Wat doen de gemeenteraad en het college van B&W?

Het gemeentebestuur bestaat uit het college van burgemeester en wethouders en de gemeenteraad. Maar wat doet het college van burgemeester en wethouders? En doen de gemeenteraad heel iets anders? Waarvoor is B&W bijvoorbeeld verantwoordelijk? En waarvoor de gemeenteraad? Lees alles over het gemeentebestuur.

Bouwvergunning of een rijbewijs aanvragen: het moet allemaal bij de gemeente

Iemand die een woning wil bouwen heeft daarvoor een bouwvergunning nodig van de gemeente. Ook een groot feest organiseren in de buitenlucht kan niet zomaar zonder toestemming. Wie een bedrijf heeft en bijvoorbeeld wil uitbreiden moet ook bij de gemeente zijn. Hetzelfde geldt voor een bijstandsuitkering, een paspoort of een rijbewijs. Maar wat is eigenlijk de gemeente en hoe werkt dat orgaan?

Gemeentebestuur

Het gemeentebestuur wordt gevormd door twee organen namelijk :

• de gemeenteraad
• het college van burgemeester en wethouders (B&W).

Vorming gemeenteraad en college van B&W

De gemeenteraad wordt eens in de 4 jaar rechtstreeks gekozen door de burgers. De grootste partijen kijken vervolgens of er leden uit hun midden zijn die met elkaar een college van B&W kunnen vormen. In dat geval moeten zij het dan wel met elkaar eens zijn over de zaken waarover zij zelf een beslissing nemen of waarover de raad een besluit neemt. Dit wordt vastgelegd in een collegeprogramma. Gemeenteraad en college van B&W hebben verschillende verantwoordelijkheden. Over sommige zaken mag het college van burgemeester en wethouders zelf beslissen. Voor heel veel andere zaken moet ze de gemeenteraad raadplegen en beslist de gemeenteraad uiteindelijk of iets wel of niet doorgaat. Overigens mogen wethouders tegenwoordig ook van ,,buiten’’ komen. Zij hebben in dat geval dan geen binding met de gemeente zelf, maar zijn meer bestuurders of managers. Niet elke gemeente wil dat overigens. Sommige gemeenten staan erop dat hun wethouders uit het eigen midden komt.

Ambtenarenkorps: de derde macht

Het college van burgemeester en wethouders baseert veel haar besluiten of voorstellen op adviezen van de ambtenaren. Deze medewerkers van een gemeente doen het onderzoek, toetsen aan wetten en komen dan met voorstellen of stellen het college voor om iets af te wijzen. Omdat deze ambtenaren daardoor best veel macht hebben wordt dit korps wel eens de vierde macht genoemd. Als ambtenaren informatie achterhouden of het anders doen voorkomen nemen college van burgemeester en wethouders en ook de gemeenteraad soms beslissingen die eigenlijk niet zo hadden gemoeten. Aan zowel het college als de raad dus de taak om voortdurend op te letten.

Gemeenteraad stelt vooral kaders

De gemeenteraad die dus uit leden van de diverse politieke partijen bestaat beslist vervolgens over zaken die het college hen voorlegt, maar kan ook zelf initiatieven ontplooien. Als de politici zien dat er binnen hun gemeente iets fout gaat, kunnen ze dat aangeven bij B&W. Door daarover schriftelijk vragen te stellen, maar ook door het bijvoorbeeld in de rondvraag van een raadsadviserende commissievergadering of raadsvergadering aan de orde te stellen. De rol van de raad is echter vooral om kaders te stellen voor het handelen van de gemeente. Ook controleert zij het college, geeft opdrachten aan het college als er bijvoorbeeld een onderzoek nodig is over een bepaald onderwerp en ze keurt de financiële zaken van de gemeente goed.

Vergaderstructuur en hoe burgers invloed kunnen hebben door in te spreken

Hoewel iedere gemeente een andere vergaderstructuur heeft kunnen burgers met hun problemen altijd bij de politieke partijen terecht tijdens de openbare fractievergaderingen. Mensen die vinden dat zij onterecht zijn behandeld of die willen dat de politiek eens komt kijken wat er precies aan de hand is, doen er goed aan dergelijke vergaderingen te bezoeken en hun zaak te bepleiten. Ook kunnen zij inspreken tijdens een adviserende commissievergadering en voorafgaande aan de raadsvergadering.

Adviserende commissievergaderingen

In veel gemeenten zijn er voorafgaande aan de raadsvergaderingen adviserende commissievergaderingen. Daarin discussiëren de partijen al over de punten die later die maand in de raadsvergadering worden behandeld. De uitslag van zulke besprekingen geven vaak al een goed beeld van wat er uiteindelijk op de raadsvergadering beslist zal worden. Mensen die hun eigen zaak willen bepleiten, kunnen op zo’n vergadering meestal ook inspreken. Dit moet altijd wel van te voren worden aangevraagd.

