebben en trad, min of meer onder dwang van Alva af. Alva werd landvoogd in haar plaats. Willem wachtte de komst van Alva niet af. Hij vluchtte in april 1567 met zijn gezin naar Duitsland, waarna Maximilien de Hénin op 17 juni 1567 benoemd werd tot stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht en deze Willem's functie als stadhouder overnam. Dit zou duren tot 1572 toen de Raad van State min of meer in het geheim en zonder de goedkeuring van Philips Willem I herbenoemde tot stadhouder.

Alva's bloedige bewind

In september 1567 werd door Alva de Raad van Beroerten ingesteld. Dit was een afsplitsing van de Geheime Raad en de Grote Raad die door het volk vanwege het grote aantal uitgesproken doodvonnissen ook wel Bloedraad genoemd werd. De Raad van Beroerten werd ingesteld in 1567 en opgeheven in 1576. Tijdens de vijf jaar van Alva's bewind werden zo'n 8950 personen uit alle lagen van de bevolking ondervraagd en veroordeeld wegens verraad en ketterij. Verbeurdverklaring van goederen bij vermogende veroordeelden spekten Alva's kas. Alva sloeg met zijn leger toe met harde hand, er werden verschillende strafexpedities gehouden waarbij hele dorpen werden uitgemoord. In 1569 voerde Alva met andere belastingen de Tiende Penning in. Het was een beruchte belastingmaatregel die veel weerstand opriep. De Tiende Penning was een belasting van 10% op de verkoop van roerende goederen, zoals eten en drinken.

Verzet van het volk en de edelen

Op 13 maart 1567 vond bij Antwerpen een slag bij plaats. In deze slag werd een leger van Geuzen onder leiding van Jan van Marnix verslagen. De overlevende gevangenen werden ter dood gebracht op het rad of aan de galg. Willem van Oranje was o.a. burggraaf van Antwerpen, en verbood de Antwerpenaren om de Geuzen te hulp te komen. Op 16 december 1567 nam de Raad van Beroerten alsnog het besluit om ook de prins te vervolgen. Al zijn bezittingen in de Nederlanden werden verbeurd verklaard.
Vanaf 1568 was de Nederlandse opstand een feit en zou uitlopen op de Tachtigjarige Oorlog tegen Spanje (1568-1648.)

Begin van de strijd tegen Alva en Philips

De prins begon vanuit zijn ouderlijk slot de Dillenburg in Duitsland troepen aan te werven. Hij begon zijn eerste invasie in de Nederlanden en op 25 mei 1568 leverde een legertje van Oranje, onder leiding van zijn broer Lodewijk, slag tegen de koningsgezinden bij Heiligerlee. De opstandelingen konden daar hun eerste overwinning tegen Alva boeken. Alva liet naar aanleiding van de ontstane euforie bij de opstandelingen eerst 18 edelen en daarna nog de twee populaire graven van Egmont (Willem van Oranje's vroegere zwager) en van Horne publiekelijk onthoofden in Brussel op 6 juni 1568. Willem probeerde in de jaren 1569-1571 Alva te bevechten maar blijvende winst of opstand onder de bevolking leverde dit niet op. De prins kreeg steun van de watergeuzen nadat hij hen kaperbrieven gaf om Spaanse schepen te plunderen. De Nederlanden werden in 1571 door de pest geteisterd. Duizenden calvinisten vluchtten het land uit.

Eindelijk de ommekeer

In 1572 werden Naarden en Mechelen uitgemoord door Alva's troepen bij wijze van wraak en intimidatie, die echter averechts werkten. De watergeuzen veroverden op 1 april 1572 Den Briel. Het werd het signaal voor een algemene volksopstand. De prins riep de bevolking op tot verzet tegen de Spaanse overheersing. In het najaar van 1572 waren in Holland en Zeeland alleen Amsterdam, Middelburg en Goes nog in Spaanse handen. Het jaar 1572 werd zo een belangrijk keerpunt in de geschiedenis van de opstand der Nederlanden. De situatie bleef moeilijk. Haarlem gaf zich in juli 1573 na een beleg van 9 maanden over aan de Spanjaarden. Alkmaar wist een Spaans beleg te doorstaan, totdat het op 8 oktober 1573 door de watergeuzen werd ontzet.
De prins werd eind 1573 protestant.

Slachtoffers van de Hertog van Alva

Op 18 december 1573 verliet Alva de Nederlanden. Zijn missie was mislukt. Volgens de schrijver Voltaire heeft de Spaanse hertog in zijn campagne in de Nederlanden ruim 15.000 Nederlanders ter dood laten brengen. Daarvan werden er bijna 9000 'veroordeeld' door de Bloedraad en Inquisitie. Om zijn rancune te uiten moordde hij soms hele dorpen uit en na bijvoorbeeld de slag om Antwerpen liet hij alle gevangenen ophangen of raddraaien. Ook de aristocratie ontkwam niet aan zijn bloeddorst: in Brussel liet hij 20 edelen executeren op beschuldiging van landverraad. De jaren van Alva waren gal-zwarte jaren in de geschiedenis van de Nederlanden. Zij liepen bijna synchroon met de bloedige jaren van Bloody Mary Tudor in Engeland, die met Philips II getrouwd was.

Lees verder

• Politieke moorden: de gebroeders de Witt
• Politieke moorden: Graaf Floris V
• Politieke moorden: Johan van Oldenbarnevelt
• Politieke moorden: Willem van Oranje