Twee spreekronden

Tijdens deze vergaderingen worden de voors en tegens van een bepaald plan besproken. Soms staan er allerlei zaken op de agenda waarover iedereen het wel eens is. Als de voorzitter dan vraagt of iemand iets te zeggen heeft is dat niet het geval en wordt met een hamerslag overgegaan naar het volgende punt. In de meeste gemeenten krijgen de politici twee keer een spreekronde aangeboden. Ze mogen dus twee keer iets zeggen over elk agendapunt. In de praktijk betekent dit dat de politieke partijen zich eerst uitspreken en ook vragen stellen aan het college van burgemeester en wethouders. Vervolgens komen de commissieleden nog een keer aan het woord en daarna mag B&W nog weer een keer antwoorden. De voorzitter geeft dan vaak globaal aan wat op dat moment de uitkomst is. Die kan nog veranderen als een partij nog geen standpunt heeft ingenomen of later toch een andere mening is toegedaan.

Motie of amendement

Tussen de commissievergaderingen (in sommige gemeenten zijn er 3 verschillenden. Over ruimtelijke ordening, over sociale zaken en over financiële zaken) en de gemeenteraadsvergadering zit meestal een aantal weken. In die tijd kunnen de partijen zich beraden op wat zij van een bepaald punt vinden. Dat geldt overigens voor zowel de gemeenteraad als het college van burgemeester en wethouders. Als B&W denken dat er toch te weinig draagvlak is voor een voorstel en ze wil het punt er toch graag doorhebben, dan kan ze het voorstel wijzigen. De raad heeft op haar beurt ook de mogelijkheden om een motie of een amendement in te dienen. Daarmee geeft ze aan dat ze iets veranderd wil zien in het voorstel. Steunen de andere partijen de motie of het amendement dan wordt dus het gewijzigde voorstel doorgevoerd. Overigens wordt in de gemeenteraad ook vaak vergaderd in 2 ronden. Eerst mogen dan weer de politieke partijen zich uitspreken, vervolgens komt het college van B&W aan het woord, dan weer de fracties en dan weer B&W. Vervolgens valt dan een besluit. Soms staken de stemmen omdat er een gelijk aantal stemmen is. In dat geval wordt de hele procedure nog een keer overgedaan, een maand later.

Samenstelling commissies en gemeenteraad

Tijdens de gemeenteraad zijn overigens alle gekozen volksvertegenwoordigers aanwezig, bij commissievergaderingen is dat niet het geval. Alle fracties benoemen raadsleden of personen uit de schaduwfractie (als het om een kleine partij gaat met maar 1 raadslid bijvoorbeeld) die zitting nemen in die commissies. Bij een commissie is de voorzitter een lid van de politieke partijen. De voorzitter van de gemeenteraad is de burgemeester. Deze komt daardoor wel een beetje in een spagaat, zeker sinds de invoering van het dualisme in 2002. De burgemeester is namelijk zowel voorzitter van de gemeenteraad als lid van het college van burgemeester en wethouders. Deze beide partijen staan soms lijnrecht tegenover elkaar. Bovendien hebben de meest burgemeesters ook een aantal eigen portefeuilles waardoor ze tegenover de raad allerlei zaken moeten verdedigen, terwijl ze gelijktijdig voorzitter zijn van die gemeenteraad.

Gemeenteraadswerk is geen betaalde normale baan

Hoewel zowel gemeenteraadsleden als collegeleden geld krijgen voor wat zij doen is het één eigenlijk liefdadigheidswerk en het andere echt betaald werk. Gemeenteraadsleden krijgen namelijk voor hun werk wel een vergoeding (die hoger wordt naarmate de gemeente meer inwoners heeft) maar dat is vaak met een paar honderd euro betaald. Gemeenteraadsleden werken overdag in een heel andere baan en doen hun volksvertegenwoordigend werk er dus gewoon bij, terwijl het voor burgemeester en wethouders gewoon hun baan is. Wethouders hebben bovendien allemaal een specialisatie. Zij krijgen een portefeuille waarin zij specialist zijn en waar zij samen met de ambtenaren voorstellen voor maken. Gemeenteraadsleden daarentegen moeten generalisten zijn, ze moeten van alle onderwerpen veel afweten. Bovendien moeten zij voortdurend hun ogen en oren de kost geven om te weten wat er leeft binnen de gemeenschap. Een goed volksvertegenwoordiger is bovendien goed bereikbaar voor burgers.